Cis pospolity "Henryk" - NAJSTARSZE drzewo w Polsce

Dzisiaj jest czwartek, 09 maja 2024 r. (130 dzień roku) ; imieniny: Grzegorza, Karoliny, Karola	Dzień Unii Europejskiej

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

tv.24ikp.pl

W.Nowiński - wrześniowe...

Magda K.-G. - prawo dla...

serwis IKP / działy autorskie / zachwyćmy się... (A.Powidzki) / Cis pospolity "Henryk" - NAJSTARSZE drzewo w Polsce

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Cis pospolity "Henryk" - NAJSTARSZE drzewo w Polsce

Henryków Lubański zdjęcia z roku 1912, tablica informacyjna - cis Henryk
(fot. Andrzej Powidzki)

Proszowice, 27-08-2021

     Gdyby zapytać przeciętnego Polaka o najstarsze drzewo rosnące w Polsce, to pewnie usłyszelibyśmy, że to dąb Bartek, który rośnie na skarpie rzeki Bobrzy przy drodze wojewódzkiej nr 750 z Zagnańska do Samsonowa i stanowi największą atrakcję turystyczną Gór Świętokrzyskich.

     Dąb Bartek, to najsłynniejsze polskie drzewo pomnikowe z ok. 680-letnią historią, ale nie najstarsze. Powszechnie uważa się, że najdłużej żyjącymi w Polsce drzewami są majestatyczne dęby.

     Tymczasem najstarszym drzewem rosnącym w Polsce (uznawany od 1945 r.) oraz przedwojennych Niemczech (tak określano drzewo w starych przewodnikach), jest cis pospolity (Taxus baccata L.), rosnący na zachodnim krańcu wsi Henryków Lubański. Wiek tego sędziwego okazu dendrolodzy oszacowali na ponad 1250-1300, a nawet 1500 lat.

lipiec 2018 (fot. Andrzej Powidzki)

2021 (fot. Andrzej Powidzki)

Cis pospolity to gatunek wiecznie zielonego iglastego drzewa, zaliczany do najwolniej rosnących i najdłużej żyjących. Cis jest drzewem, którego igły (2-3 cm dł.) są ciemnozielone, ułożone grzebieniasto. Jest rośliną jednopłciową. Jego kwiaty są dwupienne. U okazów żeńskich liczne owoce, całkowicie są zagłębione w czerwonej, soczystej kieliszkowatej osnówce, która jako jedyna nie zawiera trującego dla ludzi alkaloidu taksyny. Lepka, czerwona osnówka jest kuszącym kąskiem nie tylko dla ludzi.

     Zjedzenie nasion grozi ostremu zatruciu, igły oraz drewno także zawierają szkodliwą substancję. Trucizna z soku cisu zawierająca silnie działające substancje, między innymi taksol, była znana już w starożytności - nasączano nią groty strzał i ostrza ostrzewów (element fortyfikacji), nie raz dodawano do wina, aby w zdradziecki sposób pozbyć się przeciwnika.

     W religii i mitologii ludów celtyckich i germańskich znalazło się również miejsce dla cisa. W tamtych czasach wierzono, że drzewo to chroni przed śmiercią i bardzo złymi duchami. Już samo wycinanie i palenie cisów miało przynosić ogromnego pecha. Z ich drewna sporządzono przedmioty służące do kultu religijnego. W wierzeniach celtów, cis był jednym z dziewięciu świętych drzew służących do rozpalania wielkich rytualnych ognisk i jako drzewo dające nieśmiertelność. Na Podkarpaciu cisowymi kołeczkami mocowano gont na dachach, ponieważ wierzono, że chroni to domy od uderzeń pioruna. Drewno cisowe ma piękny czerwonobrunatny lub rudawy odcień - od tego koloru wzięło nazwę umaszczenie koni (cisawe), które mają rudobrązową sierść.

     Cis wymaga gleby świeżej, luźnej wapiennej. Lubi strzyżenie i bardzo dobrze się wtedy zagęszcza, co wykorzystywano w tworzeniu ogrodów francuskich. Dziś również, chętnie sadzony przy domach i w parkach. Drewno wysoko cenione twarde, mocne i elastyczne, bardzo trwałe.

     Na przełomie XIV XV wieku łucznicy przełamali dominację ciężkozbrojnej jazdy na polach bitew. Możliwość rażenia przeciwnika z dużej odległości zaczęła decydować o zwycięstwie. Nastąpiło apogeum użycia broni miotającej, a żadna nie mogła się równać z łukiem czy kuszą z cisu. Pociągnęło to za sobą rabunkową eksploatację gajów cisowych, która nie ominęła Królestwa Polskiego. W 1423 roku król Władysław Jagiełło za sprawą Statutu Warckiego, wprowadza zakaz wyrębu cisów. Cis, jako gatunek drzewa zostaje po raz pierwszy w Polsce objęty świadomą ochroną.

***

Henryków Lubański jest wsią na Górnych Łużycach. Miejscowość leży około 4 km na północ od Lubania, około 20 km na wschód od granicy polsko-niemieckiej (okolic Zgorzelca), przy drodze wojewódzkiej nr 296. Wieś, około 1320 roku stała się własnością sióstr Magdalenek od Pokuty w Lubaniu. Dzięki temu zachowała zawsze charakter katolicki, co zostało odzwierciedlone w historycznej nazwie Katholische Hennersdorf (Katolicki Henryków). Wieś słynęła z produkcji bardzo dobrej przędzy, z której tkano adamaszek oraz wytwarzania kołowrotków. W okolicy sławę uzyskał "henrykowski kołowrotek" o czterech nogach. O ile w połowie XVIII wieku w ówczesnym Katolickim Henrykowie zamieszkiwało ponad 3 tysiące mieszkańców, to w 2011 roku było 816 mieszkańców. Przez wieś przebiega Dolnośląska Droga św. Jakuba, odcinek szlaku pielgrzymkowego do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Galicji w północno-zachodniej Hiszpanii.

lipiec 2018, Henryków Lubański, banner reklamowy projektu (fot. Andrzej Powidzki)

***

     Sędziwy cis pospolity z Henrykowa Lubańskiego, dopiero w 1992 roku, rozporządzeniem wojewody jeleniogórskiego nr 8 z dnia 6 kwietnia 1992 roku, został uznany za chroniony prawem pomnik przyrody i jest wpisany do rejestru pomników przyrody województwa dolnośląskiego.

     Drzewu cis - pomnikowi przyrody z Henrykowa Lubańskiego, uchwałą nr XXVI/221/2017 Rady Gminy Lubań z dnia 2 czerwca 2017 roku zostało nadane imię "Henryk". Procedura wyboru imienia dla wiekowego drzewa trwała kilka lat, ostatecznie wybrano odpowiadające historii tych ziem. W uzasadnieniu wybrania imienia Henryk podano, że bezimienny cis jest symbolem Henrykowa Lubańskiego i ma upamiętniać Księcia Henryka I z Jawora, władcy części Górnych Łużyc, który związany jest z historią ziemi lubańskiej, a wybrane imię wpisuje się również w nazwę miejscowości Henryków Lubański.

     Szacowny staruszek "Henryk" nie cieszy się dużymi rozmiarami. Posiada typowy dla cisa pokrój i trochę ponad 13 metrów wysokości. Przyglądając się bliżej widzimy pozostałość dużego pnia mierzącego niegdyś 5 metrów obwodu.

lipiec 2018, widać uszkodzony pień w 1989 r. oraz wykonane zabezpieczenie wewnątrz pnia i wzmacniające klamry
(fot. Andrzej Powidzki)

2021, cis Henryk (fot. Andrzej Powidzki)

W długiej historii staruszka nie brakowało dramatycznych wydarzeń, m.in. w 1813 roku dońscy Kozacy z VI koalicji antyfrancuskiej pocięli jego pień szablami, w 1945 roku drzewo uszkodził wystrzelony pocisk artyleryjski. Ponadto, nie jeden raz w drzewo trafiały pioruny i niszczyły wichury. Jedna z nich powaliła ochronne rusztowanie wzniesione wokół cisa, natomiast w 1989 roku podczas huraganu runęła potężna odnoga drzewa. Po tym zdarzeniu jego jedyny pień wygląda jak duża dziupla, ale dzięki pracy dendrologów został uratowany przed zniszczeniem. Pień wzmocniono stalowymi klamrami, a drzewo wciąż żyło - obumierając, wspierając się o budynek gospodarczy.

Cis henrykowski obumierał z roku na rok. Starania o uratowanie pomnika przyrody rozpoczęły się w 2014 roku. Dwa lata zajęło specjalistom diagnozowanie, dlaczego igły żółkły, a drzewo zaczęło szybko obumierać. Okazało się, że problem głównie leży w korzeniach, bowiem opadł poziom wód gruntowych. Wiosną spływało jej za dużo, a latem woda gdzieś znikała, a cis był skazany tylko na wodę opadową. Susze zachęcały nornice i krety, do szukania schronienia pod korzeniami, przez co uszkadzały jego system korzeniowy. W jego osłabionej koronie zaczęły rozmnażać się szkodniki.

lipiec 2018, cis prawie jak przeniesiony do szklarni
(fot. Andrzej Powidzki)

2021, Henryk nadal trwa, jako żywy pomnik przyrody i historii dla nas i przyszłych pokoleń
(fot. Andrzej Powidzki)

     W związku z pogarszającym się stanem zdrowotnym drzewa cis, władze samorządu lubańskiego postanowiły henrykowski pomnik przyrody ratować, w tym celu powstaje specjalny projekt: Ratujemy cisa w Henrykowie Lubańskim - pielęgnacja i leczenia.

     Projekt był zrealizowany przy wsparciu finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu.

     Prace w ramach projektu zostały zaplanowane na kilka sezonów i miały na celu pomóc drzewu przetrwać w dobie niekorzystnych zmian środowiska i odbudować jego siły na kolejne długie lata życia. W ramach projektu naukowcy stworzyli i wdrożyli nowatorski system:

drenaży i pomp do przeciwdziałania wiosennym podtopieniom drzewa i nawadniania drzewa w okresie suszy;
zbudowali rusztowanie, konstrukcja została wykorzystywana dla systemu zacieniania (ochrony do ochrony latem przed nadmiernym nasłonecznieniem) i systemu zamgławiania (zwiększenie wilgotności powietrza).

lipiec 2018 (fot. Andrzej Powidzki)

2021 (fot. Andrzej Powidzki)

Obumierający cis "Henryk" w wyniku podjętego "leczenia" wiosną 2020 roku wypuścił pierwsze zielone pędy i igły, ale walka o przetrwanie cisa jeszcze się nie zakończyła. Drzewa mają dużą bezwładność i zahamowanie złych procesów trwa wiele lat. Jak twierdzą dendrolodzy, zanim cis "Henryk" uzyska stabilność minie jeszcze, co najmniej 15 lat? Cis "Henryk" wzmacnia się i poprawia swoją kondycję, jego witalność zaczęła wzrastać - jest obecnie w dobrej formie i "zaprasza" turystów do Henrykowa Lubańskiego, gdzie można też zobaczyć inne atrakcje turystyczne. Do niewielkiego parkingu przy ogrodzeniu okalającym drzewo cis "Henryk", prowadzi droga polna, to umożliwia oglądanie i fotografowanie drzewa z bliska.

opracowanie: Andrzej Powidzki