Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie felietonów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
Cmentarze, groby, kwatery wojenne w gminie Proszowice cz. II
kwatera wojenna żołnierzy Armii Kraków (fot. Bartosz Wachulec)
Proszowice, 3-03-2014
Miejscem, gdzie znajdują się największe kwatery wojenne w całej gminie jest oczywiście cmentarz parafialny w Proszowicach. Wyróżniamy tu trzy masowe miejsca pochówku: kwatera poległych w I wojnie światowej (nie istniejąca), kwatera żołnierzy Wojska Polskiego poległych w 1939, kwatera żołnierzy Armii Czerwonej poległych w 1945. Zacząć należy od kwatery żołnierzy poległych w Wielkiej Wojnie. Obecnie nie wiadomo, jak wyglądała i gdzie się znajdowała. Bardzo szybko została zniwelowana i zastąpiona nowymi pochówkami. Ustalenie ilu żołnierzy spoczywa w Proszowicach, jest niemożliwe. Wedle austriackich danych zawartych w dokumencie wystawionym 9 grudnia 1916 roku, na cmentarzu spoczywa aż 789 poległych, natomiast dane z 1939 roku, mówią o 262 poległych. Na cmentarzu spoczywają też trzy polskie sanitariuszki, z czego dwie znane są z imienia.
Kwatera wojenna żołnierzy poległych w kampanii wrześniowej mieści 119 poległych. Należeli oni do Armii "Kraków", która wycofywała się przez Proszowice się na wschód przed nacierającymi wojskami niemieckimi. W trakcie tego odwrotu poległo wielu żołnierzy, których później pochowano na miejscowym cmentarzu, we wspólnej mogile. Poległych obrońców Polski za zgodą władz niemieckich, zebrano i pochowano na cmentarzu proszowickim w 1941 roku a ich pomnik odsłonięty został 20.10.1955. Dane osobowe poległych znane są dzięki ks. Stanisławowi Bombie, ówczesnemu proboszczowi, który podjął się zebrania i skatalogowania informacji o nich. Następnie listę poległych przekazano władzom niemieckim. Na podstawie danych zebranych przez ks. Bombę, Polski Czerwony Krzyż sporządził po wojnie raport dotyczący tej mogiły, w którym zawarł spis poległych oraz szkice sytuacyjne miejsca ich pochówku.
kwatera wojenna żołnierzy Armii Czerwonej (fot. Bartosz Wachulec)
Ostatnią kwaterą wojenną jest obszar, na którym pochowano żołnierzy Armii Czerwonej, poległych w trakcie walk o Proszowice w 1945 roku. Nie od razu wszyscy żołnierze spoczęli na miejscowym cmentarzu. Jeszcze długo po wojnie dochodziło do ekshumacji z mniejszych cmentarzy, rozsianych po całym powiecie. Ekshumację przeprowadzono między innymi w Gruszowie i Starym Brzesku. Na tamtejszych "dzikich" cmentarzach, żołnierze sowieccy spoczywali w bezimiennych grobach o których położeniu wiedzieli tylko mieszkańcy tych okolic. Akcje komasacyjne mają też jaskrawe odbicie w literaturze. W wydanej w roku 1975 książce Ryszarda Saweckiego Manewr który ocalił Kraków znajdujemy informację że na cmentarzu w Proszowicach spoczywa 582 żołnierzy. W wydanej w 1988 roku pracy Czesława Czubryt - Borkowskiego i Jerzego Michasiewicza Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939 - 1945, znajduje się zaś informacja, że proszowicka nekropolia jest miejscem spoczynku 641 żołnierzy. Oznacza to, że w trakcie tych 13 lat, przybyło 59 poległych. Oczywiście należy uwzględnić fakt, że liczby te są umowne. Walki o Proszowice były tak krwawe, że ustalenie, ilu dokładnie zginęło w nich Rosjan, i ilu, gdzie spoczywa, nie jest możliwe.
pomnik upamiętniający proszowickich Żydów (fot. Bartosz Wachulec)
Ostatnie miejsce, będące "mogiłą zbiorową", które zostanie omówione w tym artykule, jest nieco oddalone od cmentarza parafialnego. Przy drodze prowadzącej do miasta, znajduje się stary żydowski cmentarz. Jest to miejsce spoczynku, wielu Żydów, zamordowanych przez hitlerowców w okresie okupacji. Ustalenie, ile osób, wyznania mojżeszowego się na nim znajduje, jest trudne do ustalenia, jednak pamięć o nich przetrwała wśród młodego pokolenia. Świadczą o tym liczne tablice pamiątkowe oraz obelisk w kształcie macewy. Pomniki te, są znakami pamięci po rodzinach Pińczowskich, Gersinów, Jurystów, Byków i innych Żydów, którzy zostali zgładzeni przez Niemców.
Wymienione a artykule groby wojenne oczywiście nie są jedynymi, które znajdują się w gminie Proszowice. Na każdym cmentarzu, nie tylko w gminie, ale i w całym powiecie, znajdują się miejsca związane z działaniami wojennymi z różnych okresów. Kwestie te, zostaną jednak poruszone w następnym artykule.
Bartosz Wachulec
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
Kserokopie dokumentów udostępnione uczestnikom obozu inwentaryzacyjnego przez Wydział Rewaloryzacji Zabytków Miasta Krakowa i Dziedzictwa Narodowego działający przy Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim.
Ustawa "O grobach i cmentarzach wojennych", http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19330390311 , [17.02.2014].
Czubryt - Borkowski Czesław, Michasiewicz Jerzy, Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939 - 1945, Warszawa 1988.
Głowicka - Polkowska Agnieszka, Kwatera żołnierzy Armii "Kraków" na cmentarzu proszowickim, [online], http://www.24ikp.pl/skarby/felietony/miejsca/20120914groby39/art.php, [18.02.2014].
Pałosz Jerzy, Śmiercią złączeni. O cmentarzach z I wojny światowej na terenach Królestwa Polskiego administrowanych przez Austro - Węgry, Kraków 2012.
Podsiadło Rafał, Fortyfikacje niemieckie na linii OKH Stellung A2. Proszowice - Hebdów - Świniary - Krzyżanowice, Kraków 2012.
Sławecki Ryszard, Manewr, który ocalił Kraków, Kraków 1975.
Siwek Andrzej, O kilku zapomnianych cmentarzach z I wojny światowej, Wiadomości Konserwatorskie województwa krakowskiego, cz. 6, Kraków 1997.
