Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie ciekawych miejsc, obiektów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
W centrum Śmiłowic na przydrożnym wzgórzu otoczony parkiem znajduje się niedawno odrestaurowany (2007) klasycystyczny pałac Zdanowskich. Został on zbudowany około roku 1820 na planie prostokąta. W okresie rozbiorów Polski teren ten wraz z kluczem sierosławicko - śmiłowickim przypadły Austrii, po III rozbiorze włączyli oni te ziemie do tzw. dóbr kameralnych, jednak wkrótce odstąpili je dotychczasowym dzierżawcom - Wędrychowskim. Najprawdopodobniej, od spadkobierców Józefa Wędrychowskiego (1792-1876), pułkownika wojsk polskich oraz sędziego pokoju okręgu proszowickiego dobra te odkupili około roku 1880 pochodzący z okolic Nowego Sącza Teodor i Teresa z Różyckich - Zdanowscy obywatele austriaccy.
W roku 1931 majątek Juliana Zdanowskiego obejmował 216 ha. W wyniku reformy rolnej ten został częściowo rozparcelowany (ok. 115 ha), a z części utworzono spółdzielnię produkcyjną i ośrodek maszynowy. Gospodarze pałacu byli ciekawymi i zasłużonymi osobami. Aniela Zdanowska (1882-1970) była córką Gabriela Godlewskiego z Bukowskiej Woli k. Racławic, współorganizatora Kieleckiego Towarzystwa Rolniczego oraz założyciela w roku 1899 organizacji chłopskiej "Jutrzenka". To jemu dedykował swoje "WESELE" Stanisław Wyspiański. Założyła pierwsze Koła Gospodyń Wiejskich w okolicznych wsiach (Nowym Brzesku, Śmiłowicach, Sierosławicach, Hebdowie). Julian Zdanowski (1874-1937) był współzałożycielem Kółek Rolniczych, wieloletnim posłem na sejm, dyrektorem Banku Komunalnego. Po śmierci męża (1937) Aniela wróciła z Warszawy do Śmiłowic jednak przekazała zarząd dobrami Śmiłowickimi Gabrielowi Osuchowskiemu.
marzec 2002 (fot. archiwum IKP)
Podczas drugiej wojny światowej śmiłowicki dwór był pełen ludzi. Przebywały tu rodziny wysiedlone z Generalnej Guberni zaprzyjaźnione z rodziną Zdanowskich oraz ich krewni, w latach 1943-1944 stałą kwaterę miał we dworze rotmistrz Kazimierz Czarnek, ps. "Konar", dowódca 4. Rezerwowego Pułku Piechoty 106. Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Stałymi bywalcami byli profesor Edward Taylor ekonomista z Poznania z rodziną, jego brat profesor Karol Taylor z Politechniki Warszawskiej, mecenas Stanisław Rymar z Krakowa, profesor Emil Godlewski z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Na przełomie sierpnia i września 1944 r. wojsko niemieckie zajęło cały parter, salon i jeden pokój od ogrodu. Były to oddziały, które pilnowały budowy umocnień linii Stellung A-2 na tym terenie. 7 stycznia 1945 roku podczas walk częściowo uległ zniszczeniu salon oraz meble w nim stojące. Podczas przemarszu wojsk radzieckich i w pierwszych miesiącach powojennych dwór śmiłowicki został zniszczony i ograbiony.
Po wojnie w Pałacu mieściły się biura GS, Rady Gminy, Rady Narodowej, sklep i poczta. W roku 1966 miał miejsce pożar w czasie którego pałac został zniszczony. W roku 1969 ruiny pałacu wraz z parkiem krajobrazowym przejęła Spółdzielnia Produkcyjna w Majkowicach. W 2002 roku ruiny pałacu wraz z ogrodem kupił Feliks Śliwa i rozpoczął budowę która miała na celu rekonstrukcję dawnego pałacu. Wygląd jego zmienił się nieznacznie ponieważ dobudowano po oby stronach pałacu skrzydła. Obecnie w stylowych wnętrzach pałacu znajduje się ekskluzywna restauracja oraz hotel.
Opis Pałacu i parku z okresu 1940-45 w oparciu o wspomnienia Zofii Bielańskiej-Osuchowskiej
Śmiłowice pałac 1938 rok (fot. zbiory Arkadiusza Fularskiego)
Wskutek spadku terenu, pałac od strony zajazdu posiadał dwie kondygnacje. Jedenastoosiową fasadę frontową zdobił w części środkowej portyk kolumnowy w wielkim porządku, dźwigający trójkątny naczółek, osadzony na pełnym belkowaniu. W górnej kondygnacji nad portykiem umieszczono balkon otoczony żelazną dekoracyjną balustradą. Odpowiednikiem portyku frontowego był od strony fasady ogrodowej niewielki ganek, wsparty na czterech masywnych kolumnach, z którego prowadziło wejście do salonu. Ściany parteru pokryte były długimi pozornymi boniami, ściany górnej kondygnacji tynkowane gładko z boniowanymi narożami. Okna prostokątne, ujęte w skromne profilowane opaski. Całość nakrywał dach czterospadowy, nad portykami daszki dwuspadowe.
Ponieważ pałac znajdował się na stromym wzgórzu front pałacu był piętrowy, natomiast od strony ogrodu był on parterowy. Przed domem od strony południowej był kolisty gazon obrośnięty tujami, dokoła którego biegł podjazd pod dom. Front budowli piętrowy na środku balkon oraz tympanon podparty filarami. Parter domu od strony szosy miał tylko jeden ciąg pokoi, rozdzielony obszernym środkowym holem zwanym w języku domowym "salą". W parterowym ciągu pomieszczeń po lewej stronie domu była kuchnia, pokój służebny i łazienka. W drugim ciągu na parterze oddzielone wąskim korytarzem od frontowych pomieszczeń były piwnice użytkowane jako spiżarnia i pralnia.
Do pałacu wchodziło się przez długi ganek otoczony filarami. Z sieni były wejścia do dwóch pokoi położonych od strony ogrodu oraz do bardzo dużego pokoju jadalnego. Po lewej stronie z pokoju jadalnego wchodziło się do tzw. "gabinetu", za którym był pokój sypialny, połączony z łazienką. Dom miał wodociąg i był skanalizowany, nie było elektryczności, oświetlano lampami naftowymi. Meble były różne, zbierane przez kilka pokoleń. Pokój jadalny miał meble w stylu "Biedermeiera". Najcenniejszy komplet hebanowych mebli salonowych zapisał w testamencie Juliusz Zdanowski dla zamku królewskiego na Wawelu. Zostały one przekazane na ręce prof. Szyszko-Bochusza w 1938 roku. W domu znajdowało się wiele cennych obrazów, sztychów i dywanów. Najcenniejsza jednak była biblioteka, obejmująca ponad 1500 tomów, zbieranych przez kilka pokoleń. Szczególną wartość bibliofilską stanowiły francuskie książki medyczne pochodzące z pierwszej połowy XIX wieku, zgromadzone przez doktora Stańskiego. Księgozbiór ten został całkowicie rozproszony i zniszczony.
Wokół dworu rozciąga się park krajoznawczy o łącznej powierzchni 5 hektarów. Rośnie tam wiele starych drzew, które pełniły ważną rolę jako miejsca odpoczynku i schronienia w czasie posiłków oraz rolę dekoracyjną. Znajdują się tam stawy, z których jeden jest naturalny a drugi sztuczny. Posesja ogrodzona jest wysokim ceglanym murem. Właściciele zamierzają przywrócić mu dawną świetność, wytyczyć alejki i rabaty kwiatowe. Park ma duże walory krajoznawcze i przyrodnicze.
opracowanie: Andrzej Solarz
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
materiały IKP
Szlak schronów II wojny światowej STELLUNG PROSZOWICE (przewodnik); praca zbiorowa; Stowarzyszenie "Gniazdo - Ziemia Proszowicka"; Proszowice 2011
