Rzeźbiarz z miasteczka nad Małoszówką

	pomóżcie!!! ;)
	Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie postaci, macie propozycję innych osób związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym artykule; prosimy o kontakt! skarby@24ikp.pl. Inne kontakty z nami: TUTAJ! Redakcja IKP

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Rzeźbiarz z miasteczka nad Małoszówką
Stanisław Majchrzak

maj 1933, artysta rzeźbiarz Stanisław Majchrzak
(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Proszowice, 12-02-2024

Wszystko zaczęło się od tego, że podczas jednej z wizyt (Marcina) w krakowskiej bibliotece MOCAK (Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie), dzielnicy Zabłocie, wertując karta po karcie, sześć tomów słownika artystów polskich w poszukiwaniu osób związanych z naszym rejonem natrafił na nazwisko rzeźbiarza z Kazimierzy Wielkiej. Szkoda, że tak mało jest o nim informacji biograficznych. Może jednak ktoś wie coś więcej i wkrótce coś doda, do jego życiorysu. Uznaliśmy, że i tak warto przywrócić o tej postaci pamięć - już teraz...

Stanisław Majchrzak urodził się w Kazimierzy Wielkiej 3 listopada 1898 roku. Był synem Stanisława i Katarzyny z domu Głownia. Sześcioletnią edukację gimnazjalną rozpoczął w Nałęczowie i tam też uczęszczał do roku 1919, kształcąc się zawodowo.

O tym okresie wspomina w "Sprawozdaniu z dotychczasowych studiów na ASP i planu pracy na przyszłość" z 28 stycznia 1923 roku:

[...] Zamiłowanie do rzeźby okazywałem od dzieciństwa co było też powodem nie skończenia gimnazjum.

Aby mieć sposobność rzeźbić wstąpiłem do szkoły przemysłowej w Zakopanem, gdzie poznałem technikę w drzewie, następnie w roku 1919 wstąpiłem do Akademii na kurs prof. Laszczki, na którym jestem już 7-me półrocze [...].

15 stycznia 1923, sprawozdanie Stanisława
(źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych)

Przez następne lata (1919-1925 r.) studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych rzeźbę. Był uczniem Konstantego Laszczki i Xawerego Dunikowskiego [?] (związanego z Dalewicami). Niestety ze względu na złą sytuację finansową, przez kilka lat otrzymywał stypendium ministerialne (socjalne) zwrotne. Jak sam pisał w podaniu do Rektora ASP (w 1923 roku): [...] Ze względu na trudne warunki utrzymania prosi o powiększenie sumy stypendialnej i z tego też względu, że z nikąd pomocy na studia nie otrzymuje [...].

Według dokumentów jakie można znaleźć w archiwum Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie można odtworzyć okres studiów Staszka dość szczegółowo. Z akt wynika, że studiował on rzeźbę w Akademii, w pracowni prof. Konstantego Laszczki w latach:

1919/1920 w I półroczu,
1919/1920 w II półroczu, uzyskał nagrodę pieniężną za własne prace na dorocznej wystawie uczniów,
1920/1921 w pracowni prof. Laszczki
1921/1922 w I półroczu, uzyskał pierwszą nagrodę pieniężną za prace konkursowe,
1921/1922 w II półroczu, nagroda pieniężna za prace roczne i wyróżnienie pierwszego stopnia na wystawie dorocznej,
1922/1923 w I półroczu, druga nagroda pieniężna za kompozycje i akt,
1922/1923 w II półroczu, nagroda pieniężna za kompozycję i akt,
1923/1924 w I półroczu, pochwała za akt konkursowy,
1923/1924 w II półroczu, nagroda na dorocznej wystawie,
1924/1925 w II półroczu, pochwała za akt konkursowy.

Jak widzimy w tym zestawieniu był uczniem zdolnym, brał też udział w licznych konkursach gdzie zdobywał pochwały, wyróżnienia i nagrody pieniężne.

Niestety w archiwum uczelni nie ma dokumentów poświadczających oficjalne związki z prof. Dunikowskim (co nie wyklucza uczestnictwa mniej oficjalnego w zajęciach prof.).

Po studiach na stałe związał się z tym miastem nad Wisłą gdzie mieszkał i miał swoją pracownię. Stąd też wyruszał w podróże zagraniczne. W 1926 roku jako stypendysta Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (w Warszawie) w celach artystyczno - naukowych odwiedził Francję i Włochy.


28 października 1925, podanie Majchrzaka do Rektora ASP o wydanie zaświadczenia na wyjazd stypendialny (źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych)	28 października 1925, zaświadczenie Rektora ASP (źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych)

W latach 1937-38 odwiedził Paryż, Grecję i powtórnie Włochy. W grudniu 1936 roku przed wyjazdem za granicę wystąpił o absolutorium z ukończenia studiów i otrzymał świadectwo o ukończeniu ASP z wynikiem bardzo dobrym.

16 grudnia 1936, odpis indeksu Stanisława Majchrzaka
(źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych)

16 grudnia 1936, świadectwo Stanisława Majchrzaka ukończenia studiów na krakowskiej ASP
(źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych)

     Tworzył głównie w glinie i gipsie, ale także używał w procesie twórczym brązu, kamienia (pińczowskiego) i drewna. Przez krytyków i środowisko artystyczne był uznawany za neoklasycystę, a później ekspresjonistę.

     W 1937 roku Stanisław Majchrzak odpowiedział na ankietę zredagowaną przez magazyn GŁOS PLASTYKÓW w związku z otwarciem w Warszawie Salonu Rzeźby o swojej twórczości napisał: [...] nigdy nie zastanawiał się nad swoją ideologią artystyczną [...].

     Swoje prace artysta z Kazimierzy Wielkiej wystawiał w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (od 1929 roku), w Warszawie w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (od 1930) i Instytucie Propagandy Sztuki (IPS) od 1935. Pośmiertnie w 1945 roku w Krakowie urządzono wystawę jego rzeźb. Należał do Zrzeszenia Artystów Plastyków "Zwornik" i Związku Polskich Artystów Plastyków.

maj 1933, uczestnicy otwarcia wystawy Zrzeszenia Artystów Plastyków "Zwornik" w Pałacu Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, widoczni m.in. artysta malarz Kasper Pochwalski (1. z lewej), artysta malarz Wacław Taranczewski (2. z lewej), artysta malarz Stanisław Pochwalski (3. z lewej), wiceprezydent Krakowa Witold Ostrowski (4. z lewej), sekretarz Prezydium Rady Miejskiej m. Krakowa Tadeusz Piotrowski (5. z lewej), prezydent Krakowa Mieczysław Kaplicki (6. z lewej), wojewoda krakowski Mikołaj Kwaśniewski (7. z lewej), artysta rzeźbiarz Stanisław Majchrzak (10. z lewej), artysta malarz Józef Mehoffer (4. z prawej), konserwator wojewódzki Bogdan Treter (z prawej), sekretarz Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie Artur Schoeder (2. z prawej)
(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe)

maj 1933, uczestnicy otwarcia wystawy Zrzeszenia Artystów Plastyków "Zwornik" w Pałacu Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, widoczni m.in. artysta malarz Kasper Pochwalski (1. z lewej), artysta malarz Wacław Taranczewski (2. z lewej), artysta malarz Stanisław Pochwalski (3. z lewej), wiceprezydent Krakowa Witold Ostrowski (4. z lewej), sekretarz Prezydium Rady Miejskiej m. Krakowa Tadeusz Piotrowski (5. z lewej), prezydent Krakowa Mieczysław Kaplicki (6. z lewej), wojewoda krakowski Mikołaj Kwaśniewski (7. z lewej), artysta rzeźbiarz Stanisław Majchrzak (z prawej), artysta malarz Józef Mehoffer (5. z prawej), architekt Bogdan Treter (2. z prawej), sekretarz Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie Artur Schroeder (3. z prawej)
(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe)

W jego twórczości zachowały się dzieła: głowy (syna, J.Majera, K.Rutkowskiego), akty (kobieta z jabłkiem), kompozycje figuralne (macierzyństwo, Sulamitka), rzeźby o tematyce religijnej (figury św. Franciszka i św. Antoniego do kościoła Kapucynów w Krakowie - niestety teraz są "mocno nadgryzione zębem czas" i wołają o rewaloryzację"). O tych ostatnich warto więcej napisać, a to dzięki informacjom uzyskanym od kustosza archiwum tejże świątyni:

Św. Franciszek z Asyżu - z prawej strony nad przedsionkiem kościelnym, wysokość figury 125 cm, rzeźba pełna z kamienia pińczowskiego. W pozycji frontalnej, stojącej, z głową lekko opuszczoną w dół. Lewa noga lekko odsunięta do tyłu, ręce założone na krzyż ,na piersiach. Jest w habicie kapucyńskim, z paskiem i różańcem [751 inwentarz ze zbiorów Sztuki OO. Kapucynów 193. Dzieło Stanisława Majrzchaka z Krakowa, wykonane w 1925 roku za kwotę 600 złotych. Bibliografia: AKK, rkps HCC, I str. 205]. W informacji zawartej na wklejonej luźnej kartce "Wydatki na restaurację kościoła i kaplicy Loretańskiej"czytamy: Artysta rzeźbiarz Majszak(?) figury św. Franciszka i św. Antoniego 1200 zł. AKK, rkps 89 cz.1 kwity 1909-1931 k.84-90. APK, rkps O.P Kochański. Kościół Zwiastowania str.52

Św. Antoni Padewski - Z lewej strony nad przedsionkiem kościelnym, wysokość figury-125 cm. Rzeźba pełna z kamienia pińczowskiego. W pozycji frontalnej, stojącej, z głową opuszczoną lekko w dół. Prawa noga lekko odsunięta do tyłu. Na lewej ręce Dzieciątko-Jezus. W habicie kapucyńskim, z paskiem i różańcem. Dzieło wykonał w 1925 roku za 600 zł, rzeźbiarz Stanisław Majchrzak z Krakowa.

Figury cały czas zdobią wejście do kościoła klasztornego. Były to jedyne dzieła sztuki zrobiona dla Prowincji Zakonnej przez tego zacnego rzeźbiarza.

28.10.2023 r., kościół Zwiastowania NMP (oo. Kapucynów) ul. Loretańska 11
(fot. Marcin Szwaja)


28.10.2023 r., św. Antoni Padewski (fot. Marcin Szwaja)	28.10.2023 r., św. Franciszek z Asyżu (fot. Marcin Szwaja)

     Majchrzak w 1933 roku wykonał pomnik poległych żołnierzy upamiętniający poległych obrońców Polski, w szczególności żołnierzy 11. Pułku Piechoty, stacjonujących w Będzinie na początku lat 20. XX wieku. Pomnik został zniszczony podczas okupacji hitlerowskiej 7 grudnia 1939 roku, jako symbol polskości. Naga kobieta, uskrzydlona Nike, wznosząca na wyciągniętych do góry rękach wieniec laurowy - symbol zwycięstwa. Mieszkańcy nazywali rzeźbę "Aniołem Pokoju". Dzieło zaprojektował krakowski architekt Adolf Szyszko-Bohusz.

     W roku budżetowym 1932/33 uzyskał z Funduszu Kultury Narodowej "zasiłek" (dotację) na prace rzeźbiarskie w kwocie 1500 zł.

     Uzdolniony artysta tworzyłby dalej swoje prace, lecz dramat wojenny okupowanego miasta Krakowa nie oszczędził i jego osoby. Oto niektóre z jego dzieł:


"Głowa", wystawa Towarzystwa "Zwornik", Warszawa 1930 (źródło: Artyści polscy w Rzymie)	"Głowa", 1931 (źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe)

"Głowa VI", 1929 (źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe)	"Głowa VII", 1929 (źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe)

"Bezrobotny" (źródło: katalog VI. wystawy "Zwornika")	"Matka i dziecko" (źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie>)

Podczas niemieckiej okupacji artyści krakowscy ze względu na nikłe szanse na zdobywanie zleceń, aby przeżyć byli zdani na swoją pomysłowość, jak pisze w swoim artykule Maria Zientara: [...] sami artyści, we własnym zakresie, podejmowali różnego rodzaju akcje samopomocowe, wykorzystując istniejące instytucje. Ważną rolę na tym polu odegrała Kawiarnia Plastyków, działająca w Domu Plastyków przy ul. Łobzowskiej 333. Otwarto ją po to, by nie dopuścić do rozgrabienia mienia Związku Artystów Plastyków, a przede wszystkim, aby zapewnić miejscowym plastykom środki do życia.

[...] Kawiarnia Plastyków rozpoczęła swoją działalność 10 lutego 1940 roku. Jej zaplecze stanowił krakowski Związek Artystów Plastyków. Pieniądze potrzebne na zakup towaru Zarząd Związku uzyskał z pożyczki zaciągniętej od swoich członków. Obowiązkowa kwota wynosiła 20 zł. Pieniądze na ten cel napłynęły także z dobrowolnych wpłat. Za kontakty z władzami, z ramienia kawiarni, odpowiedzialny był Stefan Zbigniewicz (1904-1942) i Józef Krzyżak. Kierownikiem personalnym, pełniącym nadzór nad pracownikami, był Janusz Strzałecki (1902-1983), zaś aprowizacją zajmował się Stanisław Majchrzak (1898-1944 [?]) [...]. Taka działalność była przez okupantów traktowana jako czynny opór i tak jak uczestnictwo w zbrojnym podziemiu była karana śmiercią lub obozem koncentracyjnym (co również kończyło się tragicznie dla osadzonych tam).

[...] Miejscem tymczasowego pobytu zatrzymanych, do momentu podjęcia decyzji w ich sprawie, było więzienie przy ul. Montelupich. Stąd przesyłano więźniów do obozów koncentracyjnych i miejsc, gdzie wykonywane były wyroki śmierci. Na Montelupich przebywało wielu plastyków. Więziono tu m.in.: Franciszka Jaźwieckiego (1900-1946), Tadeusza Korpala, Tadeusza Korotkiewicza (1904-1943), Jana Krzyczkowskiego, Stanisława Majchrzaka, Jana Makarewicza (1907-1944), Janinę Tollik (ur. 1910-?), Adama Żebrowskiego i wielu innych [...].

Swój żywot zakończył dnia 11 grudnia 1943 roku zastrzelony przez Niemców w więzieniu przy ulicy Montelupich. W niektórych publikacjach podawany jest rok śmierci Majchrzaka 1944.

w budynku przy Montelupich podczas II wojny światowej znajdowało się hitlerowskie więzienie policyjne podlegające Gestapo miejsce kaźni Stanisława Majchrzaka i wielu Polaków, zdjęcie z okresu międzywojennego
(źródło: Sekcja Rekonstrukcji Historycznej KNHS UJ)

Z żoną Marią miał syna Stanisława.

Ostatnio udało nam się znaleźć w internecie informację o jeszcze jednej rzeźbie, którą mógł wykonać nasz rodak (informacja niepotwierdzona). Jest to metalowy odlew, najprawdopodobniej z mosiądzu ze srebrną patyną "Górnik z lampą górniczą" na podstawie marmurowej. Jeżeli faktycznie twórcą byłby Stanisław Majchrzak, to byłoby jedno z jego ostatnich dzieł, ponieważ jest datowane na 1943 rok.