Na dworze królowej Jadwigi

Dzisiaj jest niedziela, 28 kwietnia 2024 r. (119 dzień roku) ; imieniny: Bogny, Walerii, Witalisa	Ś. Dzień Pamięci Ofiar Wypadków przy Pracy

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

tv.24ikp.pl

wiadomości
redakcyjne

archiwum


\|	2001-2003	\|	2004-2006	\|	2007-2009	\|	2010-2011	\|	2012-2013	\|	2014	\|	2015	\|	2016	\|	2017	\|	2018	\|	2019	\|	2020	\|	2021	\|	2022	\|	2023	\|

01-02
2012

03-04
2012

05-06
2012

07-08
2012

09-10
2012

11-12
2012

01-02
2013

03-04
2013

05-06
2013

07-08
2013

09-10
2013

11-12
2013

serwis IKP / redakcja / archiwum IKP / lata 2012-2013 / lipiec - sierpień 2012 / Na dworze królowej Jadwigi

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Na dworze królowej Jadwigi

św. Jadwiga Andegaweńska, obraz J. Matejki (fot. pl.wikipedia.org)

24-08-2012

Krajem, z którego wywodziła się dynastia Andegawenów są Włochy, jednak ich pochodzenie jest francuskie. Do Polski przybyli z Węgier. Objecie tronu przez Ludwika Węgierskiego w Polsce było możliwe dzięki więzom krwi królewskich rodów Polskich i Węgierskich. Ludwig Węgierski oparł rządy na regencie jakim była jego matka Elżbieta Łokietkówna oraz na rycerstwie polskim. Można tu wymienić Władysława Opolczyka, Jana Kmitę herbu Szreniawa z krzyżem (protoplasta rodów Szreniawa z krzyżem), rodom Topór, Tęczyńscy, Leliwa Tarnowskim, Kurozwęccy herbu Poraj, Rodowi Kościesza, Gniewosz z Dalewic. W Małopolsce to te rody stanowiły trzon ugrupowań politycznych dynastii Andegawenów.

Dwory Andegawenów były bardzo liczne dzielił się na dwór matki króla, dwór króla, żony króla. W jego skład wchodzili:

Marszałek to osoba najważniejsza po królu na dworze królewskim.
Kuchmistrz i podkomorzy to urzędnicy którzy organizowali pobyt króla poza Wawelem to w ich gestii było organizowanie przyjęć i zapraszanie gości na dwór lub na łowy.
Podskarbi jego zadaniem było utrzymanie dworu i zapisywanie wszystkich wydatków królewskich.
Kanclerz Królowej Jadwigi. Proboszcz ze Skalbmierza noszący imię Dziwisz był to człowiek zdolnym i mądry.

     Kolejno na dworze królewskim można wymienić, lektorów, spowiedników, dworzan, straż przyboczną, sekretarzy, muzyków, giermków, panny służebne i wiele innych ludzi, którzy mieli przypisane stanowiska.

     Ważnym punktem komunikacyjnym w tamtych czasach było Nowe Miasto Korczyn (obecnie Powiat Buski województwo świętokrzyskie) w XIV wieku miasto Nowy Korczyn pełniło rolę przystani dla dostojników państwowych, posłów, posłańców, rycerzy podążających do lub z Krakowa. Na dworze korczyńskim z związku z tym nie brakowało warzyw i owoców, ryb, pieczywa i innych produktów.

     Wszystkie produkty pochodziły z targów bądź było dostarczane przez chłopów. Przysmakiem królowej Jadwigi był chleb pochodzący z Opatowca "miał inny zapach i smak niż ten wypiekany w królewskiej piekarni", ryby różnego rodzaju, nie odmawiała również flaków, które już wtedy gościły na polskim stole, stroniła od mięs wieprzowych i wołowych.

     Wielką przysługę o tych co jadano zawdzięczamy podskarbiemu królowej Jadwigi o nazwisku Hinczka z Przemankowa (Przemyków, Powiat Proszowice, Gmina Koszyce) człowiek ten był odpowiedzialny za zbieranie pieniędzy na dwór królewski, utrzymywanie żup solnych, mennic, majątków królewskich ściąganie ceł, podatków miejskich z młynów i karczm.

Ów człowiek w roku 1393 zapisuje wielkie sumy pieniędzy za korzenie i cukier "bardzo wówczas kosztowną nowość".

     Pito wino białe i czerwone, miód, piwo chmielowe z jęczmienia, prosa, pszenicy. Król Jagiełło bał się otrucia to też woził ze sobą swoje osobiste naczynia drewniane srebrne i złote pił zwykłą wodę, a dania na jego stół przygotowywała jedna osoba przez cały okres jego rządów.

Hincza z Przemankowa (Przemyków gmina Koszyce powiat proszowicki). Korzenie rodzinne tego rycerza związane są z Dąbrową (Ziemia Wieluńska) z niej to pochodził niejaki Hanusz uważany za protoplastę rodu Mężyków herbu Wieniawa. Wraz z Hanuszem do Korony przybył niejaki Hinczka z Roszkowic herbu Działosza. Szybka karyjera Mężyków w czasach królowej Jadwigi doprowadziła do osiągnięcia wysokiej pozycji w dynastii rządzącej wszystko to poparte było zapewne koligacjami rodzinnymi ze znamienitymi rodami obecnymi w Koronie w tamtych czasach. To też w roku 1424 w wyniku koligacji jeden z potomków Mężyków pisze się jako Henrici de Rogow (czytaj Henryk z Rogowa) był on najstarszym synem Hinczki z Roszkowic.

herb Wieniawa rodu Mężyków (fot. pl.wikipedia.org)

herb Ostoja Dobiesława z Koszyc i Jana Rokosza z Koszyc (fot. pl.wikipedia.org)

Rogowscy zaś jako włodycy (najemcy) wcześniej otrzymali ziemię od księcia Władysława Opolskiego, który wystawił dokument, czytamy tam: "Heinckonis Wadewicz frater uternius - Heinconis de Przemykow". Osobę tą należy utożsamiać z Hanuszem Wadwiczem, a natomiast Hincza z Przemykowa to "Roszkowski który od 1388r kiedy otrzymał od króla Przemyków pisał się z tej wsi. Z zapiski zatem jasno wynika że przyrodnimi braćmi jednej matki byli Hincza i Hanusz". Obaj też byli w straży królewskiej pod Grunwaldem. Hincza z Przemykowa zmarł około 1410/1411 roku. Swoją karierę rozpoczynał jako rycerz, którego w roku 1393 poznajemy jako wójta miasta Kazimierza (dziś miasto Kazimierza Wielka województwo świętokrzyskie w średniowieczu należało do Powiatu Proszowickiego). To on przed królem Jagiełłą odpowiadał za podwyższenie murów wawelskiego zamku, które to mury Jagiełło nakazał wzmocnić, kierował przebudową zamku w Nowym Korczynie i dworu królewskiego w Proszowicach (dworzec królewski). "Rachunki podskarbiego Hinczki z Przemankowa z lat 1393-1394 zawierają ogółem 17 pozycji odnoszących się do prac w opactwie benedyktyńskim na Łyścu oraz w sypialni królewskiej na Wawelu". W latach 1459- 1465 ród Hanusza niegdyś osadzony przez księcia Władysława Opolskiego doprowadził do wybudowania na Wawelu nieistniejącej już kaplicy pod wezwaniem świętych Młodzianków. A wiec historia ukazuje go jako bardzo zamożnego mieszczanina - ziemianina związanego z Powiatem Proszowickim wieków średnich.

Dobiesław z Koszyc - posługujący się herbem Ostoja jako pieczęcią (1381 rok), która należy do jednej z najstarszych znanych pieczęci tego rodu. Dobiesław pełnił funkcję podsędka Ziemi Krakowskiej, a więc był urzędnikiem dworskim wchodzącym w skład kompletu sędziowskiego. Warto dodać, że herbem tym też posługiwał się Jan Rokosz z Koszyc człowiek ów w roku 1456 pełnił funkcję sędziego ziemskiego krakowskiego. Trudnił się ściganiem i rozpatrywaniem spraw osiadłej szlachty na wyznaczonym obszarze np. w powiecie.

Sędzia, podsędek to ludzie, którzy w czasach królowej Jadwigi i w państwie pierwszych Jagiellonów aby otrzymać taki urząd musieli posiadać tytuł szlachecki oraz nieruchomości na terenie miasta i dobra ziemskie.

Męczennicy idei z czasów Królowej Jadwigi

     Warto wspomnieć choć parę zdań w tym artykule o ludziach z czasów Królowej Jadwigi, którzy związani byli z Akademią Krakowską i Ziemią Proszowicką. Był rok 1364 gdy Kazimierz Wielki Król Polski założył Akademię Krakowską. Korzenie tej uczelni związane są z kościołem i duchowieństwem. Rozwój uczelni miał służyć interesom króla i bogacących się warstw społeczeństwa.

     Po śmierci Wielkiego Kazimierza uniwersytet podupadł wręcz zamarł gdyż nie był w centrum zainteresowań jego następcy Ludwika Węgierskiego. Studenci omijali Kraków i podążali do Pragi. Na Uniwersytecie Praskim "wykładowcy wzywali do zaprzestania sprzedaży godności kościelnych za pieniądze, oraz wzywali kościół do ubóstwa, głosili szacunek do pracy i ludu pracującego, cenili język ojczysty i własny naród".

     Uniwersytet krakowski w wiekach średnich kształcił w dużym procencie zamożnych mieszczan, ubogą szlachtę. Te grupy społeczne doceniały wartość nauki. Nauka natomiast pozwalała im osiągnąć wiedzę, która może się przydać daleko poza krajem. Gdyż dalekie podróże mieszczan, kupców wymagały wiedzy, a to dawała Akademia Krakowska.

     Po 1390r. Królowa Jadwiga czyniła zabiegi w Rzymie o odnowienie roli Uniwersytetu Krakowskiego i "otwarcie wydziału teologicznego" aby przeciwdziałać analfabetyzmowi i wszczepić nową wiedze w krąg duchowieństwa, które w dużej części było analfabetami i nieukami. "Zdarzało się, że wikary nie umiał odprawić Mszy św. ani nie rozumiał Pisma Świętego".

     Duchowni w tamtych czasach w Polsce żyli "w tak jawnym i regularnym konkubinacie, a cudzołożnice ubierają się tak kosztownie i zażywają takiej czci, iż pomyśleć by można, że tego rodzaju żywot nie jest bynajmniej niecnotliwy i haniebny - lecz przeciwnie - dobry i godny pochwały" również w Malborku Krzyżacy w tych czasach mieli swój dom publiczny. "Wielki mistrz krzyżacki Winrych von Kniprode w roku 1380 nakazywał aby wizytator zakonny egzaminował braci czy umieją Ojcze nasz, Zdrowaś Mario, Wierzę w Boga". Za sprawą Wojciecha Jastrzębca w Polsce został wprowadzony obowiązek aby podczas wizytacji parafii, wizytator sprawdzał czy proboszcz umie czytać. Biskupi byli związani poprzez krew z potężnymi rodami, posiadali duże fortuny i obsadzali stanowiska swoimi krewnymi gdyż w tamtych czasach było to czymś naturalnym.

herb zakonu Cystersów (fot. pl.wikipedia.org)

     Młody król Polski Jadwiga dokonała zapisu na rzecz Akademii Krakowskiej, który wynosił ponad 2 tysiące grzywien (800 grzywien w złocie reszta w klejnotach). Po śmieci królowej Jadwigi sprzedano jej szaty, ubiory perły, kosztowne naczynia. Za te pieniądze kupowano domy w Krakowie przy ulicy św. Anny, które miały służyć Akademii Krakowskiej. Za pozostałe pieniądze Jaśko z Tęczyna nabył żupy solne w Bochni zyski z tej inwestycji miały iść na utrzymanie Uniwersytetu. Władysław Jagiełło również wsparł uczelnie przeznaczając pieniądze na utrzymanie 4 profesorów. Do grona dobroczyńców uniwersytetu można zaliczyć: Biskupów krakowskich, magnatów, profesorów uniwersytetu, mieszczan.

     Do grona wykładowców (mistrzów) odnowionej Akademii Krakowskiej można zaliczyć: Bartłomieja z Jasła, Mikołaja z Gorzkowa, Mikołaj z Wigand, Stanisław ze Skalbmierza. Poniżej omówię wybranych wykładowców odnowionego Uniwersytetu Krakowskiego, którzy związani byli z czasami Królowej Jadwigi i Ziemią Proszowicką.

Jan Szczekna - z pochodzenia Czech. Kapelan królowej Jadwigi był blisko związany z Uniwersytetem Krakowskim. Otrzymał od Królowej Jadwigi "bogate probostwo przemykowskie" (obecnie w gminie Koszyce, powiat proszowicki) Był członkiem Zakonu Cystersów. Zapewne sprawował nadzór nad dworcem królewskim mieszczących się w tej miejscowości w czasach królowej Jadwigi.

     Pośredniczył w rozmowach królowej z Wacławem luksemburczykiem w sprawach uniwersytetów w Pradze i Krakowie. Słynął ze znakomitych kazań, w których poruszał sprawy reformatorskie. Po śmierci królowej Jadwigi był pierwszym dziekanem wydziału nauk wyzwolenia. Wspierany przez biskupa poznańskiego Wojciecha Jastrzębca i emigrantów z Pragi "rozpętał wojnę przeciwko husytyzmowi". Zasłynął z napisania najstarszej polskiej kolędy bożonarodzeniowej "Zdrów bądź królu anjelski" z 1424 roku. Być może powstała w Przemankowie.

Stanisław ze Skalbmierza (fot. zbiory autora)

Stanisław ze Skalbmierza - Pierwszy rektor odnowionego Uniwersytetu krakowskiego. Pochodził z miasta piszącego się w XIV wieku jako Skarbimierz (dziś Skalbmierz województwo świętokrzyskie). Pochodził z bardzo ubogiej rodziny najniższej warstwy społecznej z plebsu (biedota). Po ukończeniu szkoły kolegiackiej w Skalbmierzu podążył na naukę do Pragi. Tam tez ukończył wydział nauk wyzwolenia, a w 1389roku zapisał się na prawo. Od biskupa Jana Radlicy herbu Korab otrzymał godności kanonika skalbmierskiego. On również płomienną mowa witał nowego biskupa krakowskiego Piotra Wysza (1354-1414) od którego dostał prebendę (uposażenie duchownych).

Znalazł się w otoczeniu królowej Jadwigi. Od niej otrzymał kanonię przemyską następnie wyjechał do Pragi i w roku 1396 uzyskał tytuł doktora (przypuszcza się że królowa Jadwiga sponsorowała jego doktorat w Pradze). Gorliwy organizator uniwersytetu był człowiekiem bardzo pracowitym jego kazania uważane są jako niezwykle płodne. Słynął z wygłaszania płomiennych mów. Brał udział w reformie kościoła w Polsce, ustalił stanowisko Akademii Krakowskiej wobec papieża i soboru. Wypowiadał się na temat sprawiedliwej wojny przeciw krzyżakom. Zajął wrogie stanowisko wobec Husa i nawoływał do jego spalenia na stosie przestrzegał przed tą religią mówiąc "... droga ich jest ciemna.- Nie wiedzą gdzie upadną". Prawdopodobnie podjął się roli inkwizytora. Wszczął sprawę kanonizację królowej Jadwigi "Kościół katolicki uważa go za męczennika idei".

Przedstawione postaci z czasów Królowej Jadwigi oddają cząstkę historii związanej z powiatem proszowickim. Jednak czasy dynastii Jagiellonów dla tej Ziemi to lata związane wieloma ludźmi, których łączyła Akademia Krakowska jak też powiat proszowicki. Często był to drugi dom dla tych ludzi gdyż tu mieli swoje majątki miejskie i ziemskie. Polityka królewską i światłe, dojrzałe myślenie ludzi związanych z Akademią Krakowską z tamtych czasów było na tyle wykraczające w przyszłość pod względem politycznym, militarnych, kulturowym, że nasz kraj uważany był jako obszar, na którym na równi byli traktowani ludzie wielu wyznań i kultur i to właśnie ta inność wzniosła Polskę na piedestał potęg europejskich, a potem doprowadziła do upadku.

Opracowanie: Paweł Staniszewski

ŹRÓDŁA:

Jadwiga i jej czasy; Stanisław Rosik; Wydawnictwo Dolnośląskie; Wrocław 2003
Królowa Jadwiga - opowieść o czasach i ludziach; Anna Klubówna; Oprac. graf. Stanisław Kaźmierczyk; Warszawa 1971
Powiązania Genealogiczne Hanusza i Jana Mężyka z Dąbrowy herbu Wadwicz z Rogowskimi herbu Działosza i Długoszami herbu Wieniawa; Bożena Czwojdrak; Uniwersytet Śląski w Katowicach - Instytut Historii
Średniowieczne herby polskie; Jerzy Łojko
Polichromia kościoła Św. Trójcy na zamku w Lublinie; internet - biblioteka.teatrnn.pl/.../(PDF)
Wzgórze Wawelskie. Przewodnik; Kuczman Kazimierz; Wydanie 2; Kraków 1988.
http://pl.wikipedia.org