|
|
 | ||||
 | ||||||
| Dzisiaj jest poniedziałek, 29 kwietnia 2024 r. (120 dzień roku) ; imieniny: Hugona, Piotra, Roberty | |
 | |
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
| |||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
serwis IKP / redakcja / archiwum IKP / lata 2012-2013 / marzec - kwiecień 2012 / Elżbieta Łokietkówna - o historii rządów niewieścich
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Elżbieta Łokietkówna - o historii rządów niewieścich
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
| Elżbieta Łokietkówna z dziećmi (fot. wikipedia) |
Elżbieta Łokietkówna urodziła się pomiędzy 1298 a 1306 rokiem. Była czwartym dzieckiem Władysława łokietka i jego żony Jadwigi, córki Bolesława Pobożnego. Niektórzy z historyków uważają, że Elżbieta przyszła na świat w czasach gdy Władysław Łokietek był na wygnaniu podczas gdy jego żona znalazła schronienie u niejakiego Gerka z Radziejowa, któremu Łokietek w 1310roku sowicie tą opiekę wynagradza. Na chrzcie otrzymała imię po ciotce, żonie Henryka Otyłego.
Lata młodości spędziła na dworze matki wychowywana przez klaryski w surowej klasztornej regule. Elżbieta mając około lat 14 wychodzi za mąż za Karola Roberta króla Węgier. Na małżeństwo wyraziła zgodę Stolica Piotrowa gdyż jej matka Jadwiga powiązana była po krwi z dynastia Węgierskich Arpadów. Związek Polski i Węgier miał zagwarantować hamowanie dążeń Czechów w polityce wspierania Zakonu Krzyżackiego i "jednolite postępowanie obu państw wobec luksemburskich dziedziców Przemyślidów".
W końcu czerwca 1320 roku ruszyła dobrze zaopatrzona z wielkim orszakiem na Węgry. W dniu 1 Lipca 1320 roku polski orszak połączył się z orszakiem węgierskim, a następnie obydwie gromady ludzi podążyły do miasta Budy.
Elżbieta wychodziła za mąż za człowieka, który przez wiele lat musiał staczać zacięte walki ze swymi wrogami. Jej narzeczony słynął ze stanowczości i bezwzględności w stosunku do oligarchów, którzy na jego osobę knuli spiski. Karol Robert bo to o nim mowa w dniu 6 lipca 1320 roku poślubił córkę Łokietka Elżbietę. On też stworzył państwo składające się z "rodów zahartowanych w ustawicznych walkach". Państwo, w którym po śmierci króla to królowa obejmuje urząd królewski.
W roku 1326 Elżbieta urodziła syna, który otrzymał imię Ludwik (po stryju biskupie Tuluzy Ludwiku). Rok później urodziła kolejnego syna Andrzeja, a w 1332 roku na świat przyszedł Stefan.
Na Węgrzech Elżbieta jako królowa posiadała pełną władze administracyjną i sądowniczą była otaczana wielkimi honorami. min. Posiadała swój dwór, kancelarie, pod jej opieka znajdowały się wdowy z dziećmi np. 1333r. zaleciła ochronę pewnej wdowy z dzieckiem, której groziło wyrzucenie z posiadłości męża. Brała w opiekę dworzan, szlachtę, klasztory.
Po śmierci Karola Roberta gdy na tron węgierski wstąpił jej syn Ludwig dla Elżbiety rozpoczęła się nowa era, w której "stała się pierwszorzędną osobistością polityczną". Stała się królową węgierską o bardzo szerokiej władzy min. decydowała o polityce zagranicznej Węgier, w spawie związków dynastycznych posiadała główny głos, Ludwik jako król Węgier a jej syn nie mógł podważać jej zdania.
Jej dwór odznaczał się dużą świetnością. Składał się z ponad stu osób do najważniejszych dworzan można zaliczyć: marszałka, kanclerza, sześciu baronów królewskich, sędzia nadworny, mistrz tawerników, ochmistrz dworu, stolnik, cześnik, koniuszy, lekarz, paziowie, księżniczki w większości z linii śląskiej, zakonnice. Posiadała też własną gwardie przyboczną i osobna banderię w czasie wojny. W roku 1323 papież Jan XXII potem Benedykt XII, Klemens VI nadają spowiednikowi królowej uprawnienia do udzielania różnych odpustów gdyż "Elżbieta jest bardzo pobożna, należy do Trzeciego Zakonu św. Franciszka i posiada własna kaplicę bardzo bogato we wszystkie przybory zaopatrzoną; wiemy, że miała wiele relikwii, obraz, który miał malować św. Łukasz i dwa brewiarze, z których zwykła była się modlić".
Szczególną uwagę przykładała do stosunków politycznych z Habsburgami, Luksemburgami i z Rzeszą Niemiecką. XIV-wieczne związki polityczne często było także związkami rodzinnymi. Interes polityczny państwa był bardzo ważny i dalece pozbawiony skrupułów aniżeli koligacje rodzinne. W interesie Węgier leżało to aby Polska była samodzielnym państwem ponieważ gdyby upadła od ciosów dwu wrogich potęg Luksemburgów, Krzyżaków sytuacja taka stała by się groźna dla Węgier, opasując je od północy i zachodu. Dlatego to Węgry już za czasów książąt dzielnicowych (Bolesław Wstydliwy), czasów Łokietka, Kazimierza Wielkiego starały się wspierać Polskę w jej interesach. Również Polska wspierała Węgry czy to na drodze militarnej, dyplomatycznej czy koligacji rodzinnych. (Do dziś zachowało się przysłowie z tamtych czasów "Polak, Węgier, dwa bratanki").
Gdy 5 listopada 1370 roku zmarł Kazimierz Wielki. Król Węgier Ludwik już był w drodze do Krakowa. W drodze też otrzymał informacje o zgonie Króla Polski. Nie zdążył jednak przybyć na pogrzeb wuja, którego pochowano w wielkim pospiechu 7 Listopada 1370 roku gdyż wynikało to z niechęci wielu polskich rodów do Węgrów. Ludwik dotarł do Krakowa wieczorem tegoż dnia w Krakowie czekała na niego już jego matka Elżbieta.
Obejmował tron polski 17 listopada 1370 roku. Zmiana dynastii dokonała się zaledwie w kilka dni bez żadnych wstrząsów. Lecz nikt się nie spodziewał że nadchodzi okres wielkiej doniosłości dziejowej dla Polski a co za tym idzie również dla Ziemi Proszowickiej.
Rządy Andegawenów w Polsce to okres nowych prądów nad Ziemia Polską. To nowy duch dziejowy dla naszego kraju którego współcześni nazwaliby zapewne systemem politycznym. Ludwik jako syn królowej Elżbiety wnosił nowe wzory zachodniego postępowania narzucone przez jedną z najpotężniejszych dynastii ówczesnej Europy. W dokumentach osoba Króla Ludwika występuje jako opiekun miast, handlu, bezpieczeństwa na traktach jego rządy sprzyjają rozwojowi miast. Takie postępowanie chwalili nawet Krzyżacy. Jednak za tym szło popieranie niemczyzny przez tego dynastę gdyż to w niej się kochał (ani słowa nie umiał po Polsku). Oczywiście to nie jednało mu sympatyków wśród szlachty i polskiego duchowieństwa.
Gdy ujawniono fakt że Polską ma w imieniu Ludwika rządzić jego Matka Elżbieta w rodach szlacheckich zawrzało rodziła się "nieufność wręcz wrogość do rządów niewieścich". Niektórzy uważali jej rządy za nieszczęście narodowe np. Janko z Czarnkowa (1320-1387).
Obejmując rządy w Polsce królowa Elżbieta usiłowała ustanowić zwierzchnictwo w kraju, które odpowiadałoby jej i Ludwikowi. Taki stan rzeczy napotykał na opór. Pierwszą rzeczą jakiej dokonała to sprawa spadku po Kazimierzu Wielkim tak pod względem prywatnym i testamentalnym. "Kazimierz Wielki w chwili śmierci pozostawił dwie córki z ostatniego małżeństwa z Jadwigą Głogowską" Annę i dwuletnią Jadwigę. Skarbiec zmarłego króla został podzielony pomiędzy córki i żonę zmarłego Piasta zgodnie z jego wolą. Wdowa po królu zabrała swą część pieniędzy i swe wiano poczym wyjechała na Śląsk tam tez powtórnie wyszła za maż .Anna i Jadwiga córki zmarłego króla trafiły z ich majątkami na "dwór budzyński gdzie miały się wychowywać do zamążpójścia".
Tymczasem po śmierci króla Kazimierza Wielkiego nie próżnowali Brandenburczycy opanowali bowiem pograniczny Santok, natomiast Litwini zdobyli Włodzimierz i warownie włodzimierskie. Ziemowit mazowiecki nawet nie myślał o złożeniu hołdu nowemu władcy, doprowadził do odebrania odstąpionych dożywotnio Kazimierzowi Wielkiemu takich miast jak Płock, Rawę, Wyszogród Gostynin, Sochaczew. Kłopotów zaczęli przysparzać Krzyżacy. W Wielkopolsce zaczęto fałszować monety co podnosiło straty w państwie. W Polsce zapanowała niepewność, rabunki i rozboje "na sądy nawet przybywają bandy zbrojne a sprawiedliwości dla biednych i pokoju nie ma teraz w królestwie polskim".
 |
| herb Poraj (fot. wikipedia) |
 |
| Leliwa (fot. wikipedia) |
 |
| Topór (fot. wikipedia) |
 |
| Odrowąż (fot. wikipedia) |
 |
| Szreniawa (fot. wikipedia) |
 |
| Sulima (fot. wikipedia) |
Skupiwszy owych zwolenników wokół swojej osoby dała im "wpływy i znaczenie". To nimi zaczęła obsadzać najważniejsze stanowiska w kraju. Tak oto dochodziło do tworzenia się nowej arystokracji w Polsce "wtedy to do znaczenia doszły rody nowe, mało przedtem znane i wpływowe, a które potem przez długie wieki stać miały na czele narodu".
Elżbieta czerpała w rządzeniu ze wzorów neapolitańskich a wzory te ręką węgierską przeszczepiane były na Polskę. "Były to bowiem przejawy stworzenia w Polsce nowożytnej administracji zależnej od króla i nie liczącymi się zaszłościami dzielnicowymi (...) Jej administracja nacechowana była urzędnikami królewskimi którzy piastują coraz to inne stanowisko w państwie, a więc żupan przenoszony co kilka lat z jednej okolicy kraju w inną co nie pozwoliło takiej osobie utrwalić swoich wpływów, a czyniąc go tylko reprezentantem króla". Do panów krakowskich skupionych wokół osoby Elżbiety Łokietkówny zaliczyć należy:
- Zawisza z Kurozwęk i jego Ojciec Dobiesław herbu Różyc (zawołanie herbowe Poraj) wojewoda a od 1379r kasztelan krakowski. To Zawiszy przypisuje się wszystkie machinacje wokół Przywilejów Koszyckich 1374roku. On również jak ziarno wrzucone w glebę stworzył politykę na przyszłe lata dla Polski - Królowa Jadwiga i Władysław Jagiełło.
- Jan z Busk
- Wprowadził ustawę dotycząca żup krakowskich.
- W 1366 roku wysłany do Rzymu jako poseł Kazimierza Wielkiego do Papieża z prośba o wikarię w Książnicach Wielkich (obecnie Gmina Koszyce).
- Jan z Książa.
- Jan i Rafał z Tarnowa (herbu Leliwa).
- Piotr Nieorza (z rodu Stażów - Toporczyków). Podpora dworu węgierskiego w Polsce.
- Piotr ze Szczekocin z rodu Odrowążów.
Majątki Kmitów za panowania Elżbiety Łokietkówny obejmowały następujące obszary w XIV wiecznym powiecie Proszowickim:
- DAMIANICE (dziś Damienice) obecnie miejscowość należy do wsi Piotrkowice Małe (Gmina Koniusza).
- GÓRKA koło Proszowic.
Dwór Elżbiety Łokietkówny to centrum polityczne kraju. W którym Małopolanie tworzyli większość. "To też Panowie Krakowscy występowali z żądaniami, które przed Przywilejami Koszyckimi (17 września 1374) stawały się silnie słyszalne dla Elżbiety gdyż niezbędnym dla niej było dalsze poparcie Panów Krakowskich w sprawach Polski". To zapewne zadecydowało o lokowaniu miasta w pobliżu rzeki Szreniawy które otrzymało w 1374 roku nazwę "Oppidum Kossicze" dziś Koszyce (Małopolska). "Widzimy bowiem że znaczna część wsi przenoszonych z prawa polskiego na niemieckie przez Elżbietę, to posiadłości albo ludzi, o których ona sama wspomina że dobrze zasłużyli się dworowi".
Ważne dla dynastii Andegaweńskiej w Polsce było przygotowanie sobie silnego gruntu w miastach gdyż to miało wzmocnić politykę Ludwika, a w przyszłości jego córek. Taki efekt można było w tych czasach osiągnąć przez podnoszenie siły miast by mogły stać się "czynnikiem na tyle miarodajnym, iżby skutecznie można wysunąć je przeciw przewadze szlachty".
Rozwój miast był bardzo ważny dla Ludwika gdyż przysparzało mu to wymiernych korzyści materialnych, gdy bogaciły się miasta bogaciła się też dynastia panująca. Przy takiej polityce dworu było również ważne bezpieczeństwo dla kupców, którzy sprzedając polskie towary na targach nie ponosili żadnych nowych ceł i opłat. Taka polityka wolnego handlu i dobrze zorganizowana administracji dworu krakowskiego doprowadziła w roku 1373 do wyboru rajców bez udziału starosty, a to przekładało się na wzrostu prestiżu miast. Miasta uznając i popierając córki Ludwika nabyły prawo nabywaniu ziemi w promieniu 2mil od miasta tak narodziło się np. Przedmieście Koszyckie (Gmina Koszyce).
Polityka stosowana przez Ludwika nacechowana była także wysokimi obrotami handlowymi polskich miast z Węgrami i Rusią, a to z kolei przekładało się na silna pozycje Małopolski z Krakowem na czele.
Należy zauważyć, że gdy w drugiej połowie XIVw. następował intensywny rozwój miast w Polsce w Europie Zachodniej szalała czarna śmierć. Emigranci, którzy w tych czasach pojawiali się na naszych ziemiach Polskę postrzegali jako kraj dający bezpieczeństwo dla przemysłu i handlu. Regentka osiedlała ich przy średniowiecznych głównych arteriach. Aby przywiązać osadników do tej ziemi Elżbieta wprowadziła dzierżawę "włóki krakowskiej" (jednostka miary gruntu) i "wolny grosz od centera kruszcu" dla własnego użytku. Należy dodać, że to czas intensywnego rozwoju górnictwa i hutnictwa olkuskiego.
Ludwik Węgierski od 1373 roku zaczął od nowa obciążać szlachtę podatkiem poradlnym gdyż chodziło mu o oddanie rządów po Regentce jednej z jego córek. To też szlachta polska bojąc się tego podatku jak "zarazy" starała się pokojowo dogadać z Ludwikiem. Tak też doszło do zjazdów w Koszycach (Słowacja), które dotyczyły przyszłości polski pod rządami Andegawenów.
W początkach 1377 roku przed wyjazdem na Węgry Elżbieta Łokietkówna ofiarowała srebrną trumnę na relikwie św. Stanisława Biskupa i Męczennika złożone w Proszowicach. Trumna ta ważyć miała 362 grzywny około 80kg srebra. W roku 1378 ponownie rozszerzyła prawa dla Krakowa co do nabywania ziem przez mieszczan krakowskich poza miastem.
Elżbieta Łokietkówna zmarła 29 Grudnia 1380 roku została pochowana w Starej Budzie w klasztorze sióstr Klarysek pod wezwaniem Panny Maryi.
Podsumowując jej rządy w Polsce jako regenta Króla Ludwika Węgierskiego czytelnik powinien zauważyć, że była to osoba wielce wspierająca miasta, mieszczan, handel i kościół. Była założycielką licznych fundacji wspierających pobożność. Elżbieta Łokietkówna zmuszona była w Polsce grać rolę męską, obdarzona wybitnym charakterem doprowadziła do przełamania zaszłości ciążących na Polsce po rozbiciu dzielnicowym nie pozwoliła przy tym usunąć sie na plan dalszy. Kwestie polityczne, które podejmowała w swym życiu dążyły do przełamania niechęci do Węgrów "bądź co bądź obcych".
Jej rządy w Polsce to ustawiczna walka o interesy jej domu (Przywileje Koszyckie).Należy podkreślić, że skupiła wokół siebie ludzi, którzy w przyszłości doprowadzą do osadzenia na polskim tronie Jadwigi Andegaweńskiej i doprowadzą do Unii Polski i Litwy. Rządy Andegaweńskie w Polsce wprowadziły nasz kraj w krąg nowożytnych państw Europy.
Opracował: Paweł Staniszewski
ŹRÓDŁA:
- Elżbieta Łokietkówna (1305-1380); Jan Dąbrowski; Towarzystwo Autorów i Wydawców prac Naukowych Universitas; Kraków 2007; Wydanie na podstawie edycji z roku 1914
- 2010; Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk
- Wikipedia
| idź do góry | powrót |
 |
warto pomyśleć? |  |
|
Nie da się zobaczyć mózgu człowieka, ale widać kiedy go brakuje.
(internet)
|
||
 |
 |
 |
 |
 |
 | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
 |
 | ||||||||||||||||||
| PRZYJACIELE Internetowego Kuriera Proszowskiego | ||
 |
|
 |
| ||||||||||||
| ||||||||||||
|
|
strona redakcyjna regulamin serwisu zespół IKP dziennikarstwo obywatelskie legitymacje prasowe |
|
wiadomości redakcyjne logotypy patronat medialny archiwum |
|
|
reklama w IKP szczegóły ceny |
|
przyjaciele |
|
copyright © 2016-... Internetowy Kurier Proszowski; 2001-2016 Internetowy Kurier Proszowicki Nr rejestru prasowego 47/01; Sąd Okręgowy w Krakowie 28 maja 2001 Nr rejestru prasowego 253/16; Sąd Okręgowy w Krakowie 22 listopada 2016 KONTAKT Z REDAKCJĄ |
|
|
| ||||||||||||
| ||||||||||||
| KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ KONTAKT Z REDAKCJĄ | ||||||||||||
|