Cel uświęca środki? Moralne dylematy lokalnych liderów
18-04-2013
Moje rozważania rozpocznę od popularnej maksymy autorstwa Machiavellego - "cel uświęca środki". To zagadnienie wieloaspektowe i wymagające głębszej analizy. Ilu jest ludzi, tyle pewnie będzie argumentów zarówno "za" jak i "przeciw". Według mnie maksyma ta nie powinna stanowić podstawy do codziennego działania, zwłaszcza gdy celem jest zaspokajanie egoistycznych, indywidualnych pobudek. Nie można bezkarnie krzywdzić drugiego człowieka - na jego bólu i cierpieniu dokonywać realizacji własnych pragnień. Czy jednak nie powinno się jej nigdy stosować? A może istnieją granice, których należy przestrzegać posługując się tą zasadą?
Moim zdaniem są wyjątkowe sytuacje, których najczęściej nie potrafimy przewidzieć. Stajemy wówczas przed ogromnym dylematem. Powinniśmy zatem dokonać analizy porównawczej kosztów metody jaką chcielibyśmy zastosować i korzyści wynikających z realizacji zamierzonego celu. Uważam, że korzyści muszą znacznie przewyższać poniesione koszty.
Najłatwiej dokonać wyboru, gdy cel jest szlachetny; gdy przyniesie korzyści większej liczbie osób. Znacznie trudniej jest w sytuacji, gdy korzyści osiągnie niewielka grupa osób, a cel nie jest do końca szczytny.
Niezwykle ważną kwestią jest tutaj element obiektywnej opinii. Oceniając swoje - zwłaszcza negatywne - postępowanie bardzo często jesteśmy subiektywni. Niejako staramy się "wytłumaczyć" z nieetycznego, niemoralnego działania wyolbrzymiając wynikłe korzyści i zarazem pomniejszając poniesione straty. Obiektywna ocena wymaga ogromnej uczciwości, moralności i odwagi.
Chciałabym również zwrócić uwagę na fakt, że mamy do czynienia z sytuacjami, kiedy poświęcamy siebie (własne dobra materialne, korzyści, idee) oraz z sytuacjami, gdy poświęcamy drugiego człowieka. Wolność daje nam prawo decydowania o sobie. Jednak kto dał nam prawo decydowania w sprawie drugiego człowieka? Według mnie maksyma "cel uświęca środki" powinna być zatem stosowana, kiedy dokonujemy wyboru dotyczącego własnych wartości. W przeciwnym przypadku pozbawiamy drugiego człowieka możliwości wyrażenia własnej opinii i podjęcia indywidualnej decyzji.
Myślę, że nie powinno się wiązać tej maksymy z powiedzeniem "po trupach do celu". Według mnie bardziej adekwatne jest określenie "mniejsze zło". Tak jak już wspomniałam na początku zasada ta nie stanowi metody do indywidualnej realizacji własnych zamierzeń. Nie służy osiągnięciu zamierzonego celu bez względu na wszystko. Historia Polski, Europy, Świata pełna jest przykładów, które absolutnie nie nadają się do dalszego naśladowania. "Mniejsze zło" oznacza, że dokonujemy wyboru na podstawie analizy, z której wynika, że podjęta przez nas decyzja będzie skutkowała mniejszymi stratami.
W niewielkich, lokalnych społecznościach, zwłaszcza wiejskich, do procesu rozwoju niezbędne jest zaangażowanie osób wyróżniających się aktywnością. To właśnie dzięki osobom o nieprzeciętnym kapitale możliwy jest nieustający proces aktywizacji społecznej mieszkańców. Członkinie Kół Gospodyń Wiejskich, członkowie Ochotniczych Straży Pożarnych podporządkowują się lokalnemu liderowi. Ufają mu i oczekują artykulacji wspólnych interesów, kontroli władz samorządowych czy organizacji i realizacji własnych programów rekreacyjno-sportowych.
Ważne jest zatem, aby nasi lokalni liderzy nie zatracili się w ambitnym dążeniu do celu. Faktem jest, że świat, w którym obecnie żyjemy wymaga od nas coraz większych poświęceń. Każdy nowy dzień stawia przed nami kolejne (często trudniejsze) wyzwania. Zdarza się, że zbyt duża determinacja destruktywnie wpływa na lokalną hierarchię celów. A w tej naszej codziennej gonitwie wystarczy jedynie pamiętać o zwykłym ludzkim szczęściu i życzliwości.
