dalewicki dwór (1953 r.) (fot. pl.wikipedia.org / Krkpr)
Dalewice, 6-04-2023
Dwór / "Pałac" w Dalewicach (kiedyś nim był)...
Obecnie odwiedziłem Dalewice ponownie i włos mi się zjeżył na głowie: wśród nie wyrąbanych jeszcze drzew parku, w łagodnym, lekko sfalowanym krajobrazie ziemi proszowickiej stoi żywy trup... Tak pięć dekad temu, opisał swoje refleksje na temat zabytku, znany historyk sztuki- Tadeusz Chrzanowski z Krakowa.
Już wtedy zauważalna degradacja budowli i całego otoczenia, niestety nie zatrzymała się i po obecne czasy, trwa dalej - "dworkowe umieranie" jest widoczne. Choć to dość smutny wstęp, to jednak oddaje to stan faktyczny i prawdziwy tego miejsca. Mimo tego, chciałbym przypomnieć i utrwalić w lokalnej świadomości społeczeństwa, że ten dwór miał rangę "pałacu". Bowiem w tej posiadłości gościło, wiele znamienitych osobliwości...
Artykuł o Dalewickim dworze opiszę wyrywkowo, ponieważ jestem w trakcie przygotowywania, solidnej monografii. A ta publikacja (mam cichą nadzieję), że w pełni zaciekawi czytelnika swoimi tajemnicami i sekretami z dalekiej przeszłości.
Najstarsza fotografia z 1916 roku, przedstawia ów "Pałac" - tak nazywany przez lokalną społeczność i nie tylko...
dwór z 1786 roku, zdjęcie z 1916 roku; Dwór i miasteczko (fot. zbiory autora)
Dwór został zbudowany około 1786 roku, podczas gdy osadą władał Feliks Niemojewski herbu Rola. I tak stanął on w miejscu drewnianej budowli, która posiada swój inwentarz. I nasuwa się pytanie: Czy też i tutaj miał swą siedzibę ród Gniewoszów herbu Kościesza (biogram Gniewosza ojca i syna w serwisie 24ikp), którzy jeszcze pojawiają się w Dalewicach w XVII wieku? - Może w niedalekiej przyszłości uda się to ustalić.
Lokalizacja tego zabytku znajduje się w centrum miejscowości, na wzgórzu, gdzie w nieodległym sąsiedztwie jest kaplica podworska z 1652 roku. Majątek składał się z licznych zabudowań gospodarczych. Piękną kompozycję wzbogacał ozdobny ogród z przylegającym do niego, od południa sadem. Dwór był murowanym z cegły i kamienia łupanego, łączonych zaprawą wapienno-piaskową. Po części był podpiwniczony na podstawie prostokątnej, o łącznej powierzchni: trzystu dwudziestu sześciu metrów kwadratowych. W swym wnętrzu, miał jedenaście pokoi z zasobnym i unikatowym wyposażeniem. Całość pokrywał dach polski (uskokowy) czterospadowy, z więźbą drewniana i pokryciem gontowym.
dwór w 1930 roku (fot. zbiory autora)
Kolejno zamieszkiwały go rodziny: Chomętowskich, Duninów, Kosińscy, Mieroszewscy herbu Ślepowron (biogram Lucyny Mieroszewskiej i Heleny Mieroszewskich - Darowskiej w serwisie 24.ikp), Wiesiołowscy, Wielopolscy. W 1875 roku, obiekt przejmuje Wincenty Dunikowski, który dokonuje częściowej przebudowy. Warto wspomnieć o Tekli Korulskiej herbu Mordelio (także biogram w serwisie 24 ikp).
Po zakończeniu I wojny światowej, dwór przejmuje rodzina Trąbczyńskich. W czasie II wojny światowej zamieszkuje tutaj jedna z ich córek - Aniela Starosta. W 1945 roku w czasie reformy rolnej urządzono tutaj szkołę rolniczą, działającą do 1970 roku. W dziesięć lat później, już częściowo zdewastowaną budowlę odkupują Dunikowscy z Krakowa. Dwór w Dalewicach w ogólnym przekazie, słowie mówionym i pisanym, jest kojarzony z rzeźbiarzem Xawerym Dunikowskim. Wieść głosi, że się u nas właśnie urodził. Choć do tej pory nie udało się ustalić, czy to jest prawdą...
elewacja frontowa 1974 rok (fot. zabytek.pl)
Mimo doraźnych prac zabezpieczających a różnych perypetii losowych i zaniedbań, nie udało się uchronić tego zabytku, przez dalszym procesem niszczenia. Dziś tylko materialnie prezentują się fragmenty ścian, po dawnej świetności tego szlacheckiego domu.
Opodal znajduje się dawny budynek rządcy - ogrodnika, często mylony z wyżej wymienionym dworem. Jest jeszcze użytkowana, dawna murowana piwnica z metryką "stulatki". W trochę lepszy nastrój wprowadza widok na zespół parkowy, przy rzece Ścieklec. Można jeszcze pospacerować alejkami wokół wyschniętych dwóch stawów.
Zespół dworski, ruina rządcówki, piwnica, park krajobrazowy są w rejestrze zabytków nieruchomych województwa małopolskiego. Obecnie cały ten kompleks jest w ofercie sprzedaży i czeka na potencjalnego inwestora.
ostatnie ściany dworu, stan z 2019 roku (fot. Marcin Szwaja)
opracowanie: Marcin Szwaja
P.S.Wierzę, że to miejsce od nowa zrewitalizowane, wkrótce odzyska dawną rangę i będzie turystyczną wizytówką Dalewic, w krajobrazie ziemi proszowickiej.
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
Marcin Szwaja; Trwa Dworkowe umieranie; 24ikp.pl z 22.02.2017 r.
Archiwum Małopolski Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie
NA SKRÓTY
