Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie artykułów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
Były jedynym obok Miechowa miastem obwodu, które nie utraciło w 1869 roku prawa miejskiego. Przed rozbiorami charakteryzowały się skomplikowanym układem własnościowym. Często sprzedawano miasto, stąd wielu jego właścicieli. W drugiej połowie XVII wieku Działoszyce należały do rodziny Jordanów, a sto lat później po Piotrze Ożarowskim, właścicielką miasta była Marcjanna Jabłonowska. Od 24 lipca 1796 roku Działoszyce stanowiły współwłasność Anny Górskiej, Hiacenty Bełżeckiej oraz Petroneli i Anny Popielowej, zaś w latach 1808-1810 Marianny Odrzywolskiej. Po czym przejęli je drogą kupna, Antoni i Ewa Lanckorońscy. Od 1815 roku właścicielem Działoszyc był Wojciech Borowski, od którego zakupiła je 21 maja 1823 roku Teresa Rudnicka zamężna później za Stanisławem Jastrzębskim. Rodzina ta utrzymała miasto do stycznia 1863 roku, kiedy zakupił je Józef Kleszczyński za sumę 108 750 rs.
W XVII wieku dochody miasta zapewniała właścicielom przede wszystkim propinacja, następnie wpływy z przymusowego mielenia zboża przez mieszkańców w młynach dworskich, a także z poboru targowego i jarmarcznego [AGAD-KRSW, nr 2308. Prokuratoria Królestwa Polskiego do KRSW. Warszawa 24 IX 1861, s.13-36]. Dochody te, w tym zwłaszcza jarmarczne i targowe oraz propinacja, zostały znacznie pomnożone. W 1786 roku król Stanisław August Poniatowski, na prośbę właściciela Działoszyc Piotra Ożarowskiego, kasztelana wojnickiego nadał miastu przywilej 12 jarmarków rocznie [M.Baliński, T.Lipiński, Starożytna Polska... s.192-193].
Przejęcie przez dziedzica wszelkich źródeł dochodów miasta stanowiło powód permanentnych procesów z jego mieszkańcami. O tym jak daleko sięgała ingerencja właścicieli w sprawy miasta, świadczy pośrednio fakt, że niektórzy z nich pełnili w latach 1815-1821, funkcję burmistrza [AGAD-KRSW, nr 2306, Akta tyczące się miasta Działoszyc, s.1-3; Zastępca prefekta departamentu krakowskiego do prefekta z dnia 5 XII 1815, s.4].
Opracowany na rok 1821 projekt budżetu, jak wówczas określano etatu miasta, wykazywał w planowanych dochodach sumę 1200 zł, którą miano wyegzekwować w następujący sposób: 300 zł mieli wpłacić starozakonni, 100 zł. katolicy, 600 zł właściciele miasta w formie dotacji i 200 zł miało wpłynąć z kar policyjnych. W owej dotacji mieściła się pensja burmistrza za to świadczący środki finansowe na utrzymanie miasta, jego dziedzic miał prawo do przedstawienia własnej kandydatury na to stanowisko. Takie kroki podjął Wojciech Borowski, właściciel Działoszyc. Może dlatego dozorca rządowy napisał, że rządził się on [...] absolutnie wedle swego widzimisię [...] Miasto to nie ma innej nad dworskiej władzy [...] [Tamże. Projekt etatu dla miasta Działoszyc na rok 1821. Kielce 12 I 1821, s.5-27].
W dniu 1 lutego 1821 roku KRSWiP zwróciła się do KWK z poleceniem, by dziedzic przedstawił kandydata na burmistrza [Tamże. KRSWiP do KWK.Warszawa 1 II 1821, s.42-43]. Nacisk ten okazał się skuteczny. Obowiązki burmistrza i kasjera powierzono w 1822 roku Stanisławowi Kwiatkowskiemu, ale przeprowadzona przez KWK kontrola wykazała, że urząd burmistrza sprawował do 1821 roku osobiście właściciel miasta, co więcej - w tym okresie nie istniała kasa miejska [Tamże. Rachunek kasy miejskiej Działoszyc za rok 1822, s.53-69]. Budżet miasta uchwalony na lata 1821-1826 przewidywał pensję burmistrza w wysokości 700 zł. [Tamże. Etat dla kasy ekonomicznej miasta Działoszyc od 1821 do 1826 roku, s.38-40].
Planowane dochody miast powiatu miechowskiego w latach 1821-1868
(fot. zbiory autora)
Henryk Pomykalski
Użyte w tekście skróty:
AGAD - Archiwum Głóne Akt Dawnych w Warszawie KRSWiP - Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji KWK - Komisja Województwa Krakowskiego/Kieleckiego
