Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie ciekawych miejsc, obiektów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
Kościół parafialny w Hebdowie pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz św. Apostołów Piotra i Pawła
(fot. Arkadiusz Fularski)
Hebdów, 23-04-2002
Dzieje opactwa
Na północny wschód od Krakowa, przy trasie w kierunku Sandomierza, na lewym brzegu Wisły leży niewielka wieś Hebdów(ok. 700 mieszkańców). Miejscowość słynie ze starego opactwa Norbertanów, obecnie zarządzanego przez księży pijarów. Kościół i klasztor, w średniowieczu zwany brzeskim, położone na skarpie, w malowniczym zakolu Wisły, widoczne są z daleka i stanowią wspaniałą ozdobę okolicy.
Założycielem zakonu premonstratensów, w Polsce bardziej znanych pod nazwą norbertanów, był Norbert Xanten, najpierw kanonik i kapelan Henryka V, później ubogi kaznodzieja. W r. 1120 osiadł w Premontre, niedaleko Laon (we francuskiej Burgundii), gdzie założył wspólnotę zakonną do pracy duszpasterskiej i kaznodziejskiej.
Do Polski premonstratensi trafili w połowie XII w. Najstarsze opactwa znajdowały się w Brzesku i Zwierzyńcu pod Krakowem. Pod koniec XIII w. zakon posiadał już 15 domów we wszystkich dzielnicach Polski. Był to najpomyślniejszy okres dla polskich premonstratensów. U schyłku średniowiecza ustąpili miejsca innym zgromadzeniom, bardziej dostosowanym do zmieniających się warunków i potrzeb wiernych.
Na temat początków zakonu premonstratensów na ziemiach polskich brakuje źródeł historycznych. Bogate archiwum brzeskiego klasztoru uległo rozproszeniu w czasie zaborów. Z zachowanych dokumentów najwcześniejszy Jest przywilej księcia Bolesława Wstydliwego z r. 1276, zatwierdzony później przez Władysława Łokietka (1331) i Kazimierza Wielkiego (1358). Zachowała się także bulla papieża Eugeniusza IV z 26 czerwca 1441 z informacją o fundatorach klasztoru. Źródła średniowieczne mówią o klasztorze w Brzesku(tylko Jan Długosz wymienia nazwę "Hebdów").
(fot. Arkadiusz Fularski)
Być może pierwotnie norbertanie przebywali na terenie dzisiejszego Nowego Brzeska i dopiero po lokacji miasta w r. 1279 przenieśli się w miejsce, w którym obecnie stoi klasztor. Możliwe też, że klasztor nie zmienił położenia, ale w związku ze wspomnianą lokacją zmieniła się nazwa miejscowości. W każdym razie co najmniej od połowy XV w. nazw używano zamiennie, a od XVI w. w źródłach przeważa określenie "klasztor hebdowski".
Najstarsza informacja o klasztorze brzeskim pochodzi z XV w., z bulli papieża Eugeniusza IV. Według niej, klasztor został ufundowany za zgodą księcia Bolesława Kędzierzawego przez możnych rycerzy Strzeżysława z Sulimów i Wrocistawa z Gierałtów. Jako datę powstania klasztoru przyjmuje się rok 1149. Klasztor brzeski był filią czeskiego Strahowa. Stamtąd przybyli pierwsi zakonnicy wraz z opatem, Niemcem Wosolanusem. Pierwotnie w Brzesku zamieszkiwali norbertanie i norbertanki. Z czasem siostry przeniosły się na Zwierzyniec, a w Brzesku pozostało zgromadzenie męskie.
Opactwo brzeskie należało do dobrze uposażonych. Poza Nowym Brzeskiem w jego posiadaniu znajdowały się wsie i osady: Gunów, Gruszów, Hebdów, Nękanowice i Mniszów. W r. 1276 norbertanie brzescy otrzymali od księcia Bolesława Wstydliwego przywilej immunitetowy, zwalniający mieszkańców osad klasztornych ze zobowiązań wobec księcia. W r. 1279 Godfryd ze Ślezina założył na terenie klasztornym miasto na prawie niemieckim, nazwane Nowym Brzeskiem. Miasteczko pozostało własnością zakonu aż do jego kasaty na początku XIX w. Po r. 1279 norbertanie wybudowali w Nowym Brzesku drewniany kościółek, zastąpiony w r. 1640 nowym, istniejącym do dzisiaj.
W średniowieczu Brzesko stało się głównym opactwem polskiej cyrkarii norbertańskiej. Premonstratensom hebdowskim podlegały klasztory: Witów, Nowy Sącz, Zwierzyniec, Imbramowice, Busko Zdrój, Krzyżanowice i Płock, a opat hebdowski pod koniec XV w. szczycił się pierwszeństwem wśród zakonnych dostojników Polski, Czech i Węgier.
fot. Paweł Klasa
Pod koniec XVI w. zakon norbertanów prawie w całej Europie został poddany silnym wpływom reformatorskim. W Polsce tymczasem autorytet władz zakonu wyraźnie podupadł. Trwały zatargi między największymi opactwami: Hebdowem i Witowem, zwłaszcza o rządy nad prepozyturą w Krzyżanowicach. Na sytuację Hebdowa niekorzystnie wpłynął też fakt, że był on opactwem komendatoryjnym, w którym mianowany przez króla opat pochodził z duchowieństwa świeckiego. Oddawano takie opactwa duchownym mającym słabe uposażenie, a ci przeważnie troszczyli się bardziej o dochody niż o dyscyplinę zakonną, co miało fatalne skutki dla wspólnoty.
W czasie zaborów Hebdów znajdował się na ziemiach włączonych do Rosji; w r. 1819 opactwo zostało skasowane, a jego dobra przeszły pod zarząd Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu. Z Hebdowa wywieziono znakomitą bibliotekę. Część zbiorów trafiła do Warszawy, część zaginęła; rozproszeniu uległo bogate archiwum zakonne. Stary kościół klasztorny objęli księża diecezjalni, organizując przy nim duszpasterstwo parafialne (od 1832).
Parafia hebdowska (dziś ok. 1000 wiernych) znajduje się na terenie diecezji kieleckiej w dekanacie proszowickim. Oprócz Hebdowa obejmuje wsie Gruszów i Pławowice. Od r. 1949 w parafii pracują księża pijarzy, którzy w latach 1955-1977 prowadzili też w klasztorze nowicjat zakonny. W 1971 kościół i klasztor przeszły w wieczyste użytkowanie zakonu pijarów.
