Historia pewnego zegara, odc. 26 - skrzynia pełna cukru, dar dla Henryka Sienkiewicza

serwis IKP / informacje / prossoviana / on-line / Historia pewnego zegara / Historia pewnego zegara, odc. 26 - skrzynia pełna cukru, dar dla Henryka Sienkiewicza

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Historia pewnego zegara, odc. 26 - skrzynia pełna cukru, dar dla Henryka Sienkiewicza

tytułowy zegar (fot. zbiory autora)

Donosy, 30-07-2016

Rozdział VI, odcinek 26 - skrzynia pełna cukru, dar dla Henryka Sienkiewicza

Kazimierz hr. Łubieński założyciel cukrowni "Łubna" (fot. zbiory autora)

W 1818 roku odkupił od brata Franciszka majątek ziemski w Kazimierzy Wielkiej i w okresie swych największych sukcesów gospodarczych przygotowywał się do wybudowania tu cukrowni. Jednakże w 1842 roku został odsunięty od stanowisk w bankowości, a nawet wytoczono mu proces sądowy i wówczas kazimierskie włości przekazał swemu bratankowi Kazimierzowi Łubieńskiemu, synowi Franciszka. Ten w połowie 1845 roku przystąpił do budowy cukrowni w Kazimierzy Wielkiej.

Pomimo daleko idących ułatwień ze strony rządu rosyjskiego w zakresie organizacji cukrownictwa, uzyskanie koncesji na budowę zakładu przemysłowego na zachodnich rubieżach Imperium Rosyjskiego, gdzie w kilkudziesięciokilometrowym pasie nadgranicznym obowiązywał urzędowy zakaz budowy nie tylko fabryk, ale nawet dróg i mostów - nie było łatwe. Na obszarze dawnego województwa kieleckiego, pomiędzy Wisłą, a Pilicą, wybudowano zaledwie pięć cukrowni, w tym dwie przez rodzinę Łubieńskich. Uzyskanie koncesji na budowę fabryki w odległości zaledwie 20 kilometrów od granicy państwowej było możliwe jedynie dzięki mocnej pozycji Henryka hr. Łubieńskiego, a także dzięki przekonywującej argumentacji, że okolice Kazimierzy Wielkiej mają wszelkie predyspozycje agrokulturowe do tego, by być liczącym się zagłębiem uprawy buraka cukrowego.

W promieniu kilkunastu kilometrów od Kazimierzy Wielkiej występują najbardziej urodzajne gleby w tej części kraju, kompleks czarnoziemów ciągnie się pasem na południowy zachód od dolnego biegu Nidy i zajmuje znaczną część byłych powiatów: pińczowskiego i miechowskiego. Ponad półtora wieku temu, gdy kultura uprawy buraka cukrowego była w powijakach, dobra gleba była podstawowym czynnikiem do zakładania plantacji tej cukrodajnej rośliny. Równie ważnym elementem decydującym o lokalizacji cukrowni w Kazimierzy Wielkiej była wystarczająca ilość wody w przepływających tu dwóch rzekach: Nidzicy i Małoszówce oraz w stawach położonych na terenie majątku ziemskiego.

Nie bez znaczenia był fakt dysponowania przez Łubieńskich tanią siłą roboczą; do majątku w Kazimierzy Wielkiej przywiązanych było kilkaset rodzin i to właśnie spośród nich rekrutowali się pierwsi stali i sezonowi robotnicy cukrowni. W następnych latach, kiedy cukrownia rozbudowywała się nie tylko obszarowo, ale i pod względem technicznym, Łubieńscy sprowadzali do Kazimierzy Wielkiej fachowców technicznych i budowlanych z Niemiec, Węgier i Czech. Za nimi wkrótce przybyły ich rodziny, by osiąść tu na stałe.

Z pewnością niemieckie, czeskie lub węgierskie korzenie rodowe posiadają takie rodziny związane z cukrownią, jak: Gołdynowie, Czekajowie, Szastakowie, Galwasowie, Najberkowie, Szmiglowie i Stenclowie.

Do 20 marca 1870 roku Cukrownia "Łubna" była wyłączną własnością Kazimierza hr. Łubieńskiego. W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia zakład rozwijał się sukcesywnie, w 1864 roku Fabryka Cukru i Rafineria "Łubna" zajmowała obszar 5 mórg i 177 prętów, a w 1869 już 10 mórg i 26 prętów. Ze sporządzonego w 1867 roku przez geometrę A. Grabińskiego planu sytuacyjnego można dowiedzieć się, że w skład zabudowań cukrowni wchodziły: główny budynek produkcyjny, kościarnia, warsztaty, budynek składu węgla, budynek wagi, budynek mieszkalny i dom dla szwajcara (dozorcy).

Inwestycje przy rozbudowie i modernizacji zakładu wymagały dużych nakładów finansowych, tymczasem zyski z dóbr kazimierskich były zbyt niskie na to, by zapewnić Łubieńskim wystarczające środki pieniężne. Zaciągano więc kredyty. W 1869 roku Kazimierz hr. Łubieński winien był Bankowi Polskiemu w Warszawie sumę 28.000 Rs, Adolfowi Schiffowi 15.000 Rs, a Leokadii Świętochowskiej 6.000 Rs.

Już w tym okresie właściciel "Łubnej" zmuszony był wejść w spółkę, o czym świadczy oficjalna nazwa zakładu, jaka utrzymała się do 20 marca 1870 roku: "Fabryka i Rafineria Cukru Łubna, Kazimierz hr. Łubieński, Edward Oraczewski i S-ka".

W związku z tym, że zaciągnięte przez Kazimierza hr. Łubieńskiego kredyty nie były spłacane sprawa trafiła do Trybunału Cywilnego w Kielcach, gdzie oszacowano wartość fabryki na 96.000 Rs, wystawiono ją na licytację i w konsekwencji tejże we wrześniu 1870 roku sprzedano "Łubną" za 150.000 Rs. Nabyli ją w równych częściach: właściciel dóbr Morawianki k. Bejsc Edward Oraczewski, Bank Galicyjski dla Handlu i Przemysłu w Krakowie oraz syn dotychczasowego właściciela - Franciszek hr. Łubieński.

Zakład przekształcono w spółkę udziałową o nazwie: "Fabryka Cukru i Rafinerii "Łubna" z kapitałem zakładowym wynoszącym w 1872 roku 300.000 Rs. Trzej wyżej wymienieni udziałowcy posiadali udziały własne w następujących proporcjach:

1. Bank Galicyjski w Krakowie - 36,5%
2. Edward Oraczewski - 36,5%
3. Franciszek hr. Łubieński - 27,5%

Po śmierci Edwarda Oraczewskiego, która nastąpiła w 1872 roku, jego udział rozpisany został na czworo jego rodzeństwa: Ludwika, Pawła, Marię i Lucynę Oraczewskich. W latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia Franciszek hr. Łubieński miał kłopoty finansowe w związku z zadłużeniem w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim, sięgającym kwoty 7.000 Rs i m.in. dlatego jego możliwości udziału w Spółce były mocno ograniczone. W końcu 1874 roku hr. Łubieński został zmuszony do odsprzedaży części swego udziału. W roku tym część udziału sprzedał Bronisławowi Rzewuskiemu, a rok później kolejną część Edwardowi Tołłoczko.

Różne były koleje losu cukrowni "Łubna" w Kazimierzy Wielkiej, na przestrzeni lat byli różni właściciele i różni udziałowcy, ale kazimierska cukrownia przetrwała złe i dobre czasy aż do 2007 roku, kiedy to została zlikwidowana na zawsze. Jej cukier był znany w wielu rejonach Świata. W latach 1909 - 1915 głównym odbiorcą cukru z Kazimierzy Wielkiej był Dom Handlowy Natansonów w Warszawie. Cukier kazimierski trafiał do Petersburga, Baku, Mińska, Krasnowodska, Rygi, Wilna, był nawet eksportowany do Persji.

Turystyczną ciekawostką jest do tej pory drewniana skrzynia stojąca w jednym z pokoi Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku. Jest to skrzynia ofiarowana pisarzowi w 1902 roku przez delegację Towarzystwa Łubna i Szreniawa. Ofiarodawcy wypełnili skrzynię cukrem i stąd znana jest pod nazwą "skrzyni cukrowej". Na wieku skrzyni wyżłobiony jest napis "Łubna". Na wewnętrznej stronie wieka znajduje się tryptyk z kolorowymi wizerunkami Cukrowni "Łubna" i "Szreniawa", kościół w Kazimierzy Wielkiej i Proszowicach oraz z łacińskim napisem: Sit Tibi vita semper dulcis operibus Tuis aegua. A.D. 1902 (Niech Ci życie będzie zawsze słodkie, przychylne dla Twoich poczynań).

skrzynia w muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku, którą pełną cukru właściciele "Łubnej" przesłali w darze Henrykowi Sienkiewiczowi (fot. zbiory autora)