pomnik poświęcony bohaterom Rzeczpospolitej Partyzanckiej 1944 w Koszycach (obchody rocznicy w 2015) (fot. zbiory IKP)
RP 1944, 5-08-2015
"No panie szanowny szwaby wiejom. Biorom po skórze. A czy ich tak puścimy na sucho, bez wyrównania rachunku? Po kiego licha mieliśmy przez cztery lata tom podziemnom organizacje."
[Gospodarz kamienicy w Warszawie z pytaniem do Gen. Bora Komorowskiego w lipcu 1944 r.]
W okręgu IV (krakowskie i śląskie) plan operacyjny "Burzy" odbiegał znacznie od założeń wzmożonej dywersji, a zakładał regularne walki powstańcze na terenach okręgów Kraków i Śląsk według koncepcji powstania powszechnego. W końcu lipca 1944 r. gen. dr Stanisław Roztworowski "Odra" zgłosił się na odprawę do Komendy Głównej AK i otrzymał dyrektywy do wykonania zadań w obszarze IV. Zamierzano wywołać powstanie powszechne w całej Centralnej Polsce obejmujące swoim zasięgiem: krakowskie, śląskie i kieleckie.
W Komendzie Głównej Armii Krajowej planowanemu powstaniu nadawano wymiar strategiczny. Uruchomienie powstania powszechnego w centrum Polski łączono ściśle z powodzeniem Powstania Warszawskiego i ukierunkowywano jego główne cele na zajęcie Krakowa oraz Śląska. KG AK powzięła decyzję uruchomienia takiego powstania jako wdrożenia w życie planu nr 154 do powstania powszechnego [Plan powstania powszechnego nr 154. Opracowanie kpt. M. Kalankiewicza p.n. Plan "W" z 1942 r. Plan 154 przewidywał wrogi stosunek Rosji Radzieckiej do Polskiego Powstania. Samo powstanie uzależniał od pomocy z zewnątrz - m. inn. zrzuty ciężkiego uzbrojeni, pomoc oddziałów regularnych np. Polska Brygada Spadochronowa gen Sosabowskiego i inne.] w sprzyjających warunkach polityczno - militarnych.
Od wprowadzenia stanu czujności tj. od 25 lipca 1944 r. dla celów tego powstania odtwarzano poprzez mobilizowanie I Krakowską Grupę Operacyjną AK i inne wielkie zgrupowania operacyjne wojsk, w których skład wchodziły między innymi:
6 Dywizja Piechoty - ppłk Wojciecha Waydy "Odweta";
106 Dywizja Piechoty - ppłk Bolesława Nieczui - Ostrowskiego "Tysiąca";
batalion "Skała" - mjr Jana Pończakiewicza - "Skała"
Zgrupowanie Krakowskiej Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej - mjr Edwarda Kleszczyńskiego - "Dzika". [Inne wielkie jednostki AK formowane w Okręgu AK Kraków.]
Wiele wiedzy o myśli przewodniej, celu i zamiarze wykonania zadań powstańczych zawiera rozkaz operacyjny nr 1 d-cy 106 DP AK do wykonania akcji "A - Powstanie", wydany w dniu 1 sierpnia 1944 roku. Rozkaz został wydany po inspekcji w sztabie dywizji (Inspektoratu AK Maria) dokonanej przez dowódcę Okręgu gen. Stanisława Roztworowskiego ps. "Odra". Rozkaz nr 1 przewidywał:
Akcja "A". Działając przez zaskoczenie i równoczesne uderzenie na całym terenie operacyjnym 0/08 (Inspektorat Miechów):
opanować i zabezpieczyć własny teren operacyjny;
możliwie jak największą ilość batalionów oddać do równoczesnego uderzenia w Inspektoracie 0/07 (Inspektorat Kraków);
oddać dwa bataliony do równoczesnego uderzenia na SL (Śląsk);
dać d-cy VII 0014 (GO - Grypy Operacyjnej), w możliwie jak najszybszym czasie jak największy odwód do działania w 0/07 (Insp. Kraków) tworząc zgrupowania w rejonie "P" - Proszowice i "MI" - Michałowice.
zbiórka w Koszycach (początek RP 1944) (fot. zbiory IKP)
Myślą przewodnią wyższego dowódcy [Wyższy dowódca - gen. "Odra". gen. St. Roztworowski. d-ca Okręgu AK Kraków] było opanowanie Krakowa jako głównego punktu taktycznie ważnego. [str. 260 "Rzeczpospolita Partyzancka" - B.M. Nieczuja - Ostrowski]
Zamiar wykonania do Akcji "A"
opanowanie i zabezpieczenie własnego obszaru operacyjnego miały wykonywać:
batalion "Suszarnia" we współdziałaniu z plutonami kompanii obwodowych WSOP - Wojskowej Słuzby Ochrony Powstania, PKB - Polskiego Korpusu Bezpieczeństwa oraz przy wsparciu LSB - Ludowej Straży Bezpieczeństwa, SOS - operacje specjalne, inne organizacje działające poza Armią Krajową.
wykonanie zadań na korzyść 0/07 - Inspektoratu Kraków, przeznaczone były:
Krakowska Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej AK - skoncentrowana w rejonie Proszowic. Pierwszym rzutem miała współdziałać z 6 DP AK przy opanowaniu lotniska krakowskiego.
działanie na SL (Śląsk), przeznaczone zostały:
I/116 batalion 116 Pułku Piechoty AK - z rejonu koncentracji KROCZYCE - KĄDÓW, przeznaczony został do wspierania Inspektoratu Zawiercie;
IV/116 batalion 116 Pułku Piechoty AK - z rejonu koncentracji SOŁUSZOWA - JANGROT, przeznaczony został do wspierania Inspektoratu Sosnowiec.
utworzenie silnego odwodu do działania na korzyść dowódcy GO - Grupy Operacyjnej, przewidywano z wykorzystaniem:
IV/112 batalion Pułku Piechoty AK - skoncentrowany w rejonie SŁOMNIKI - PAŁECZNICA z zadaniem szybkiego osiągnięcia rejonu PROSZOWICE i dozorowania kierunku: PROSZOWICE - KOCMYRZÓW - CZYŻYNY - KRAKÓW:
III /116 batalion Pułku Piechoty AK - skoncentrowany w rejonie WOLBROM - DŁUŻEC z zadaniem szybkiego osiągnięcia rejonu MICHAŁOWIC i dozorowania kierunku MICHAŁOWICE - WĘGRZCE - CZERWONY PRĄDNIK - KRAKÓW;
W drugim etapie II/116 batalionu 116 Pułku Piechoty AK ugrupowanym na linii SKAŁA - SŁOMNIKI z zadaniem dozorowania kierunku SKAŁA - OJCÓW - KRAKÓW.
Dowodzenie tak utworzonym ugrupowaniem odwodowym powierzone zostało d-cy 116 Pułku Piechoty AK.
Ugrupowanie pozostałych sił 106 DP AK:
112 Pułk Piechoty AK - trzema batalionami (I, II, III) na rubieży WOLBROM - MIECHÓW z zadaniem dozorowania kierunków: KIELCE - ŚLĄSK - KRAKÓW - SKALBMIERZ, utrzymywania łączności ze Śląskiem.
120 Pułk Piechoty AK - trzema batalionami w pierwszym rzucie, jednym batalionem w odwodzie (I, II, III, IV) na linii obrony PIŃCZÓW - MŁODZAWY - CHROBERZ - KRZCZONÓW - OPATOWIEC z zadaniem:
- obrony z kierunku wschodniego i przepraw na Wiśle (przed cofającymi się siłami Wehrmachtu);
- dozorowania szosy Nadwiślańskiej na odcinku OPATOWIEC - N.BRZESKO;
- utworzenia odwodu w sile batalionu w rejonie DĘBIANY;
- działania na korzyść nacierających wojsk radzieckich poprzez: uderzenia na tylne straże niemieckie, organizowanie zasadzek ogniowych, w razie potrzeby uderzeń na punkty oporu nieprzyjaciela;
- współdziałanie z oddziałami organizacji nie wchodzącymi w skład Armii Krajowej;
Odwód Dywizji - Dywizjon Kawalerii Dywizyjnej z miejscem koncentracji DZIAŁOSZYCE oraz batalion szturmowy "Suszarnia" (po wykonaniu pierwszego zadania) w rejonie koncentracji KAZIMIERZA WIELKA:
Miejsce postoju Sztabu 106 DP z chwilą ogłoszenia godziny, W - rejon SKALBMIERZ wraz z pododdziałami: kampanią sztabową, plutonem żandarmerii, kompanią pionierów (saperów), plutonem łączności z drużyną radio.
Miejsca koncentracji po wykonaniu zadań "A"
D-ca i Sztab 106 DP AK - rejon: SZARBIA - SKALBMIERZ;
120 Pułk Piechoty AK - rejon: KOSZYCE - OPATOWIEC;
Batalion szturmowy "Suszarnia" - rejon: KAZIMIERZA WIELKA;
Zarządzenia kwatermistrzowskie na wypadek ogłoszenia godziny "W" zostały wydane w formie rozkazu z wyprzedzeniem w stosunku do rozkazu operacyjnego nr 1 i nakazywały:
Sformowanie przy batalionach samodzielnych środków przewozowych jako taboru: bojowego, bagażowego i żywnościowego;
Ustalenie punktów zaopatrywania w porozumieniu z komendantami obwodów;
Zorganizowanie polowej służby zdrowia;
Przygotowanie łączności z ośrodkami służb kwatermistrzowskich;
Przygotowania zaliczek pieniężnych;
Zaopatrzenie się przez każdego żołnierza w żywność na dwa dni (pierwsze wydanie żywności przewidywano w drugim dniu walki)
Przestrzeganie określonych zasad postępowania z materiałem zdobycznym;
Przygotowanie opasek powstańczych - wymiary, barwy, sposób noszenia:
- Opaska biało czerwona, szerokości 10 cm na białej części napis WP noszona na prawym ramieniu;
- orzełek lub proporczyk biało - amarantowy długości 5 cm noszony poziomo na czapce, nad czołem.
na posterunku w Koszycach (Rzeczpospolita Partyzancka 1944) (fot. zbiory IKP)
Rozkaz kwatermistrzowski nakazywał każdemu żołnierzowi posiadanie przyborów do golenia, zapałek, noża składanego, nici z igłą, mydła, swetra, pasa do karabinu, ręcznika, koca składanego lub ciepłego płaszcza, wygodnych butów oraz przyborów do spożywania posiłków (menażki albo talerza, kubka lub garnuszka). Dowódcy w myśl rozkazu powinni być wyposażeni w: pasy główne, dystynkcje stopni wojskowych, futerały na pistolety, zegarki, bloki meldunkowe, ołówki, gumę do ścierania, linijkę, gwizdek, latarkę elektryczną.
Rozkaz do tego zamiaru nie został wdrożony do praktycznego wykonania pomimo osiągnięcia stanu czujności w dniu 25 lipca 44r. i zbliżania się terminu obligującego wprowadzenie stanu pogotowia - co miało nastąpić w ciągu 14 dni od momentu ogłoszenia stanu czujności.
Wobec przeprowadzenia licznych aresztowań przez Gestapo w Krakowie i nie osiągniętych zasadniczych celów w pierwszych dniach walk powstańczych w Warszawie (nie opanowano lotniska Okęcie i innych ważnych celów) plany powstania powszechnego w Centralnej Polsce zostały odwołane w dniu 6 sierpnia 1944r. W tym czasie przez tereny Inspektoratu 0/08 Miechów - drogą Nadwiślańską - przemieszczały się dywizje pancerne SS z 4 Armii Pancernej poprzedzane działaniem wydzielonej grupy bojowej "Wallenstein" torującej drogi marszu siłom zasadniczym na rubieże obronne nad Wisłą i Nidą.
W świetle rozkazu operacyjnego nr 1 d-cy 106 DP nie sposób przejść obojętnie obok nasuwających się pytań. Czy pacyfikacja Skalbmierza była z góry zamierzonym działaniem - jeżeli plany powstania powszechnego były znane Gestapo - ukierunkowanym na zniszczenie infrastruktury miasta i okolic z uwagi na uniemożliwienie jej wykorzystania dla potrzeb planowanego rozmieszczenia stanowiska dowodzenia dowódcy 106 DP? Czy było to tylko i wyłącznie działanie mające na celu zabezpieczenie terenów i dróg przyfrontowych, oraz bestialstwo w celu zastraszania ludności terenów, na których spodziewano się wybuchu powstania powszechnego?.
opracowanie: Paweł Staniszewski
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
P. Matusak; Powstania antyniemieckie i Akcja Burza; wyd. Bellona; Warszawa 2014
B.M. Nieczuja Ostrowski; Rzeczpospolita Partyzancka; wyd. PAX; Warszawa 1991
Cytat z art. Harakiri 44; Paweł Łepkowski; str. 12 w "Historia Uważam Rze"; Nr 8 z sierpnia 2015 r.
