Książnice Wielkie
(woj.: małopolskie / pow.: proszowicki / gm.: Koszyce)
Średniowieczny zarys dziejów
 |
panorama wsi z widokiem na kościół parafialny
(fot. pl.wikipedia.org) |
 |
pieczęć książęca Władysława Hermana
(fot. krolowie.info) |
Proszowice, 14-08-2014
Książnice Wielkie (obecnie w gminie Koszyce, powiat proszowicki) nazwa miejscowości według jednej z hipotez wywodzi się od dworu krakowskiego. Dwór krakowski w średniowieczu to ośrodek władzy skupiający duchowieństwo i urzędników. Naczelnym zwierzchnikiem średniowiecznego dworu był "comes palatii" czyt. palatyn to inaczej stróż bezpieczeństwa i porządku byli nimi np. Sieciech, Piotr Włostowic, Skarbimir.
Ważną częścią takiego dworu było duchowieństwo, gdyż to oni umieli posługiwać się pismem, służyli księciu jako pisarze "notarii" - dokumentów książęcych.
Książnice Wielkie w średniowieczu prawdopodobnie spełniały wiele zadań np. to miejsce posłużyło osadzeniu nowych osadników, służyło do gromadzenia urzędników, duchowieństwa, a nawet odpoczynku władcy, który mógł odpocząć w książęcym dworze podczas długiej podróży. W bliskiej odległości lokowane były osady służebne, które wytwarzały dobra na rzecz dworu, dynastii panującej. Niektórzy historycy uważają, że w średniowieczu istniał tak zwany "Klucz Książnicki" w skład, którego wchodziły wsie służebne, to pewien "kompleks dóbr", w którym znajdowały się organy administracji, bezpieczeństwa.
W czasach Krzywoustego, książąt dzielnicowych dwór książęcy był instytucją wędrowną. Dostęp wieśniaków, rycerstwa do księcia był bardzo ważny i prosty, taka polityka dworu pokazywała równość biedaka, rycerza i bogacza. W czasach książąt dzielnicowych było czymś normalnym, że władca jadał przy jednym stole np. z wieśniakami.
Lokacja Książnic Wielkich odbyła się w średniowieczu. Wieś prawdopodobnie była lokowana na wzgórzu, które porośnięte było drzewami i gęstymi krzewami. Pierwotnie stanowiła własność monarszą. Żona Władysława Hermana Judyta Maria córka Henryka III, około roku 1105 nadała klasztorowi Tynieckiemu Książnice Wielkie z karczmą i służebnikami Sokołem, Niedamirem, Milujem, Zgliszem i poddanymi. Idzi biskup Tuskulański, legat papieski na Węgry i Polskę zatwierdzał posiadłości i nadania dokonane przez księżną Judytę Marię klasztorowi Tynieckiemu. Lokacja, a potem nadanie klasztorowi Tynieckiemu wsi stanowiło pewien standard średniowieczny. Wszystko po to aby zjednać sobie przychylność duchowieństwa dla spraw i sytuacji ważnych dla dynastii panującej.
Żonę polskiego księcia cechowała chęć zdobycia jak największej władzy. Potrafiła gromadzić wokół swojej osoby wpływowych możnowładców min. palatyna Hermanowego - Sieciecha. Sieciech był przedstawicielem rodu STARŻÓW - TOPORCZYKÓW, Władysław Herman (ur. około 1043 zm. 1102) książę Polski obdarzył go wielkimi przywilejami np. mógł bić własna monetę, na jego barkach spoczęło bezpieczeństwo władcy i jego rodziny, jako wojewoda pełnił funkcje naczelnego wodza.
 |
denar Sieciecha
(fot. piast.neostrada.pl) |
Księżna Judyta Maria u boku palatyna budowała silne państwo oparte na władzy książęcej. Palatyn politykę królowej realizował poprzez obsadzanie wysokich stanowisk w państwie ludźmi, którzy mieli podobne poglądy do poglądów księżnej. Taka polityka doprowadziła do oddalenia od tronu Hermanowego pierworodnego syna Zbigniewa z pierwszego małżeństwa, a którego macocha wydała do klasztoru w Saksonii. Takie rządy, próby umocnienia władzy książęcej spowodowały sprzeciw wielu możnowładców i wewnętrzne bunty, które doprowadziły do wygnania palatyna Sieciecha. Po powrocie z wygnania Sieciech został oślepiony. Kraj został podzielony pomiędzy synów Zbigniewa i Bolesława zwanego Krzywoustym sam zaś Władysław Herman pozostawił sobie we władaniu Mazowsze. Należy z dużym prawdopodobieństwem uznać, że nazwa Książnice Wielkie kryje w sobie przytoczone powyżej wydarzenia historyczne.
Papież Grzegorz IX potwierdził nadania klasztorowi Tynieckiemu, w tym posiadanie Książnic Wielkich. W roku 1275 Bolesław Wstydliwy konfirmuje dokument biskupa Idziego, w którym wymienione są Książnice Wielkie. W roku 1288 Książnice Wielkie znalazły się pod jurysdykcją kasztelani Brzeskiej. W tym samym roku Leszek Czarny nadaje klasztorowi Tynieckiemu prawo niemieckie w tym Książnicom Wielkim. W 1367 Kazimierz Wielki nadaje prawo nieniemieckie magdeburskie wsiom klasztoru Tynieckiego w tym Książnicom Wielkim. W 1392 Mścisław opat tyniecki sprzedaje Janowi Niedźwiedziowi mieszczaninowi z Koszyc sołectwo we wsi klasztoru.
 |
kościół pw. Wniebowzięcia NMP
(fot. diecezja.kielce.pl) |
W roku 1325 w Książnicach Wielkich istnieje kościół i parafia "Kmiecie pracują 3 dni w tygodniu własnym wozem i pługiem". W skład probostwa Książnice Wielkie w średniowieczu wchodzi "8 zagród klasztornych", folwark i własny dwór.
1344 Henryk opat tyniecki prosi papieża Klemensa VI, by przyłączył do klasztoru kościół parafialny w Książnicach Wielkich, w którym klasztor ma prawo do zwiększanie funduszu na kształcenie mnichów wysyłanych na studia.
1361 Jan z Buska podkanclerzy koronny wnosi suplikę do kurii rzymskiej na prośbę opata tynieckiego, do którego należy parafia w Książnicach Wielkich o prowizję na wikarię wieczystą w tymże kościele dla Wojciecha syna Piotra ze Skalbmierza.
W roku 1456 Kazimierz Jagiellończyk potwierdza klasztorowi Tynieckiemu posiadanie Książnic Wielkich i Książnic Małych którym nadaje prawo magdeburskie.
W latach 1470-80 istnieje kościół drewniany pod wezwaniem św. Stefana króla Węgier. A folwark klasztorny nikomu nie daje dziesięciny.
Książnice Wielkie to miejscowość z bardzo starym królewskim rodowodem, który sięga czasów dynastii Piastów, dynastii, która przez wieki budowała swój byt, pomyślność i chwałę. Dziś o tych wydarzeniach zaświadcza nazwa miejscowości pisana literą polską, w której ukryta jest wielkość tego miejsca, które przetrwało wieki.
opracowanie: Paweł Staniszewski
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Adam S. Labuda, Krystyna Secomska; Malarstwo Gotyckie w Polsce. Album ilustracji; PAN; Warszawa 2004
- Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski; Dzieje Polski średniowiecznej
- Jadwiga Żylińska; Piastówny i żony Piastów
- Słownik historyczno - geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna; Redakcja ogólna: Tomasz Jurek; Opracowanie informatyczne: Stanisław Prinke; 2010-2012 Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk
- Stanisław Rospond; Słownik Etymologiczny miast i Gmin
- ks. Józef Gurda; Parafia Książnice Wielkie. Zarys Dziejów
- zbiory IKP
- krolowie.info
- piast.neostrada.pl
- pl.wikipedia.org
- diecezja.kielce.pl
|
