Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie felietonów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
Kwatera żołnierzy Armii Kraków na proszowickim cmentarzu
(fot. Andrzej Solarz)
Proszowice, 14-09-2012
Wieczorem 6 września 1939 roku do Proszowic wjechały polskie tabory Armii Kraków, a wkrótce potem przybyli żołnierze, zapewne 55 Dywizji Piechoty, i zajęli prywatne kwatery. W nocy ogłoszono alarm i wojsko wyruszyło najprawdopodobniej dzisiejszą ulicą Kościuszki do Słomnik. 7 września około 4 rano Armia Kraków zaczęła wycofywać się trzema trasami:
dowództwo - trasą nadwiślańską z Krakowa na Nowe Brzesko i Koszyce
żołnierze (grupa południowa) - przez Proszowice, Opatkowice, Klimontów, Kamieńczyce, Kazimierzę Wielką
żołnierze (grupa północna) - przez Racławice, Rzędowice, Szczytniki, Kamieńczyce, Kazimierzę Wielką.
55 Dywizją Piechoty Armii Kraków dowodził płk Stanisław Kalabiński. Grupę południową prowadził ppłk Wiktor Eichler. Obejmowała ona m.in. 204 pułk piechoty - rezerwowego batalionu śląskiego Obrony Narodowej "Rybnik", dowodzony przez mjr T. Kwiatkowskiego oraz trzy kompanie batalionu Obrony Narodowej "Oświęcim".
(fot. Andrzej Solarz)
Około 4 rano, najprawdopodobniej, zwiad 5 Dywizji Pancernej Wehrmachtu z VIII Korpusu Armijnego zaatakował koniec kolumny idących od Krakowa żołnierzy polskich. Dwa lekkie czołgi niemieckie wjechały na Rynek miasta i oddały kilka serii z karabinu maszynowego. Zabito konie taborowe i pilnującego ich żołnierza. Zginął również oficer i jego kierowca, którzy siedzieli nieopodal w samochodzie osobowym. Kolejny lekki czołg rozgromił polskich żołnierzy. Zabito ogółem 118 zmęczonych polskich żołnierzy, w tym kilku oficerów. Prawdopodobnie część polskich żołnierzy wzięto do niewoli. Reszta kolumny rozbiegła się i zmieniła trasę marszu udając się w kierunku na Nowe Brzesko - Koszyce lub w kierunku Kazimierzy Wielkiej, prawdopodobnie przez Stogniowice - Ostrów.
Polegli w bitwie żołnierze nie od razu zostali uczczeni eksponowanym miejscem na proszowickiej nekropoli. Ich pochówkiem zajęła się miejscowa ludność. Zabitych pogrzebano w dwóch mogiłach - większość w miejscu, gdzie obecnie znajduje się pomnik poświęcony ich pamięci, część pochowano w rejonie Dębowca. Zimą 1941 roku, za zgodą władz niemieckich, ciała żołnierzy ekshumowano i przeniesiono na pobliski cmentarz parafialny. Spisu poległych dokonał ówczesny proboszcz ks. Stanisław Bomba na podstawie tzw. śmiertelników i innych dokumentów odnalezionych przy zabitych. 29 grudnia 1942 roku listę poległych przekazano Niemcom, a jej kopia znajduje się w archiwum proszowickiej parafii.
(fot. Andrzej Solarz)
Po wojnie w 1946 roku prawie cały cmentarz był uporządkowany, ale nikt nie wykazał troski o groby żołnierzy 1939 roku. Nie było na nich żadnej tablicy pamiątkowej czy krzyża. Dopiero w 1955 roku z inicjatywy Tadeusza Kulisy - przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, wytyczono trzy kwatery żołnierskie. Plac wyłożono płytami betonowymi. Murarz Puchalski wykonał pomnik z granitowych kamieni zwieńczony orłem. Ustawiono krzyże, a ksiądz poświęcił teren. Zamontowano jedną tablicę z nazwiskami zabitych. Drugą, na której widniał napis: "Polegli na Polu Chwały w liczbie 118 w walce z najeźdźcą hitlerowskim w dniu 7.IX. 1939r. w Proszowicach. Dusze oddali Bogu, serce Ojczyźnie, ciała i krew ziemi, pamięć pozostawili potomnym", zarekwirowała Milicja Obywatelska na polecenie ówczesnych, lokalnych władz politycznych. W 1978 roku tablice odnaleziono w policyjnym garażu i przeniesiono na cmentarz. W tej formie kwatery poległych przetrwały do lat 90. XX wieku.
Dzisiejszy wygląd kwatery wojennej jest zasługą Społecznego Komitetu Odnowy Grobów Żołnierzy Polskich. Jego członkowie - przedstawiciele samorządów: proszowickiego oraz śląskich miast - Żor, Pszczyny i Rybnika, doprowadzili do wytyczenia nowych kwater i budowy pomnika, w którym wmurowano dwie tablice z nazwiskami wszystkich spoczywających tam żołnierzy. Pełnomocnikiem Komitetu Odnowy Grobów na województwo katowickie był Jan Lipniak, zaś samorząd proszowicki reprezentował ówczesny kierownik Urzędu Rejonowego Jerzy Drożdż. Oba samorządy przeznaczyły pewne kwoty na modernizację kwater. Projekt mogiły wykonał w 1998 roku architekt Marek Pawlak. Dodatkowo wykonano odrębne zejście w kierunku ul. Krakowskiej i ustawiono działko produkcji radzieckiej, pozyskane z demobilu od Wojska Polskiego.
Agnieszka Głowicka-Polkowska
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
Bitwa pod Proszowicami [W] Pomykalski Henryk, Ziemia Proszowska, Proszowice, Agencja Poligraficzno - Wydawnicza Bolechowice, 1995, ISBN 83-902517-3-6, s. 81-83
Dzieje parafii i Kościoła proszowskiego, oprac. Paweł Tkaczyk, Proszowice, Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Proszowicach, 1997, [br] ISBN, s. 116-117
Gąciarz Aleksander, Nie doczekali się 65 lat temu pod Proszowicami, "Dziennik Proszowicki" 2004 (6 września), s. 1
Kozera Michał, Proszowice na fotografiach. Cz. IV - II wojna światowa, Proszowice, Kazimierska Agencja Drukarska, 2009, [br] ISBN
Porwit Marian, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku T.2 Odwrót i kontrofensywa, Warszawa, Czytelnik, 1983, ISBN 83-07-00645-7
