Śladami zamierzchłych czasów po Ziemi Proszowickiej(Proszowskiej)

Śladami zamierzchłych czasów po Ziemi Proszowickiej(Proszowskiej) - miejsca wybrane

Dzisiaj jest niedziela, 05 maja 2024 r. (126 dzień roku) ; imieniny: Irydy, Tamary, Waldemara	Dzień Europy

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

tv.24ikp.pl

wiadomości
redakcyjne

archiwum


\|	2001-2003	\|	2004-2006	\|	2007-2009	\|	2010-2011	\|	2012-2013	\|	2014	\|	2015	\|	2016	\|	2017	\|	2018	\|	2019	\|	2020	\|	2021	\|	2022	\|	2023	\|

01-02
2010

03-04
2010

05-06
2010

07-08
2010

09-10
2010

11-12
2010

01-02
2011

03-04
2011

05-06
2011

07-08
2011

09-10
2011

11-12
2011

serwis IKP / redakcja / archiwum IKP / lata 2010-2011 / maj - czerwiec 2011 / Śladami zamierzchłych czasów po Ziemi Proszowickiej(Proszowskiej) - miejsca wybrane

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Śladami zamierzchłych czasów po Ziemi Proszowickiej(Proszowskiej) - miejsca wybrane

Paweł Staniszewski (fot. archiwum IKP)

6-05-2011

Artykuł ten ma charakter wyłącznie poglądowy na temat dziedzictwa językowego pozostawionego przez poprzednie pokolenia. Ma zwrócić uwagę czytelnika na przekaz pozostawiony w nazwach miejscowości po ludziach którzy mieszkali na tej ziemi przed nami.

W dzisiejszych czasach o tamtych wydarzeniach przypominają nam przyrostki w nazwach miejscowości takie jak -yce, -ce, -ów. Przyrostki te stanowią informacje dla odbiorcy z czym ma do czynienia.

Zacznijmy od przyrostka "-ów" który występując w nazwach miejscowości związany jest z osobą, rośliną z nazwą miary, przedmiotu lub określonego zachowania.

Przykłady:

Hebdów - od Hebd -(Sambucus ebulus)- Dziki Bez -nazwa rośliny.
Klimontów - od imienia Klemens.
Łaszów- Od nazwy miary (liczba korców).
Miechów - od nazwy miech - wór, torba.
Ostrów - "dosłownie oblany".
Tarnów -od prapolskiego słowa oznaczającego cierń.
Wąsów - od wąs (również od herbu Odrowąż, to również ród Odrowążów).
Witów - od imienia Witt. Wit z Chotela, Vitus z Chotla (biskup płocki herbu Janina).

Natomiast przyrostki w nazwach miejscowości jak -yce, -ce należy oprzeć na wypowiedzi Antoniego Małeckiego (1821 -1913) który przedstawia sprawę tak: "Na ziemiach polskich tymczasem pod chorągwiami stały całe rody, a wszystkich członków rodów łączył jeden znak i jedno zawołanie będące owego rodu nazwą. Zawołanie to brało się od nazwy miejscowości będącej pierwotną rodowa siedzibą".

I dalej: "W Polsce to herby stanowiły własność całych rodzin. To w nich są ukryte nazwy miejscowości. Całe rody brały nazwy od pochodzących majątków i wszystkie one tworzyły gałęzie jednego rodu".

Przykłady:

Proszowice (Miasto w Małopolsce) - ród Proszowskiego - Herbarz Ornatowski. Linia boczna rodu Odrowążów.

Radziemice (miejscowość jest siedzibą gminy w Małopolsce) - Nazwa miejscowości pochodzi od słowa "rad, chętnie, darzyć się, to również szczep (Klan) Redarów. Jest częstym składnikiem w imionach np. Rodgost (Radogoszcz)". Nazwisko Radziemski, herb Radwan.

Jaksice (miejscowość w powiecie proszowickim woj. małopolskie, gmina Koszyce) - od imienia Jaksa (w nazwie miejscowości ukryty jest zapewnie Jaksa Gryfita). Teza ta ma potwierdzenie w dokumencie wydanym 5 Stycznia 1230 r (Wigilia Trzech Króli). "To oświadczenie Wojewody Marka I Kasztelana Krakowskiego Klemensa (z rodu Gryfitów), że rycerz Witt przekazuje swoje dziedziczne dobra Jaksice klasztorowi bożogrobców w Miechowie".

Są również miejscowości w Powiecie Proszowickim których nazwy nie są dla nas potomnych dość czytelne a jednak występują. Nazwy te maja pobudzać naszą wyobraźnie do czasów, które minęły i odnosić się do epoki w której ludzie posługiwali się symbolami, legendami, wierzeniami lub wydarzeniami historycznymi.

Przykłady:

Koniusza (miejscowość jest siedzibą gminy w Małopolsce) - nazwa pochodzi od ciążącego na niej chowu koni książęcych. To urząd koronny Koniuszy. W granicach dzisiejszej gminy Koniusza znajdowały się majątki magnackiej rodziny Kmitów (Jan Kmita protoplasta rodu Szreniawa).

To również nazwa Góry. Według legendy zanotowanej przez Długosza czytamy: "...na górze znajdował się dom Przybysława rycerza z rodu Szreniawitów. Pewnej nocy przybiegł do niego koń, niegdyś przez Przybysława sprzedany jakiemuś możnowładcy węgierskiemu, przyprowadzając ze sobą tabun klaczy i źrebców. Przybysław doszedł w ten sposób do wielkiego bogactwa, z wdzięczności uposażył i wystawił kościół z cegły na górze, która przyjęła nazwę od tego cudownego wydarzenia".

Pałecznica (miejscowość jest siedzibą gminy w Małopolsce) - nazwa pochodzi od "pal, żar, również prasłowo u Słowian paliti, pależ (stos). W XVI w. od pał chust ołtarzowych".

Rachwałowice (miejscowość w powiecie proszowickim woj. małopolskie, gmina Koszyce) - z hebrajskiego RAPHA'EL (Rachwał to imię Anioła który ostrzegł Św. Józefa że będzie ścigany przez Heroda i musi uciekać wraz z rodziną). RAPHA'EL w tłumaczeniu na język współczesny oznacza Bóg Uzdrawia. To również ród.

Matka Boska Łaskawa Koszycka (fot. smm.koszyce.parafia.info.pl)

Dalanów (dawniej Dola nów) - wyraz ten składa się z dwóch słów. Pierwsze to dola a więc los człowieka drugi to nów i chodzi tu o Księżyc. Bardzo często na obrazach, rzeźbach artyści przedstawiali los człowieka w postaci księżyca w nowiu. Przykładem może być Obraz Matki Boskiej Łaskawej zwanej dziś Koszycką. Księżyc w nowiu przedstawiony jest również w obrazie Matki Boskiej Ostrobramskiej.

Księżycem w nowiu jako pieczęciom posługiwał się Henryk Brodaty (opiekun Bolesława Wstydliwego)a potem jego syn Henryk Pobożny. Symbol ten został upamiętniony przez ród Tarnowskich w herbie Leliwa, znalazł się w herbie Śląska, również w herbie miasta Wrocławia.

Dolany (miejscowość w powiecie proszowickim woj. małopolskie, gmina Koszyce) - dosłownie pełny. W nazwie tej miejscowości również kryje się księżyc. W czasach Słowian przed przyjęciem chrześcijaństwa księżyc odgrywał bardzo ważna role był utożsamiany z dobrym duchem opiekunem, który sprawuje piecze nad dobytkiem, plemieniem. Słowo to oznaczało zwycięstwo, zwalczanie.

Sama miejscowość przez historyków jest uważana za wczesnośredniowieczną. Bliskość Wisły, urodzajne gleby dawały temu miejscu w czasie panowania królów i książąt sposobność do osiedlania się ludzi.

Średniowieczne ustępstwa panujących względem kościała skutkowały tym, że Dolany były własnością klasztoru Benedyktynów w Tyńcu. W czasach średniowiecza przez tę osadę przechodził szlak kupiecki na Ruś. Czynnikiem wspomagającym miała być polityka królewska w stosunku to tej miejscowości charakteryzująca się nadaniami dla Dolan w 1367r przez Kazimierza Wielkiego prawa magdeburskiego, które również potwierdził w 1456 Kazimierz Jagiellończyk. Wszystko to skłania to twierdzenia ze miejscowość Dolany była w minionych wiekach ważnym ośrodkiem handlowym i gospodarczym.

Stare Brzesko, Nowe Brzesko (miasto w powiecie proszowickim woj. małopolskie) - wykształciło się dzięki polityce rodu Odrowążów i ustępstwom dokonywanym przez panujących wobec kościoła. Polityka ustępstw doprowadziła do powstania rodu opartego o herb Norbertanów w Hebdowie który przyjął nazwę Topór Brzeski.

grobowiec w Koszycach. Grób rodzinny (fot. zbiory autora)

Szreniawa - (miejscowość w powiecie proszowickim woj. małopolskie). Nazwa miejscowości pochodzi od prasłowa awa, które określało ciecz cieknąca lub płynąca. Połączone ze słowem Szreń określającym kryształ, szron. Stad też nazwa miejscowości Szreniawa również nazwa rzeki. (Kryształowa Rzeka, Biała Rzeka). To również ród Szreniawitów, który wykształcił się od osoby Jana Kmity, który był protoplastą tego rodu.

W granicach Ziemi Proszowickiej (Proszowskiej) występują również nazwy miejscowości które stanowiły osady służebne dla panujących:

Przykłady:

Biskupice (1385 Biskupicz, Biskupicze, Byskupicze, Byskvpicze) - (miejscowość w powiecie proszowickim woj. małopolskie, gmina Koszyce) - Własność biskupów krakowskich. Znajdował się tam młyn, który zapewne był używany do posług na rzecz kuchni biskupiej.

Kuchary (1363 Cuchary, 1382 Cuchari, 1386 Czuchari, 1402 Cwchary, 1408 Chuchari) - (miejscowość w gminie Nowe Brzesko woj. małopolskie). Miejscowość Kuchary stanowiła własność królewską przynależną do dóbr Koszyce. W Kucharach pracowali osadnicy zobowiązani byli do posług i danin, które były świadczeniem przymusowym i wynikały z prawa książęcego. Dobra, które wytwarzano w osadach służebnych trafiały na dwór królewski i książęcy. Średniowieczne Kuchary to obszar, na którym znajdowały się ogrody, grunta orne, łąki, pastwiska i młyn wodny.

W Polsce przed 1374. Ziemia stanowiła własność rodów. Król, książę byli natomiast zwierzchnikami tych ziem. Rody niosły ze sobą zwyczaje i obyczaje niejednokrotnie polskie, czeskie, morawskie, ruskie, węgierskie, saskie zaczerpnięte ze swych pierwotnych źródeł powstania. Potrafiły łączyć się miedzy sobą. Skłania to do twierdzenia, że odwoływały się do starych praktyk słowiańskich charakteryzujących się organizacją rodowa i plemienną. Wszystko to zlewało się w jedną całość nazywaną Polską.

ŹRÓDŁA: Słownik etymologiczny języka polskiego; Aleksander Briickner - Widza Powszechna 1974,
Ukryte światła Herbów; Jerzy Piechowski; Nasza Księgarnia 1991,
2010 Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk.

Opracował: Paweł Staniszewski

idź do góry

powrót