Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie artykułów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
Ustawa z dnia 31 XII 1816 roku o upowszechnianiu rzemiosł, kunsztów i profesji w Królestwie Polskim wraz z aneksem z dnia 19 III 1817 roku, zasadniczo stanowiła o strukturze organizacyjnej rzemiosła w Królestwie Polskim. Powstanie określonego rodzaju cechu mogło zaistnieć pod warunkiem prowadzenia działalności w danym mieście przez przynajmniej 10 majstrów.
W początkowym okresie Królestwa Polskiego, Skalbmierz przeżywał trudny okres. Przyczyną tego były pożary w 1807 i 1808 roku, które w 2/3 strawiły zabudowania miasta, przemarsze różnych wojsk, likwidacja podprefektury oraz zaprowadzenie granicy między Królestwem Kongresowym, a Wolnym Miastem Krakowem i zaborem austriackim.
W 1816 r. upadła funkcjonująca w mieście prywatna garbarnia. W latach 1807/1808 uległy pożarowi browary. Były to dla mieszkańców miasta, utrzymującego się przeważnie z handlu i rzemiosła dotkliwe okoliczności. Zdaniem komisarza obwodu, Michała Szymańskiego z 1822 r. [...] w całym obwodzie miechowskim sam tylko Skalbmierz jest miasteczkiem nie rolniczym [...]. W mieście dominowały rzemiosła pracujące głównie na potrzeby lokalnego rynku, szewcy, tkacze oraz rzeźnicy [AGAD-KRSW, nr 2165; Opisy historyczno-topograficzno-statystyczne miast gubernii rsdomskiej.1820-1822 Skalbmierz; s.3-7; nr 2844; Mieszkańcy miasta do deputowanego na Sejm Królestwa Polskiego W.Borkiewicza; Skalbmierz 15 II 1819, s.7-10].
W 1828 roku, w ocenie KWK w Skalbmierzu ponad 20 mieszkańców trudniło się rzezią bydła [Tamże, nr 2844; KWK do KRSWiP; Kielce 13 III 1828, s.505-507]. Z uwagi na fakt, że mieszkańcy miasta w 1824 r. nie chcieli dobrowolnie złożyć deklaracji odnośnie opłat kanonu od zarobków [Tamże, KWK do KRSWiP; Kielce 5 V 1824, s.219-220], można wnosić, że nie odzwierciedlają one w pełni stanu faktycznego.
Skalbmierz panorama miasta (źródło: Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 3)
Cechy; rzeźniczy, szewski oraz tkacki w 1825 r. deklarowały opłatę od kanonu do kasy miasta w wysokości 56 zł (cech rzeźniczy - 20 zł, cech szewski - 20 zł, cech tkacki - 16 zł). Cechy na swoich posiedzeniach w dniach 17 i 18 II 1825 r. odnośnie opłat od kanonu do kasy miejskiej podkreślały ogólnie trudną sytuację oraz fakt, [...] że opłacamy różne podatki i jesteśmy podupadli, wszelako ofiarujemy opłacanie tego kanonu rocznie złotych dwadzieścia [...] (cech rzeźniczy i szewski). Cech tkacki w swojej uchwale podkreślał, że tylko [...] przez wzgląd [...] na dobro kasy, deklaruje rocznie kanonu złotych szesnaście [...] [Tamże; Lista do opłacenia kanonu do kasy miasta Skalbmierz; Skalbmierz 19 II 1825 r.; Deklaracja cechów; rzeźniczego, szewskiego, tkackiego; Skalbmierz 17-18 II 1825, s.364-368].
Kwotę tę, cechy oraz kramarz Jan Bader w wysokości 58 zł opłacały w latach 1826-1829 [Tamże, nr 2844; Etaty kasy ekonomicznej miasta; 1826, 1828, nr 2845, 1929, s.2-7]. Planowane dochody z kanonu od zarobków w Skalbmierzu w latach 1835-1843 wahały się w granicach od 148 do 375 zł, w latach 1844-1868 od 35 rs 10 kop do 55 rs 80 kop. Świadczą one o postępującym upadku miasta. Wydaje się, że sytuacja materialna rzemieślników w Skalbmierzu była trudniejszą w porównaniu z innymi tego typu miastami. W zasadzie nie trudnili się oni rolnictwem. Z początkiem drugiej połowy XIX wieku na 192 rodziny tylko 9 (34 osoby) zaliczało się do kategorii mieszczan rolników. Rzemiosło uprawiało 124 osoby. Natomiast handlem trudniło się 48 (osób) [Tamże, nr 2849; Wiadomości statystyczne dotyczące Skalbmierza; s. 212].
Poświadczeniem trudnej sytuacji materialnej rzemiosła skalbmierskiego jest pismo RGR do KRSWiD w sprawie starań mieszkańców miasta o rozdzielenie pomiędzy nich suprymowanych gruntów po kanoniach skalbmierskich. Zdaniem RGR [...] rozdzielenie pomienionych gruntów [...] nie zdaje się zapewnić polepszenia ich bytu, albowiem wzrost miast nie rolnictwo stanowi a przemysł, handel i rękodzielnictwo. Dowodem tego są niemal wszystkie miasta rolnicze, które z odwiecznej swej egzystencji, albo mało się podniosły, albo wcale nie i niewiele się różnią od wsiów, udziałem których jest niedostatek, bieda a niekiedy i nędza [...]. Mieszkańcy argumentowali swoje racje [...] bez najmniejszego jesteśmy kawałka ziemi i zapewne w całym Królestwie Polskim jedyne jest małe miasteczko tego rodzaju [...] my [...] wyjąwszy rękodzielnictwo na stopniu bardzo małym, nie będąc zamożnemi [...] nędzne życie prowadzić musimy [...]. [Tamże; Mieszkańcy miasta Skalbmierz do KRSWiD; Skalbmierz 20 X 1858; RGR do KRSWiD; Radom 12 IV 1859, s.132-141].
Dochody i wydatki Skalbmierza w latach 1821-1865
(źródło: AGAD - KRSW w Warszawie)
Wysokość obciążeń mieszkańców Skalbmierza w latach 1822-1823
(źródło: AGAD - KRSW w Warszawie)
Projektowana lista osób mających opłacić kanon od zarobków w Skalbmierzu w 1824 roku
