|
|
 | ||||
 | ||||||
| Dzisiaj jest piątek, 27 kwietnia 2024 r. (117 dzień roku) ; imieniny: Sergiusza, Teofila, Zyty | |
 | |
|
|
| |||||||||||||||
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
serwis IKP / Skarby Ziemi Proszowskiej / ludzie ZP / przyjaciele regionu / Nie chodziło mu tylko o prebendy...
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Nie chodziło mu tylko o prebendy...
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
| herb Wieniawa (fot. pl.wikipedia.org) |
Proszowice, 2-05-2019
Jan z Oświęcimia (młodszy), herbu Wieniawa (inne formy używane do określania tej osoby: Johannes Sacranus (Jan Sacran), Johannes Bartholomei de Osswanczin); teolog, mówca, epistolograf wieloletni rektor Akademii Krakowskiej, proboszcz parafii Proszowice, spowiednik królów, kanonik krakowski i kujawski.
Urodził się około 1443? w Oświęcimiu był synem Bartłomieja. Latem 1459 zapisał się na wydział nauk wyzwolonych Akademii Krakowskiej, w 1465 został bakałarzem, a z końcem 1468 lub początkiem 1469 -ˇmagistrem sztuk wyzwolonych.
W 1470-1475 kształcił się we Włoszech, zaczął utożsamiać się z hasłami humanizmu, być może w latach 1474-1475 zetknął się w Rzymie z Franciszkiem Filelfem. Od 1475 do 1491 roku wykładał humaniora (na Wydziale Artystów) w Akademii Krakowskiej, komentując Cycerona oraz traktaty Arystotelesa i hymny Prudencjusza. W 1479 (półrocze letnie) i 1491/92 (półrocze zimowe) był dziekanem wydziału.
Około 1487 rozpoczął studia teologiczne i jako bakałarz teologii w 1491 objął jej profesurę, a na początku 1492 został licencjatem i zaczął pracę na Wydziale Teologicznym. Pracował tam, aż do końca życia, tam też przed rokiem 1498 uzyskał doktorat. Należał także do Kolegium Większego, najprawdopodobniej już z początkiem 1480 roku. W 1493-1495, 1512-1513 i 1521 był rektorem Akademii Krakowskiej.
 |
| rysunek głowy Jana Sacranusa wykonany przez Jana Matejkę ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie (fot. facebook.com) |
Na krakowskiej uczelni uważany był za jednego z pierwszych propagatorów humanizmu. Umiał, według współczesnych jak nikt inny wprowadzać swoich studentów w dokładną znajomość Cycerona i sławnych mistrzów wymowy. W latach dziewięćdziesiątych występował jako oficjalny mówca uniwersytecki. Witał przyjeżdżające do Krakowa osobistości życia politycznego i kościelnego.
Jako rektor dbał o sprawy uczelni, w okresie 1512 bronił zespół profesorski przed nałożeniem nadzwyczajnej kontrybucji na potrzeby wojny z Moskwą, czym naraził się (i uczelnię) na gwałtowny, długotrwały konflikt z bpem J. Konarskim. Konflikt ten oparł się, aż o Kurię rzymską i spowodował czasowe zawieszenie wykładów. Sprawa skończyła się ostatecznie w 1514 roku kompromisem.
Przez Jana Olbrachta został powołany na pierwszego kapelana, był jego spowiednikiem oraz później spowiednikiem Aleksandra Jagiellończyka i Zygmunta l Starego. Wielokrotnie pełnił misje dyplomatyczne, głównie na terenie Litwy. Sacranus odegrał ważną rolę w usiłowaniach unijnych między Kościołem zachodnim a wschodnim. W 1520 ponownie odbył podróż do Rzymu.
Posiadał szereg prebend i godności kościelnych, był proboszczem: kościoła św. Mikołaja w Krakowie, kaplicy królewskiej na Wawelu, pełnił także tę funkcję w Osieku i Proszowicach. Kanonikiem kolegiaty w Sandomierzu (do 1505) oraz kanonikiem katedralnym krakowskim i włocławskim (kujawskim).
Będąc w latach 1504-1518 proboszczem Proszowic zapisał się na trwałe w pamięci mieszkańców. Uzyskał od króla Aleksandra dokument zezwalający mu wybudować szpital (przytułek) dla ubogich oraz związanego z nim kościoła Świętego Ducha, wówczas na obrzeżach miasta - w miejscu obecnego budynku UGiM. Budowa została zakończona w 1508 roku. Pierwszym opiekunem przyszpitalnego kościółka (kaplicy) był ks. Stanisław z Osieka. Przy kościółku znajdował się cmentarz.
 |
| współcześnie na tym mniej więcej miejscu znajduje się przychodnia lekarska i stomatologiczna (fot. google.pl/maps) |
Proszowicki proboszcz zadbał także o odpowiednie uposażenie szpitala. Były to dochody z gruntów leżących na terenie Proszowic i Klimontowa. W 1518 roku ks. Jan kupił od Małgorzaty Łaganowskiej dla szpitala 2,5 łana w Łaganowie zw. Majskowskie.
Dzieło ks. Jana przetrwało wieki, w budynku przy zbiegu ulic 3 Maja i Mikołaja Reja jeszcze do roku 1921 działał szpital epidemiologiczny, a obecnie jest tam przychodnia lekarska i stomatologiczna.
Jan z Oświęcimia zmarł 7 grudnia 1527 w Krakowie, został pochowany w katedrze wawelskiej. W testamencie przeznaczył swoją bogatą bibliotekę (rękopisy biblioteczne i druki) do biblioteki Kolegium Większego.
W krakowskim klasztorze Misjonarzy znajduje się powstałe około 1527 roku epitafium poświęcone Sacranowi. Na stronie Muzeum Historyczno-Misyjnego w Krakowie czytamy między innymi::
Epitafium Jana Sakrana (1443-1527) Kraków, ok. 1527, tempera, drewno
[...] Dzięki efektom światłocienia, precyzyjnemu rysunkowi i oddaniu specyficznego klimatu towarzyszącemu przeżywaniu cierpienia, śmierci i nadziei zbawienia niewątpliwie można zaliczyć to epitafium do najlepszych artystycznie i najbardziej ekspresyjnych dzieł malarstwa krakowskiego 1. połowy XVI w. Należy ono do nielicznych epitafiów z tego okresu znajdujących się na terenie Małopolski. Zdaniem Walickiego, interesujące ikonograficznie jest umieszczenie na tym obrazie aż trzech świętych Janów, którzy symbolizują następujące cnoty zmarłego: Ewangelista - miłość wierną, Jałmużnik - miłosierdzie, Chrzciciel jako święty prostujący ścieżki, który poleca Jezusowi osobę zmarłego.W prawej części obrazu Chrystusa Boleściwego podtrzymuje św. Jan Ewangelista. Po lewej stronie Jezusa stoi opłakująca go Matka Boża, za nią św. Jan Chrzciciel z Barankiem na księdze. Wskazuje on na postać kanonika Jana Sakrana, klęczącego poniżej. Za Janem Chrzcicielem umieszczony został św. Jan Jałmużnik. Obok Sakrana, który adoruje Chrystusa, znajduje się tarcza z jego herbem - Wieniawa. W mrocznym, rozjaśnionym na horyzoncie tle gęste drzewa, za którymi pojawiają się zarysy wzgórza z obronnym zamkiem. Renesansowe obramienie typu architektonicznego, z pilastrami podtrzymującymi belkowanie; na jego fryzie malowana dekoracja z dwoma gryfami i wicią roślinną. Pod obrazem znajduje się malowany napis, którego autorem jest poeta biskup Andrzej Krzycki:
"Conditur hoc tumult speciosi cultor honesti: / Sacranus: studii nec minor ille sacri / Quem non ante diem: sed euntibus ordine fatis / [Contigit id paucis], abstulit atra dies / Ante poliquam regna adiit pallas tulit illi / Dona sua: et charitas dat simul alma venus, / Scilicet: ut donis tantis memorabile posset / Perpetuumq[ue] decus conciliare sibi / Retorices studium confert hanc primus in urbem / In teneram pubem: non sine laude docet / Non adeo phebum satyri nec tam orphea silvae / Q[ua]m sequitur q[ue] colirq[ue] hunc studiosa choors / Illius ori inerat dulcis facundia: per quam / Ad summum evasit conspicuumq[ue] decus / Regibus et nostris qui dant sua premia laudi / Condecorantq[ue] bonos: non nisi cha rus erat / Abs qui bus ampla tulit meritis pro ingentib[us] ille / Munera: quae plebem contulit intenuem / Post ubi parca Xerox fatalia stamin[em] rupit / Spiritus astra adiit: membra teguntur humo".
 |
| epitafium Jana Sakrana (fot. muzeum.misjonarze.pl) |
Przykłady twórczości Jana z Oświęcimia:
- Elucidarius errorum rithus Ruthenici, powst. wiosną 1501 na Litwie, wyd.: prawdopodobnie 1501 lub nieco później; (polemiczny traktat przeciw obrządkom Kościoła wschodniego)
- Modus epistolandi, wyd. Stanisław z Łowicza (brak miejsca i roku wydania)
- Invitativa oratio divi Alberti Poloniae regis ingredientis primum urbem Cracoviam, wygł. 2 grudnia 1492, ogł. J. Fijałek "Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego"
- Oratio ad regem invitativa per infantem puerulum (z wierszem na cześć Jana Olbrachta), ogł. J. Fijałek "Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego"
- Invitativa oratio... in ingressu primo... principis Frederici in urbem Cracoviam, wygł. 14 grudnia 1493, ogł. J. Fijałek "Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego"
- Oratio... pro suscepcione dicti domini cardinalis... edita nomine capituli crac., ogł. J. Fijałek "Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego"
- Oratio laudativa... pro Andreolo puero (z wierszem), wygł. 25 grudnia 1493, ogł. J. Fijałek "Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego"
- Ad episcopum, ogł. J. Fijałek "Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego"
- Invitativa... pro episcopo posnaniensi, ogł. J. Fijałek "Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego"
- Invitativa... pro episcopo kuiaviensi, ogł. J. Fijałek "Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego"
- Wiersze łacińskie w różnych współczesnych dziełach, ogólnikową wiad. podał M. Wiszniewski Historia literatury polskiej
opracowanie: Andrzej Solarz
 |
| tablica pamiątkowa na kamienicy pod nr 20 na Rynku Głównym w Oświęcimiu odsłonięta w 1984 roku (fot. pl.wikipedia.org) |
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Kazimierz Budzyk (red.); Bibliografia literatury polskiej "Nowy Korbut". Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe N-Ż; Państwowy Instytut Wydawniczy; Warszawa 1965
- Henryk Barycz; Jan z Oświęcimia; [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. X, cz. 3; Wrocław 1963
- Łaganów; [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczuław 2006
- Jan Wiśniewski; Monografia dekanatu miechowskiego; Radom 1917
- zbiory IKP
- pl.wikipedia.org
- niedziela.pl
- parafiaproszowice.com.pl
- powiat.oswiecim.pl
- muzeum.misjonarze.pl
- polona.pl
- salon24.pl
- dziennikpolski24.pl
- google.pl/maps
- facebook.com
| idź do góry | powrót |
 |
warto pomyśleć? |  |
|
Nie da się zobaczyć mózgu człowieka, ale widać kiedy go brakuje.
(internet)
|
||
 |
 |
 |
 |
 |
 | ||||||||||||
|
|||||||||||||||
 |
 | ||||||||||||||
| PRZYJACIELE Internetowego Kuriera Proszowskiego | ||
 |
|
 |
| ||||||||||||
| ||||||||||||
|
|
strona redakcyjna regulamin serwisu zespół IKP dziennikarstwo obywatelskie legitymacje prasowe |
|
wiadomości redakcyjne logotypy patronat medialny archiwum |
|
|
reklama w IKP szczegóły ceny |
|
przyjaciele |
|
copyright © 2016-... Internetowy Kurier Proszowski; 2001-2016 Internetowy Kurier Proszowicki Nr rejestru prasowego 47/01; Sąd Okręgowy w Krakowie 28 maja 2001 Nr rejestru prasowego 253/16; Sąd Okręgowy w Krakowie 22 listopada 2016 KONTAKT Z REDAKCJĄ |
|
|
| ||||||||||||
| ||||||||||||
| KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ | ||||||||||||
|