serwis IKP /
Skarby ZP /
RP 1944 /
artykuły, opracowania /
Służby sanitarne oraz Wojskowa Słuzba Kobiet dla Powstania Powszechnego kryptonim Burza na terenie Rzeczypospolitej Partyzanckiej 1944
Służby sanitarne oraz Wojskowa Słuzba Kobiet dla Powstania Powszechnego kryptonim Burza na terenie Rzeczypospolitej Partyzanckiej 1944
(źródło: ikp)
Proszowice, 6-08-2025
Pamięci personelu lekarskiego i pielęgniarskiego oraz Woskowej Służby Kobiet uczestniczących w Akcji Burza na terenie Rzeczpospolitej Partyzanckiej 1944.
Niemcy stosunkowo dobrze orientowali się w przygotowaniach Armii Krajowej do powstania. Świadczą o tym zapisy w dzienniku gubernatora Hansa Franka. 16 lutego 1944 r. Szef Służby Bezpieczeństwa GG Oberfuhrer SS Walther Bierkamp meldował: [...] Polacy dokonali imponujących przygotowań do powstania [...] Nienaganna praca prowadzona na modłę wojskową budzi podziw [...]. Opracowanie przygotowane przez Oddział Obce Armie Wschód OKH - Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych i podpisane przez gen. Reinhardta Gehlena - informowało w dniu 1 - go lipca 1944 r.: [...] Głównym celem AK jest przygotowanie oraz wywołanie powstania w chwili załamania niemieckiego frontu wschodniego [...] W ocenie wartości bojowej i możliwości oporu różnych polskich organizacji należy się wystrzegać ich przeceniania [...].
Zgodnie z rozkazami Komendy Głównej AK przygotowania do powstania obejmowały wszystkie okręgi konspiracyjne Armii Krajowej. Szczególny wysiłek i natężenie prac organizacyjnych dokonywało w okręgach przewidywanych do realizacji zadań zasadniczych ujętych w powstańczych planach. Do takich okręgów należał Krakowski Okręg Armii Krajowej dla którego plany powstańcze przewidywały znaczny wysiłek bojowych działań powstańczych, wraz z jego Inspektoratami i obwodami konspiracyjnymi.
Poniżej szkic obszaru terytorialnego, który swoim zasięgiem obejmował Okręg Kraków Armii Krajowej. Na tle okręgu wyróżniono teren Inspektoratu AK Miechów - MARIA, a w tym obwody tego Inspektoratu i Obwód AK Pińczów - PELAGIA na bazie, którego na czas powstania formowano 120 pułk piechoty AK - KAWIARNIA.
(źródło: zbiory autora)
O ile w literaturze przedmiotu dotyczącej przygotowań do pows tania i samego jego przebiegu - realizowanego w wariancie B - czyli "Akcji Burza" zwanej potocznie przez gen. B.M. Nieczuję Ostrowskiego "Rzeczpospolitą Partyzancką" - poświęca się wiele wiadomości organizacji powstańczych sił, ich wyposażeniu i przebiegu działań, to stosunkowo niewiele wiadomości znajdujemy na temat zabezpieczenia działań bojowych - w tym zabezpieczenia medyczno - sanitarnego, które jest bardzo ważnym elementem powodzenia każdego działania militarnego. Jego funkcje i zadania w czasie działań militarnych służą także wzmocnieniu sił moralnych zespołów bojowych poprzez świadomość uzyskania pomocy medycznej i sanitarnej zarówno dla sił walczących jaki dla ludności cywilnej.
Podobnie jak pododdziały wojskowe AK organizowano i formowano na wzór regulaminów Armii II Rzeczpospolitej to w podobny sposób organizowano służbę zdrowia dla potrzeb Armii Krajowej. Do zadań powstańczej służby zdrowia należało:
ratowanie zdrowia i życia żołnierzy konspiracji,
ratowanie zdrowia i życia żołnierzy w powstaniu,
ratowanie zdrowia i życia ludności cywilnej,
ewakuacja rannych i chorych z miejsc zagrożonych,
organizacja batalionowych punktów sanitarnych i szpitali polowych,
organizacja terenowych punktów sanitarnych i patroli sanitarnych,
szkolenia personelu sanitarnego i żołnierzy z zakresu przygotowania sanitarnego,
gromadzenie sanitarnego wyposażenia, lekarstw, opatrunków, narzędzi chirurgicznych, noszy sanitarnych i innych medykamentów,
grzebanie zabitych - zadanie w ramach kwatermistrzostwa.
Znaczny zasób wiedzy na temat organizacji i działań powstańczej służby zdrowia na czas przygotowań do Powstania i w Burzy znajdujemy w opracowaniach Dowódcy Inspektoratu, Maria gen. B. Michała Nieczui Ostrowskiego, które omawiają organizację, obsadę personalną i podporzadkowanie organizacyjne struktur powstańczej służby zdrowia Inspektoratu. Z książki "Rzeczpospolita Partyzancka" dowiadujemy się miedzy innymi:
[...] W momencie powstania miało ze sztabu inspektoratu działać w dalszym ciągu tylko kwatermistrzostwo, jako terytorialne pod dowództwem kwatermistrza p. por. "Zaboja" i jego zastępcy - Szefa WSOP - Wojskowej Służby Ochrony Powstania - por. "Tarnawy". Służby kwatermistrzowskie zorganizowano nie tylko przy sztabach i Jednostkach Wojskowych ale także na terenie całego Inspektoratu, który podzielono na pod kwatermistrzostwa terytorialne, których zadaniem było: zaopatrywanie pododdziałów partyzanckich w żywność i inne środki materiałowe, a w chwili powstania rozpoczęcie zaopatrywania jednostek walczących oraz ewakuacja rannych i sprzętu wojskowego, grzebanie zabitych itp. [...] i dalej autor pisze [...] Wojskowa służba sanitarna powiększona została poprzez scalenie (z BCH) tak dalece, że w Inspektoracie nie było wsi, w której nie istniałyby punkty terenowe i patrole sanitarne zorganizowane przez niezwykle ofiarne i czynne jednostki Wojskowej Służby Kobiet (WSK) [...].
Oddziały Wojskowej Służby Kobiet - poprzez swoje komendantki podporządkowane były szefowi sanitarnemu Inspektoratu i 106 Dywizji - mjr "Świtowi". W oddziałach tych prowadzone było szkolenie sanitarne przez lekarzy i ich personel pomocniczy. Prowadzono także podstawowe szkolenie wojskowe. Dokonywano zakupów leków i narzędzi chirurgicznych. Przygotowywane były bandaże, nosze, apteczki i torby sanitarne.
Organizacja służby sanitarnej przedstawiona jest na poniższym schemacie - opis ze strony 29 książki - aut. gen. B.M. Nieczuja Ostrowski "Rzeczpospolita Partyzancka" - w zbiorach autora.
(źródło: zbiory autora)
Wiele informacji na temat organizacji i funkcjonowania konspiracyjnej służby zdrowia w obwodach i pod obwodach Inspektoratu AK Maria znajdujemy w opracowaniu pod nazwą "Inspektorat AK Maria w walce" autorstwa dowódcy tego Inspektoratu. W opracowaniu wymieniona jest organizacja służby zdrowia wszystkich obwodów - w kolejności PELAGIA, MAGDALENA, OLGA i pod obwodów wchodzących w skład ich struktur organizacyjnych. Ze względu na wielość informacji dla celów niniejszego artykułu prezentowane są organizacyjnie dwa pod obwody z obwodu PELAGIA - tj.: podobwód PELAGIA - KASIA na bazie którego formowano IV Koszycki batalion piechoty 120 pp KAWIARNIA oraz pod obwód PELAGIA - DUSIA na bazie, którego formowano II Skalbmierski batalion piechoty 120 pp KAWIARNIA.
Zobrazowanie poniższych struktur służby zdrowia wydaje się uzasadnione faktem, że terytorialne kwatermistrzostwo, a w tym powstańcza służba zdrowia została uruchomiona na korzyść tych dwóch batalionów jako zabezpieczenie sanitarne pododdziałów walczących w obronie Rzeczpospolitej Partyzanckiej 1944 w dniu 5 sierpnia 1944 r. Praktycznie funkcjonowały wtenczas wszystkie elementy zabezpieczenia sanitarnego do poziomu batalionowych punktów medycznych w Koszycach przy IV bp - w domu p. Kitów oraz w starej szkole w Skalbmierzu przy II bp. Należy zauważyć, że nie został praktycznie uruchomiony w pełnym wymiarze pułkowy szpital polowy - planowany w Kazimierzy Wielkiej. Natomiast funkcjonował praktycznie magazyn sanitarny - przystosowany do funkcji szpitalika polowego w Sielcu Biskupim k. Skalbmierza obsługiwany przez siostry Tatarczuch pod komendą swojej matki - na korzyść batalionowego punktu sanitarnego II bp / 120 pp Podobną rolę na korzyść IV bp / 120 pp spełniał punkt zaopatrzenia zorganizowany przez dziewczęta z Wojskowej Służby Kobiet w Sokołowicach, który zaopatrywał placówkę ubezpieczeń działającą na górze Jasickiej i blokującą dostęp na drodze Nadwiślańskiej na teren RP 44.
Podczas działań bojowych w dniu 5 sierpnia 1944 r. batalionowy punkt sanitarny IV batalionu udzielał praktycznie pomocy medycznej rannym żołnierzom niemieckiej żandarmerii z Feldjagerkorps, którzy ponieśli straty w boju pod Jaksicami. Natomiast punkt sanitarny II batalionu w godzinach porannych 5 sierpnia 1944 r. ewakuował się całością sił do Dębian na skutek przełamania obrony partyzanckiej w godzinach porannych tego dnia przez formacje SS Grupy Wallenstein wydzielone z 4 A.Panc SS do likwidacji terenów RP 1944 we współdziałaniu z formacjami ukraińskimi SS Gailizjen. Rolę punktu zabezpieczenia sanitarnego dla żołnierzy II bp / 120 pp podczas bitwy o Skalbmierz przejął magazyn sanitarny - szpitalik polowy działający w Sielcu Biskupim.
Poniżej - szacunkowe dane statystyczne na podstawie opracowania "Inspektorat AK Maria w walce" - pozwalają na zobrazowanie stanu osobowego lekarzy, personelu sanitarnego i stanu osobowego WSK (Wojskowej Służby Kobiet) oraz ich możliwości organizacyjnych jako służb sanitarnych w dwóch pod obwodach działających na korzyść Powstania i Burzy na terenie Rzeczpospolitej Partyzanckiej w 1944 r. Świadczy to ofiarności lokalnej społeczności oraz możliwości organizacyjnych w czasach próby.
w nagłówku i stopce portalu wykorzystano zdjęcia autorstwa Damiana Króla - DZIĘKUJEMY!
w nagłówku panorama Koniuszy, natomiast w stopce głowice kolumn (wejście na teren kościoła w Proszowicach od strony rynku)
NA SKRÓTY
