|
|
 | ||||
 | ||||||
| Dzisiaj jest środa, 25 kwietnia 2024 r. (115 dzień roku) ; imieniny: Jarosława, Marka, Wiki | |
 | |
|
|
| |||||||||||||||||||||
 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
informacje / struktura powiatu / gmina Proszowice
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Informacje IKP - Gmina Proszowice
charakterystyka przyrodniczo-geograficzna
charakterystyka historyczna< Nieprzerwane osadnictwo w rejonie Proszowic sięga V tysiąclecia p.n.e. badania archeologiczne dowodzą, iż reprezentowane są tu prawie wszystkie kultury występujące na ziemiach polskich. Najwięcej materiału archeologicznego pochodzi z okresu kultury łużyckiej (XII - X w. p.n.e.) oraz wpływów rzymskich (III w. p.n.e. - III w. n.e.). W tym czasie zgodnie współistniały obok siebie: ludy wenedzkie (dako-trackie), celtyckie i germańskie (Wandalowie, Goci). Z zachowanych zabytków archeologicznych wynika, że wytworzyły one wysoki poziom kultury materialnej (ceramika, metalurgia i zdobnictwo) i duchowej (kopce i kurhany jako miejsca kultu i obserwacji astronomicznych), m.in. utrzymywali ożywione kontakty z Cesarstwem Rzymskim i ludami ze stepów nadczarnomorskich. znad Najazd azjatyckich Hunów w połowie IV wieku n.e. zmusił ich do opuszczenia, "żyznej i jasnej polany" jakim był Płaskowyż Proszowicki. Na opustoszałe tereny od końca V w n.e. zaczęli napływać ze wschodu dawni sojusznicy Hunów - Słowianie.Od końca VIII wieku rejon na wschód od Krakowa znalazł się w związku plemiennym Wiślan. Wykopaliska archeologiczne na terenie wczesnosłowiańskich osad datowanych na ten okres, m.in. w Igołomii, Zofipolu, Ruszczy i Branicach, świadczą o ich bardzo niskim poziomie kultury materialnej w porównaniu ze wcześniejszymi gospodarzami tych ziem. Pod koniec IX wieku ludna już przyszła ziemia proszowicka znalazła się wraz z Państwem Wiślan w granicach Państwa Wielkomorawskiego, a następnie jego sukcesora - Królestwie Czeskim. Być może część mieszkańców z terenów wokół grodu krakowskiego wraz "z kniaziem na Wiślech" przyjęła chrześcijaństwo w obrządku słowiańskim. Pod koniec X wieku ziemie te zostały podbite przez Mieszka I i Bolesława Chrobrego, a następnie włączone do Państwa Polan. W 2 połowie XI wieku, za czasów panowania Kazimierza Odnowiciela i Bolesława Śmiałego powstała filialna do krakowskiej kasztelania brzeska z ośrodkiem w gródku Brzesk (ob. lessowe wzgórze w Grobli, gm. Drwinia). Wschodnia granica kasztelani przebiegała wzdłuż rzeki Nidzica, a zachodnia na rzece Dłubni. Na południu przekraczała na kilkanaście kilometrów rzekę Wisłę i obejmowała tereny obecnych gmin: Niepołomice, Drwinia i Szczurowa. W tym samym czasie rozwiniętymi gospodarczo i bogatymi osadami (głównie wzdłuż traktu nadwiślańskiego) wspomniani władcy obdarowali biskupów krakowskich (Igołomia, Wawrzeńczyce i rejon ob. Nowego Brzeska) i benedyktyński klasztor w Tyńcu. Słabiej zagospodarowanymi terenami leżącymi na północ od Wisły i wzdłuż Szreniawy przypadły krakowskiemu rycerstwu. W królewskim (później książęcym) władaniu pozostały tylko niewielkie obszary. Jednocześnie z osadnictwem na pół plemiennym prawie polskim trwała ponowna chrystianizacja tych ziem. Zapewne było to udziałem benedyktynów tynieckich, a następnie norbertanów z założonego w roku 1149 klasztoru w Brzesku (Starym). Powoli też kształtowała się sieć parafialna, najpierw wspomniane Brzesko, a następnie: Prandocin (murowany), Mikluszowice, Koniusza, Skalbmierz, Niedźwiedź. Ok. 1173 powstał niewielki kościół klasztorny w Brzesku-Hebdowie. Do najazdu tatarskiego w roku 1241, powstały dalsze (wszystkie murowane) kościoły parafialne w: Działoszycach, Kościelcu, Proszowicach, Wawrzeńczycach, Witowie, Żębocinie. Pierwsza wzmianka o istnieniu Proszowic jako wsi rycerskiej pochodzi z roku 1222 - Prossoucze. Najprawdopodobniej nazwa pochodzi od zdrobniałego imienia Proszko (Proszomir). Z roku 1240 pochodzą pierwsze wzmianki o murowanym (romańskim) kościele p.w. św. Jana Chrzciciela w Proszowicach. Wieś należała już wtedy do dóbr książęcych, gdyż książę Konrad Mazowiecki w trakcie walk o tron krakowski obwarował i obsadził załogą kilka kościołów wokół Krakowa, m.in. w Prandocinie, Proszowicach i Wawrzeńczycach. W Proszowicach, oprócz wspomnianego kościoła musiał istnieć jakiś umocniony gródek książęcy, ponieważ jeden i drugi zostały doszczętnie zniszczone między 1308 a 1311 rokiem przez oddziały wójta Alberta i biskupa Jana Muskaty walczące z księciem Władysławem Łokietkiem (od 1320 roku - królem). Niebawem, bo w roku 1326 - królowa Elżbieta Łokietkówna, ufundowała w Proszowicach "piękny i obszerny" kościół. Syn króla Władysława Łokietka, Kazimierz Wielki przez większość swojego panowania, był sporze z zarówno z biskupami krakowski, jak i okolicznymi klasztorami. W pobliżu wrogich mu miast leżących przy trakcie północnym: Skały i Miechowa oraz trakcie nadwiślańskim: Wawrzeńczyc i po części Nowego Brzeska, w dobrach królewskich lokował w roku 1358 na niemieckim prawie zwanym magdeburskim: Proszowice i Słomniki, a dwa lata później - Uście Solne. W roku 1374 jego siostra Elżbieta lokowała miasto Koszyczki (Koszyce). Odtąd korzystając z królewskiego patronatu rozwijały się one kosztem miast duchownych. Zwłaszcza, ze staraniem władców ożywił się szlak północny przebiegający z Krakowa na Litwę, właśnie przez królewskie Proszowice, w których wzniesiono okazały królewski dwór (opisywany w roku 1393 przy okazji pobytu w Proszowicach królowej Jadwigi i króla Władysława Jagiełły). Do chwili wzniesienia okazałego, renesansowego zamku królewskiego w Niepołomicach, dwór królewski w Proszowicach bardzo często gościł koronowane głowy. Miasto rozrastało się, a dzięki przywilejom handlowym i cechowym (m.in. z 1456 roku na cotygodniowe targi) przybywało mieszkańców, powstawały warsztaty rzemieślnicze, kramy i jatki, liczne karczmy, łaźnie (wzmiankowana w 1467 roku), młyny i browary. Założona została jedna z najlepszych szkół parafialnych, z której corocznie trafiali do Akademii Krakowskiej najlepsi absolwenci. W związku z przeniesieniem z prawa polskiego na prawo niemieckie praktycznie wszystkich miejscowości, które podlegały dotąd kasztelanowi brzeskiemu, jego znaczenie było niewielkie, w zasadzie tytularne. Datą przełomową był rok 1377, od tego czasu odbywał tu tzw. roki sądowe - sędzia prawa niemieckiego grodu krakowskiego. Ten rok de facto należy przyjąć jako datę powstania filialnego powiatu proszowskiego (nazwa obowiązująca do roku 1795), jako części powiatu krakowskiego. Obejmował on obszar tożsamy z zasięgiem wspomnianej kasztelanii brzeskiej. Od początku XV do początków XVII wieku to "Dwa Złote Wieki" Proszowic, które zaliczane były do najważniejszych i największych miast małopolskich. Syn Władysława Jagiełły - Kazimierz Jagiellończyk rozpoczął budowę (rozbudowę) okazałego proszowickiego kościoła. Proszowicki kościół podobny był do kościoła p.w. św. Katarzyny na krakowskim Kazimierzu. Ukończony w 1454 roku kościół był jednym z najokazalszych kościołów gotyckich w Małopolsce. Prawdopodobnie miał te same wady konstrukcyjne, gdyż jeden i drugi mocno ucierpiały w trzęsieniu ziemi, które miało miejsce w 1786 roku. Jan Długosz w Liber Beneficiorum (1470-80) podaje, że proszowiccy mieszczanie posiadali 14 łanów (łan = ok. 25 ha), a pod miastem był dwór (pałac) i folwark królewski. Przy rynku znajdował murowany kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela. Pleban pobierał do mieszczan i z folwarku dziesięciny i kolędy, miał w mieście 6 domów z czynszem od każdego po 9 skojców (24 skojce = 1 grzywna). W kościele byli wikariusze (altarzyści) przy altarii, na której utrzymanie pobierano dziesięcinę z folwarku w Działoszycach. Od roku 1485 Proszowice de iurae ustanowione zostały nominalną siedzibą powiatu krakowskiego, a faktycznie tylko jego wschodniej części, która w 1 ćwierci XVI wieku zostanie usankcjonowana jako powiat proszowski. Ważną datą jest rok 1496, kiedy to odbył się w tutejszym kościele pierwszy sejmik generalny województwa krakowskiego. Sejmiki te odtąd będą się odbywać proszowickim kościele lub przykościelnym cmentarzu aż do II rozbioru Polski w 1793 roku. W skład powiatu proszowskiego do roku 1795 wchodziło 36 średniowiecznych parafii (w obecnych granicach - 20 z nich) oraz miasta: Proszowice, Działoszyce, Koszyce, Skalbmierz, Słomniki, relokowane w 1773 jako miasto biskupie - Wawrzeńczyce oraz Kazimierza Wielka (miasto od lat 50. XX wieku). W roku 1772 odpadły na rzecz Austrii od powiatu proszowskiego w całości parafie: Mikluszowice, Strzelce i Cerekiew oraz zawiślańskie części parafii: Igołomia, Wawrzeńczyce, Nowe Brzesko, Stare Brzesko, Witów i Przemyków. Na początku XVI wieku Proszowice są bogatym miastem, w 1532 król Zygmunt I Stary nadał Proszowicom przywilej na budowę wodociągów i kanalizacji. W mieście znajduje się okazały, ale drewniany ratusz, podobnie jak wszystkie domy mieszczańskie, co sprzyja pożarom, które wybuchają bardzo często niszcząc strukturę miasta. W latach 1532-49 Proszowice mają prawo do składu soli, czerpiąc ogromne dochody. Z Proszowic pochodził słynny błazen królewski Stańczyk (ur. ok. 1480 - zm. ok. 1560 r.). Zwany również Stasiem Gąską (prawdziwe imię i nazwisko nie jest znane). Był nadwornym błaznem polskich królów: Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta Starego i Zygmunta II Augusta. W połowie XVI wieku, podobnie jak i w innych rejonach Rzeczpospolitej mają miejsce krwawe i burzliwe wystąpienia reformacyjne, poza nielicznymi wyjątkami, wszystkie kościoły na ziemi proszowskiej zamienione zostały na zbory kalwińskie lub ariańskie. Taki też los spotkał proszowicki kościół. Prawdopodobnie wtedy proszowiccy katolicy korzystali z kaplicy szpitalnej p.w. św. Ducha, która znajdowała się tuż za rogatkami miasta (w jej miejscu stoi obecnie gmach UMiG oraz Starostwa Powiatowego). Musiała ona być na ten czas przemianowana na kościół. Przytułek i kaplicę ufundował w roku 1502 Jan Sacranus z Oświęcimia - profesor teologii i kanonik krakowski, który w 1502 roku, na otrzymanej od króla Aleksandra parceli, ufundował przytułek-szpitalik dla biednych i kościół szpitalny pw. św. Ducha. W roku 1550 uchwałą Sejmu Piotrkowskiego nastąpiła tzw. inkorporacja parafii proszowickiej do Uniwersytetu Krakowskiego. Inkorporacji przywilejem królewskim dokonał sam król Zygmunt August. Na podstawie tego przywileju Akademia Krakowska przejęła tzw. prawo prezenty na beneficjum proszowskie i od tego roku, aż do roku 1819 posiadała ona prawo patronatu nad proszowickim kościołem. De facto tytularnymi proboszczami w Proszowicach byli wyłącznie profesorowie Akademii, którzy czerpali z tego tytuły duże dochody, rzadko jednak pojawiając się w Proszowicach. Wśród nich byli ludzie światli i znani, np.: Aleksander Passenti - faworyt królowej Bony; Jakub Uchański - późniejszy biskup i prymas Polski, Aleksander Krzyżtoporski - fundator ołtarza głównego, Jakub z Uścia - fundator obrazu w ołtarzu głównym, na którym zresztą został przedstawiony. W roku 1579 rejestr poborowy podaje, że od mieszczan zebrano 144 floreny i 24 groszy szosu (podatku miejskiego), czyli tyle co w bogatej Wieliczce. Należy dodać, że rejestr odnotował, że szosu nie pobrano od 14 właścicieli domów, które strawił pożar. Ponadto mieszczanie użytkowali 10 1 łana gruntów miejskich, było tu też 5 karczm i 5 młynów. Ponadto w Proszowicach było: 5 rzeźników, 4 kowali i ślusarzy, 5 kramarzy i 8 przekupniów, 12 płócienników, 12 szewców, 10 piekarzy, 5 kuśnierzy, 5 piwowarów, 3 przekupki sprzedające sól, 40 komorników i 2 tzw. hultajów (wolnych robotników najemnych). Niedługo po odzyskaniu kościoła przez katolików (koniec lat 80. XVI wieku), ponownie na krótko go zamknięto w roku 1595, gdyż został on sprofanowany w trakcie obrad sejmiku województwa krakowskiego (zasieczono szablami jednego z posłów). Na sejmikach w Proszowicach zbierali się przedstawiciele i szlachta innych województw, uchwalając ważne dla całego królestwa uchwały, m.in. w 1562 roku w Proszowicach napomniano króla Zygmunta II Augusta, by przebywał w Polsce, a nie na Litwie. W 1606 roku podniesiono rokosz przeciw Zygmuntowi III zwany od jego inicjatora, rokoszem Mikołaja Zebrzydowskiego. Rok 1606 należy przyjąć jako początek systematycznego upadku miasta. Coroczne sejmiki zamiast przysparzać Proszowicom dostatku, poprzez warcholstwo i samowolę szlacheckich posłów przysparzają strat i zniszczeń. W roku 1616 Proszowice dotknął ogromny pożar, który strawił doszczętnie drewnianą zabudowę miasta. Po kilkunastu latach miasto częściowo odbudowano, powróciła też część rzemieślników i kupców. Niestety potop szwedzki (1655-57) i związane z nim grabieże, spowodowały ogromne zubożenie i wyludnienie. Lustracja dóbr królewskich z roku 1664 podaje, że wokół rynku i sąsiednich ulicach jest 57 pustych placów - pogorzelisk, spalony jest ratusz, waga i postrzygalnia, a kanalizacja uległa zniszczeniu. Odbywają się jarmarki i targi, ale nie tak bogate jak w poprzednich latach. W mieście w marnym stanie łaźnia i skład solny. Dalej mieszczanie użytkują 12 1 łana gruntów miejskich. Jest tu 4 młyny (w tym: 2 zniszczone). Ponadto w Proszowicach było: 5 rzeźników, 1 kowal, 1 powroźnik, 5 tzw. "okienników" sprzedających towary, 5 tkaczy, 5 szewców, 3 piekarzy, 5 kuśnierzy, 8 piwowarów, którzy płacą tzw. gutowe za wyszynk, 3 przekupki sprzedające sól. W mieście jest więcej tzw. partaczy, niż cechowych rzemieślników. Istnieje jeden cech wspólny grupujących różne rzemiosła (kowale, ślusarze, stolarze, kotlarze, kołodzieje, stelmachowie, powroźnicy i miecznicy), gdyż jest ich zbyt mało by powołać osobne. W roku 1676 na mocy przywileju króla Jana III Sobieskiego wzniesiono trzecią świątynię w Proszowicach - kaplicę p.w. Trójcy Świętej. W 1783 roku była ona już w bardzo złym stanie. W jej miejscu w roku 1869 z cegły pozostałej po odbudowie zniszczonego kościoła parafialnego wzniesiono nową, która zachowała się do dnia dzisiejszego. W czasie wojen północnych (na ziemiach polskich: 1701-13), Proszowice i okoliczne miejscowości znów zostały złupione i zniszczone przez wojska szwedzkie i saskie. Jeszcze w roku 1733 odczuwalne były skutki zawieruchy wojennej, gdyż miasto należące do wielkorządców krakowskich, miało tylko 60 domów. W okresie konfederacji barskiej (1768-72) Proszowice dotkliwie ucierpiały, gdyż w czasie walk o Kraków w roku 1771-72, każda ze stron: konfederaci, wojska królewskie i wojska rosyjskie, traktowały miasto i okoliczne wioski, jako miejsce naturalnej i bezpłatnej aprowizacji. Miasto ponad miarę obciążone było podatkami i wojennymi kontrybucjami. Tuż przed wybuchem insurekcji kościuszkowskiej w 1794 Proszowice podniosły się nieco z upadku i liczyły ok. 1000 mieszkańców w 150 domach. Było to wynikiem reform w okresie Sejmu Wielkiego. W roku 1795 miasto znalazło się w zaborze austriackim w tzw. Nowej Galicji. Po kampanii 1809 roku miasto i okolice znalazły się w Księstwie Warszawskim, a w wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego z 1815 roku - w Królestwie Polskim podporządkowanemu carowi Rosji. 22 maja 1824 roku w czasie gwałtownej burzy zawaliła się fasada proszowickiego kościoła oraz piękne, gotyckie krzyżowo-żebrowe sklepienie mocno nadwyrężone trzęsieniem ziemi z roku 1786. Z powodu braku środków odbudowa trwała aż 12 lat i w jej wyniku kościół zatracił wiele swoich pięknych gotyckich cech, m.in. skrócony został o jedno przęsło (ok. 12 m), dodano nową neogotycką fasadę. W miejscu gotyckich krzyżowo-żebrowych sklepień powstał płaski sufit oparty na czterech kolumnach. "Spłaszczono" o ok. 5 m stromy gotycki dach. W wyniku austriackiego ostrzału w 1914 roku, kościół spłonął i zwalił strop i dach. Pozostał tylko szkielet zrujnowanych i wypalonych murów. W latach 20. XX wieku kościół odbudowano dzięki staraniom Józefa Kleszczyńskiego właściciela dóbr Jakubowice, ale obniżono mury i sklepienie. W ten sposób kubatura proszowickiego kościoła w stosunku do średniowiecznego pierwowzoru zmniejszyła się o ok. 40%. Należy dodać, że w XVIII wieku w kościele było aż 16 ołtarzy! Przepełniony był romańskimi, średniowiecznymi, renesansowymi i barokowymi rzeźbami i sztukaterią, ściany pokrywały przepiękne freski, a w ołtarzach i ścianach znajdowały się dziesiątki obrazów, często najlepszych mistrzów pędzla. Zgodnie ze spisem z roku 1827 w Proszowicach były 154 domy i liczyły 1027 mieszkańców. Na rynku znajdował się drewniany ratusz. W roku 1846 z Proszowic wyruszył do powstania krakowskiego 40-osobowy oddział Zygmunta Jordana, który po drodze rozbił kozacką sotnię. W czasie powstania styczniowego w latach 1863-64 część podproszowickiego ziemiaństwa brało czynny udział. W rejonie Proszowic doszło do kilku potyczek z wojskami carskimi. Po powstaniu miasto nie spełniało kryteriów miejskości (3 tys. mieszkańców, 2000 srebrnych rubli budżetu i powyżej 50% mieszkańców utrzymujących się ze źródeł pozarolniczych) podobnie jak 338 miast Królestwa Polskiego (Kongresowego) pozbawione zostało w roku 1869 praw miejskich. Niedługo potem rozebrano w rynku zrujnowany drewniany ratusz. W roku 1887 Proszowice już jako osada wchodziły (od 1819 roku) w skład powiatu miechowskiego. Posiadały kościół parafialny murowany, szkołę początkowe męską i żeńską, przytułek dla starców, sąd gminny okręgu V, urząd gminny stację pocztową, fabrykę narzędzi rolniczych, aptekę i ponad 200 domów (w większości drewnianych) i liczyły ok. 2000 mieszkańców. Na obszarze folwarku jest browar i młyn wodny. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918 dawny powiat proszowski znalazł się w granicach powiatu miechowskiego i pińczowskiego. W roku 1923 Proszowice odzyskały prawa miejskie. Ponownie stolicą powiatu (proszowickiego) miasto zostało w roku 1954. Obejmował on tylko połowę terenów d. powiatu proszowskiego sprzed 1795 roku. Siedzibą powiatu Proszowice były do roku 1975. W wyniku reformy administracyjnej z roku 1999 Proszowice znów są stolicą powiatu obejmującego miasto i gminę Proszowice, gminy: Koniusza, Koszyce, Nowe Brzesko, Pałecznica i Radziemice. Powiat odzyskał gminę Koszyce, ale utracił gminę Igołomia-Wawrzeńczyce. Współczesne Proszowice będąc stolicą powiatu pozostają niewielkim miasteczkiem (nieco ponad 6 tys. mieszkańców) pozbawionym zakładów przemysłowych, pełniąc jednak ważne funkcje usługowo-administracyjne w typowo rolniczym regionie, jakim nadal pozostaje Ziemia Proszowicka. Oprócz słynnego błazna królewskiego - Stańczyka, z Proszowic pochodzili również: autor: Arkadiusz Fularski
fotogaleria
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
informacje na temat działania Gminy można także, uzyskać na stronie:
| PRZYJACIELE Internetowego Kuriera Proszowskiego | ||
 |
|
 |
| ||||||||||||
| ||||||||||||
|
|
strona redakcyjna regulamin serwisu zespół IKP dziennikarstwo obywatelskie legitymacje prasowe |
|
wiadomości redakcyjne logotypy patronat medialny archiwum |
|
|
reklama w IKP szczegóły ceny |
|
przyjaciele |
|
copyright © 2016-... Internetowy Kurier Proszowski; 2001-2016 Internetowy Kurier Proszowicki Nr rejestru prasowego 47/01; Sąd Okręgowy w Krakowie 28 maja 2001 Nr rejestru prasowego 253/16; Sąd Okręgowy w Krakowie 22 listopada 2016 KONTAKT Z REDAKCJĄ |
|
|
| ||||||||||||
| ||||||||||||
| KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ | ||||||||||||
|