Skalbmierz w XIX wieku cz. 5, propinacja
 |
| herb Skalbmierza (fot. pl.wikipedia.org) |
Proszowice, 1-08-2019
Do 1863 roku suma uzyskiwana z tytułu dzierżawy propinacji w Skalbmierzy, była w zasadzie tego samego rzędu co w Koszycach i w Opatowcu. Natomiast znacznie niższa niż w Miechowie i w Proszowicach. Dopiero kontrakt zawarty na rok 1837 przybliżył dochody do poziomu w tych miastach, by znów, w latach 50-tych ulec zmianie na niekorzyść w stosunku do tych miast.
Przyczyną takiego stanu rzeczy był niewątpliwie ogólny upadek miasta, na który m.in. złożyły się dwukrotny pożar w mieście w 1808 roku. Strawił on ogniem 2/3 miasta. W okresie wojny Księstwa Warszawskiego z Austrią miasto doznało poważnych szkód uczynionych przez wojska austriackie oraz własne. Podstawową przyczyną niskich dochodów miasta z propinacji był niewątpliwie fakt, że [...] o 15 kroków od miasta Skalbmierza, na przedmieściu Kępa [...] do [...]dóbr JW. biskupa krakowskiego należącym i na którym nigdy starozakonni nie mieszkali, teraz szynki utrzymują, tak jak miasto Działoszyce o pół mili tylko od miasta Skalbmierza odległe, najwięcej z trunków starozakonnych składając się [...] [AGAD-KRSW, nr 2844; Obywatele m. Skalbmierzy na ręce deputowanego z tegoż miasta do Sejmu; Skalbmierz 2 II 1819 r., s.7-10].
Problem funkcjonowania tego szynku w aspekcie poważnego obniżenia dochodów miasta z tytułu dzierżawy propinacji pojawia się również w 1840 roku, w którym z uwagi na brak kandydatów do dzierżawy, mimo obniżenia ceny wywoławczej o ? sumy nie doszło do wydzierżawienia propinacji. Rząd Gubernialny Krakowski, fakt nie wydzierżawienia propinacji widział w Przyczynie [...] nie zdecydowania dotąd sporu o szynk we wsi Zamoście [...] [Tamże, nr 2846; Rząd Gubernialny Krakowski do KRSWi OP; Kielce 25 IX 1838 r.,s.317-326; RGK do KRWSiOP; Kielce 30 IX 1840 r.,s.407-410].
W świetle tych faktów zrozumiałym jest dlaczego np. w przeprowadzonej licytacji w 1811 r. [...] nikt nie tylko na cenę fiskalną więcej ofiarować, lecz nawet [...] podług ostatniego kontraktu w bankocetlach opłacanej [...] w dzierżawę objąć nie chciał [...]. W takiej sytuacji trudniący się szynkiem podjęli zbiorową dzierżawę propinacji na okres od 1 XI 1810 r. do 31 V 1812 r., za 1402 zł rocznie [Tamże, nr 2842; Prefekt Departamentu Krakowskiego do Ministra Spraw Wewnętrznych; Kraków 20 IV 1811 r., s.1-3; MSW do Prefekta Departamentu Krakowskiego; Warszawa 1 V 1811 r., s. 4-5]. W ich ocenie podobnie jak w innych miastach z chwilą wprowadzenia dzierżawy propinacji przez rząd austriacki, mieszkańcy miasta zaczęli ubożeć [Tamże, nr 2844; Obywatele miasta Skalbmierza...; s.7-10].
 |
Rynek - pierzeja zachodnia
(źródło: Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 3) |
Jednym z dobitnych przykładów potwierdzających, że daleko korzystniejszą jest dla miasta była dzierżawa propinacji na drodze licytacji jest potwierdzony protokół licytacji dzierżawy na okres od 1 VI 1812 r. do 31 V 1814 r. za 2000 zł rocznie, tj. O 597 zł [Tamże, nr 2842; Prefekt Departamentu Krakowskiego d Ministra Spraw Wewnętrznych; Kraków 9 VI 1812 r., s.12-13] więcej od zbiorowej dzierżawy w okresie od 1 XI 1810 r. do 31 V 1812 r. i o 1508 zł rocznie za okres od 1 VI 1814 r. do 31 V 1817 r. [Tamże; Prefekt Departamentu Krakowskiego do MSW; Kraków 28 VI 1814 r., s.19-20].
Dzierżawa propinacji w Skalbmierzy w początkowym okresie Królestwa Polskiego przebiegała zgodnie z postanowieniem patentu z 24 XII 1802 r. i w ogólnych warunkach nie różniła się od innych tego typu umów. W protokole licytacji z dnia 21 V 1814 r., znajduje się dom dworski "Nowy Świat", [...] w którym dziedzic wolnego wyszynku prawo mieć żąda [...]. W protokole podane są również stawki opłat za trunki na rzecz dzierżawcy od sprowadzających je na własny użytek mieszkańców miasta. Wynosiły one od garnca piwa dublowego - 2 gr, miodu - 12 gr, piwa prostego - 1 gr, wódki - (?) gr [Tamże; Protokół licytacji z dnia 12 V 1814 r.; Skalbmierz 21 V 1814 r., s. 63-67].
Opis miasta sporządzony w 1820 roku w odróżnieniu od pisma obywateli miasta z 1819 roku do deputowanego W.Borkiewicza, w którym brak jest wzmianki o podziale propinacji między miasto i księży wikariuszów oraz protokołu licytacji z 1814 r. traktującego o "Nowym Świecie" w aspekcie żądań dziedzica miasta o prawo wolnego wyszynku, stwierdza iż: [...] propinacja nie tylko do miasta należy, ale także i dziedzica [...] wikariusze zamkowi krakowscy w domu "Nowy Świat" zwany, prawo proponowania [...] sobie sądzą jakoby dziedzice [...]. Taka sytuacja prawna propinacji w odczuciu mieszczan - szkodliwa dla interesów miasta trwała bowiem nie można było wszcząć procesu z uwagi na brak dokumentów, które wraz z innymi aktami miejskimi uległy spaleniu podczas pożaru kancelarii burmistrza oraz w okresie panowania austriackiego, kiedy to zostały wywiezione do Lwowa.
W Skalbmierzy w okresie przed pożarem miasta w 1808 roku istniały browary. Te wraz ze znaczną częścią miasta spłonęły. Z uwagi na brak drzewa nie odbudowano ich w terminie późniejszym [Tamże, nr 2165; Opisy hist.-top.-stat -miast gubernii radomskiej w 1820 roku. Skalbmierz; s.3-7]. Podobny charakter prawny propinacji w 1822 roku potwierdza opis historyczny-statystyczny i topograficzny miasta z tego roku. [Tamże, nr 2844; Opis hist.-stat.-i top-m. Skalbmierz w 1822 r.; s.104-105]. W takiej sytuacji zrozumiałym jest dlaczego przeprowadzona w grudniu 1823 roku licytacja propinacja od sumy 3075 zł, a następnie obniżonej o 1/8 nie doszła do skutku i gdy w tych okolicznościach Antoni Boxa złożył deklarację wydzierżawienia propinacji za 2500 złrocznie, została ona przyjęta i zatwierdzona na rok 1824 [Tamże; KWK do KRSWiD; Kielce 24 XII 1823 r., s.186-187; KRSW do KWK; Warszawa 16 I 1824 r., s.188].
W oparciu o dostępne materiały można stwierdzić, że leżący tuż za rogatkami miasta szynk w Zamościu i tzw."Nowy Świat" należące do wikariuszów krakowskich to dwa odrębne szynki. Dom "Nowy Świat" zlokalizowany był w pobliżu kościoła przy ulicy Koszyckiej 12. Do 1853 roku znajdował się w nim szynk. Od tego czasu z uwagi na stan zniszczenia przestał w nim funkcjonować szynk [Tamże, nr 2848; RGR do KRSWiD; Radom 20 IV 1857 r., s.363-366]. Mimo to, w warunkach licytacyjnych i kontraktach dom "Nowy Świat" występował nadal jako należący do wikariuszy, którzy posiadali w nim prawo do szynku [Tamże; Protokół licytacji dzierżawy propinacji; Radom 3 XII 1856 r, s.322-325; Kontrakt o dzierżawę propinacji w Skalbmierzy na lata 1860-1862 r.; Radom 6.XII 1859 r., s.440-443]. Nieco lepiej przedstawiała się licytacja dzierżawy propinacji na lata 1825-1827, którą wygrał za 2600 zł dotychczasowy dzierżawca Antoni Boxa. Obok niego w licytacji wzięli udział Tomasz Bader i Kazimierz Dukiet [Tamże, nr.2844; Umowa o dzierżawę propinacji w Skalbmierzy na lata 1825-1827; s. 357-360].
Dochody miast obwodu/powiatu miechowskiego z konsensowego od szynkarzy trunków w latach 1821-1827
 |
| (źródło: Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie) |
Brak danych dotyczących Słomnik, Działoszyc i Książa Wielkiego.
Dzierżawcy propinacji w Skalbmierzy w latach 1814-1866
 |
| (źródło: Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie) |
Wykaz szynkujących w Skalbmierzy w 1824 roku
 |
| (źródło: Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie) |
Antoni Boxa i Kazimierz Dukiet, posiadali również Dom Zajezdny.
Henryk Pomykalski
|
|
|
