OPPIDO COSSZYCZE - świadek wieków średnich cz.II

Dzisiaj jest poniedziałek, 29 kwietnia 2024 r. (120 dzień roku) ; imieniny: Hugona, Piotra, Roberty

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

tv.24ikp.pl

wiadomości
redakcyjne

archiwum


\|	2001-2003	\|	2004-2006	\|	2007-2009	\|	2010-2011	\|	2012-2013	\|	2014	\|	2015	\|	2016	\|	2017	\|	2018	\|	2019	\|	2020	\|	2021	\|	2022	\|	2023	\|

01-02
2012

03-04
2012

05-06
2012

07-08
2012

09-10
2012

11-12
2012

01-02
2013

03-04
2013

05-06
2013

07-08
2013

09-10
2013

11-12
2013

serwis IKP / redakcja / archiwum IKP / lata 2012-2013 / marzec - kwiecień 2012 / OPPIDO COSSZYCZE - świadek wieków średnich cz.II

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

OPPIDO COSSZYCZE - świadek wieków średnich cz.II

okładka z dzieła Jana z Koszyczek (fot. literat.ug.edu.pl)

12-04-2012

Administracja miasta Koszyce w wiekach średnich

Każde miasto lokowane na prawie magdeburskim musiało mieć prawo, wójta i Rajców. "Rajcowie próbowali ograniczać pęd do przepychu mieszczan. Wydawali więc zakazy dla córek rzemieślników aby nie prześcignęli bogatej szlachty". Szlachta natomiast łakomie spoglądała na dostatki miejskie bo miasto potrafiło przyciągać ludzi.

Pierwsi wójtowie Koszyc:

1382 Paweł,
1405 Stanisław,
1406-18 Stanisław Świder,
1428 Piotr Szalni,
1445 Mikołaj.

Pierwsi Rajcowie w Koszycach:

1406 Wojciech,
1412-4 Stanisław Sułek i Jan Krzeczek,
1420 Mikosz,
1423 Piotr Szalnia,
1426 Stanisław i Mikołaj,
1428 Mikołaj Modlicza,
1430 Przybysław i Maciej Gąska,
1445 Piotr Szalnia, Jan Czarny, Stanisław Cieśla, Grzegorz Kuśnierz.
1465-8 Wojciech.

Do jednych z pierwszych ławników w Koszycach zaliczamy min:

Miasto posiadało ławników jako ludzi orzekających o sprawiedliwości. Pierwsza wzmianka o ławnikach koszyckich pochodzi z 1401 roku.

1412 Wojciech z Jawiczowic, Jasiek Swarno, Mikołaj Surowo, Paweł Ząbr, Ciechoń, Wojciech, Paweł Nosdzak.
1428 Abraham Szewc, Mikołaj Garncarz, Piotr Kotuchowic z Jawiczowic, Janina, Jan Flak, Stanisław Kołodziej, Stanisław Rak.
1445 Zdzich, Stanisław Kantor, Stanisław Poganek, Stanisław Rak, Mikołaj Baran, Stanisław Gajek.

Rozprawy sądowe wojewody krakowskiego w Koszycach odbywają się w latach: 1398, 1414, 1419, 1426, 1447.

Duchowni Koszyc i obiekty kultu religijnego

Miasto Koszyce skupiało w swych murach duchownych i rektorów szkoły parafialnej istniejącej tu w wiekach średnich.

1394 Jan- kapelan z Koszyc.
1404 Piotr wikariusz z Koszyc
1419 Maciej wikariusz z Koszyc
1437 Tomasz z Łabiszyna rektor szkoły parafialnej w Koszycach
1438 Wojciech pleban z Witowa
1439 Michał rektor szkoły parafialnej w Koszycach.
1517 Jan z Koszyczek (Johannes Nicolai de Koschycze) rektor szkoły parafialnej w Koszycach.

W latach 1470-1480 istnieje kościół pod wezwaniem Marii Magdaleny, który jest kościołem filialnym w stosunku do kościoła w Witowie jego uposażenie to 25 zagonów na przedmieściu Jawiczowic (Przedmieście koszyckie) i trzecia część dziesięciny snopowej z gruntów miejskich. Dziesięcina snopowa płacona jest też w częściach do kościoła w Witowie i Przemykowie. Pozostałe części dziesięciny odprowadzane są do kapituły krakowskiej zgodnie z nadaniami biskupa Zbigniewa Oleśnickiego.

W roku 1598 istnieje tu parafia pod wezwaniem Św. Mikołaja i Św. Marii Magdaleny filią połączona z Witowem. Znajduje się też szkoła parafialna, szpital z kaplicą Św. Krzyża.

Mistrzowie Sztuki

Jan z Koszyczek ("Johannes Nicolai de Koschycze") - Urodzony w XV wieku. Do Koszyc przybył z północy kraju prawdopodobnie z okolic Gdańska. W 1513 ukończył Akademie Krakowską i otrzymał tytuł bakałarza sztuk wyzwolenia. W 1517 rektor szkoły parafialnej w Koszycach. Po 1521 został pisarzem. W 1524 wstąpił w związek małżeński. Po 1533 roku publicysta i tłumacz. 1537 roku znalazł się w składzie rady miejskiej kleparskiej (Kraków). 1542 roku zostaje wójtem kleparskim. Umiera w 1546 roku.

Tak o nim pisze prof. dr hab. Edmund Kotarski: "Zapisał się w dziejach literatury polskiej jako tłumacz utworów religijno-budujących i fabularnych. O kolejach jego życia wiemy niewiele. W roku 1503 wpisał się na Akademię Krakowską, w 1513 został bakałarzem. Jako tłumacz czynny był w pierwszej połowie XVI wieku. Kulturze polskiej przyswoił kilka utworów, które w jego przekładzie - z łaciny - otrzymały następujące tytuły: Żywot świętej Anny...(1520), Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym, a wszakoż, jako o nim powiedają, barzo wymownym, z figurami i z gadkami smiesznymi (1521), Poncjan, który ma w sobie rozmaite powieści miłe barzo ku czcieniu, wzięte z rzymskich dziejów (ok. 1530).

Pierwszy z wymienionych utworów był przekładem średniowiecznej legendy napisanej po łacinie Vita sanctissimae matronae Annae. Należąc do hagiografii, obfitował on w obrazy cudowności, charakterystyczne dla starochrześcijańskich apokryfów. Jednocześnie odwoływał się do realiów codzienności, do doświadczeń życiowych przeciętnych ludzi, ich mentalności i wyobraźni. Dzięki temu funkcjonował jednocześnie jako utwór religijno-budujący i fabularny - obok Rozmów, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym oraz Poncjana.

Rozmowy..., oparte na pochodzącej z początku XVI wieku wersji zatytułowanej Collationes..., zachowały się tylko we fragmentach, dających jednak wyobrażenie o całości. W roli interlokutorów występują tu Marchołt, wyjątkowo brzydki i prostacki w sposobie bycia, oraz Salomon, król izraelski, słynący z mądrości. Z toczących się między nimi rozmów zwycięsko wychodzi pierwszy z nich, Marchołt, kpiący z króla, z jego uczoności. Przegrywa Salomon, operujący w dialogu gotowymi formułkami i sentencjami, głównie biblijnego pochodzenia. Marchołt stał się bardzo popularnym bohaterem literackim przełomu średniowiecza i renesansu - obok Ezopa i Sowizdrzała.

Poncjan był znanym w Azji (już w V wieku n. e.) i Europie zbiorem opowiadań. W Polsce spopularyzował się za sprawą Jana z Koszyczek i był tu wydawany jeszcze w początkach XX wieku. Wymieniony w tytule Poncjan był cesarzem, przed którym małżonka oskarżyła swego pasierba, Dioklecjana, o niecne wobec niej zamiary. Cesarz, przekonany o zasadności zarzutów, wydał nań wyrok śmierci. Wówczas siedmiu mędrców zdecydowało się - by odwlec wykonanie wyroku - opowiedzieć swemu władcy historie mające świadczyć o przewrotności kobiet. Z kolei cesarzowa opowiadała mężowi o złych doradcach monarchy. Dioklecjan zabrał głos jako ostatni, demaskując rzeczywiste zamiary macochy. Powstał w ten sposób zbiór kilkunastu opowieści, które pozostawały zarówno w epoce staropolskiej jak i później w obiegu ustnym i lekturowym.

Zasługą Jana z Koszyczek jest udostępnienie czytelnikowi polskiemu znanych w Europie utworów fabularnych, i to w przekładzie wyróżniającym się precyzją i bogactwem słowa. Być może dziełem jego był również - pochodzący z ok. roku 1540 - zbiór niemal czterdziestu exemplów, wydawany później pod tytułem Historie rzymskie. Powstał on na podstawie znacznie obszerniejszego (liczącego już w wydaniu z 1472 roku 150 opowiadań) popularnego w Europie zbioru Gesta Romanorum, obejmującego anegdoty, umoralniające opowieści i przypowieści. Jan z Koszyczek nie tylko zgromadził owe exempla, ale prawdopodobnie przełożył je, przynajmniej częściowo, z łaciny na język polski".

UPOMINANIE DO CZCICIELA

Ty, co ku czcieniu masz chciwość,
Weźm Marchołta przed obliczność.
Kupuj chciwie, a przeczytaj,
Ty jego kunszty pamiętaj.
Będziesz li z żądzą kupował,
W tym czcieniu sobie lubował,
Z domu Jeronimowego
Wynidzieć wrychle wiele dobrego.

Przemowa do Polaków

Otóż macie, Polacy, Marchołta chytrego
gadanie z Salomonem i błażeństwo jego.
Jan, bakałarz z Koszyc, z łaciny przełożył,
iżby się w was tym więcej rozum mnożył.
Za wam miło błazeństwo to będzie ku czcieniu,
ku biegłości rozumu i ku ubaczeniu.
To baczcie, iż biegłość rozumu z pisma pochodzi,
a pismo proste ludzi k rozumu przywodzi.
Nie telkoć samym duchownym pisma jest potrzeba,
ale też świeckim ludziom k biegłości go trzeba.
[przet]o się już we czcieniu radzi obierajcie,
...i o mym nie zapominajcie.

Drukowano w Krakowie z wielką pilnością przez Jeronima Wietora Lata Narodzenia Bożego, 1526.

"ROZMOWY, KTÓRE MIAŁ KRÓL SALOMON MĄDRY Z MARCHOŁTEM GRUBYM A SPROSNYM, A WSZAKOŻ, JAKO O NIM POWIEDAJĄ BARZO Z WYMOWNYM, Z FIGURAMI I Z GADKAMI ŚMIESZNYMI".

Inni nieznani z Koszyc

1486 Mikołaj syn Jana z Koszyc notariuszem publicznym w diecezji krakowskiej,
1530 Jan syn Stanisława z Koszyc student Akademii Krajowskiej,
Jan z Koszyc budowniczy cieśla zamku w Nowym Korczynie.

Podwody koszyckie

W XV wieku w Koszycach istnieją podwody królewskie, za które odpowiadają rajcowie Koszyc. 1564 roku mieszczanie Koszyc "dają do wielkorządów sep owsiany po 2 korce z łanu, po pół kapłona, po 5 jaj, płacą: grzałkowe, szos, targowe".

1564 roku upowszechniła się miara koszycka. "Rzemieślnicy, przekupnie i kramarze w tym roku występują w liczbie 91 płacą po 1 grzywnie do wielkorządów krakowskich. Jest 13 jatek rzeźniczych. Łaźnia. Młyn z 2 kołami mącznymi, 1 kołem stępnym i 1 foluszowym".

Gmina Koszyce w wiekach średnich to obszar przenikania się polityki i dynastii, które panowały w Polsce. To przyczyniało się do szybkiego rozwoju tego miasta i swobód miejskich równych Krakowowi. A wszystko to można nazwać wielką polityką Europy wieków średnich.

Opracował: Paweł Staniszewski

ŹRÓDŁA:

Herbarz Ornatowski
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich
Bolesław Wstydliwy i jego czasy; Wydawnictwo Dolnośląskie
Powiązania Genealogiczne Hanusz i Jana Mężyka; Instytut historii - Uniwersytet Śląski w Katowicach
Słownik Etymologiczny Miast i Gmin Stanisław; Rospond
Nazwy miast Polski; Kazimierz Rymut
Słownik etymologiczny języka polskiego; Aleksander Briickner; Widza Powszechna 1974
2010; Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk
Królowa Jadwiga Opowieści o czasach i ludziach; Anna Klubówna
WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
Proza polska wczesnego renesansu. 1510-1550; Opracował J. Krzyżanowski; Państwowy Instytut Wydawniczy; Warszawa 1954; s. 83-120