Pałac Morstinów w Pławowicach
 |
| (fot. Andrzej Solarz) |
Pławowice, 14-04-2012
Pierwsze informacje o miejscowości Pławowice pojawiają się w połowie XIII wieku, choć z pewnością wieś istniała dużo wcześniej, wówczas były to "Plawowicze". Wieś od początku stanowiła własność rycerską. W 1581 roku Pławowice należały do Lanckorońskich herbu Zadora, w 1625 roku właścicielem był Jan Gutteter Pławowski i do początku XVIII wieku majątek pozostawał w tej rodzinie. Później dobra pławowickie ciągle zmieniały właścicieli, aby trafić w końcu do Szembeków. Helena Szembekowa około 1740 roku wniosła Pławowice w posagu Stefanowi Benedyktowi Morstinowi i od tego czasu aż do roku 1945 właścicielami pławowickich dóbr była rodzina Morstinów.
W XVIII w. na terenie Pławowic znajdował się jeszcze dwór drewniany, o którym brak jest bliższych informacji. W 1804 r. Ignacy Morstin - syn Jana, pułkownika wojsk koronnych, polecił wznieść rezydencję wg projektu Jakuba Kubickiego. Na parterze znajdowały pokoje dla służby i pomieszczenia gospodarcze. Częścią reprezentacyjną było piętro z wysokimi oknami. Pośrodku niego mieścił się obszerny hol oraz salon z czterema głębokimi wnękami, ozdobionymi parami kolumn. W jednej z wnęk znajdował się posąg Minerwy. Salon służył kiedyś do tajnych posiedzeń loży masońskiej.
W 1886 roku pałac rozbudowano dodając skrzydło południowe wg projektu Tadusza Stryjeńskiego, stąd obecne niesymetryczne usytuowanie portyków względem osi pałacu i uporządkowano elewację. Niedaleko pałacu znajdowała się prywatna kaplica z wieżą w kształcie minaretu. Wokół pałacu znajduje się park typu angielskiego, na lekko wzniesionym terenie pośród stawów założył go około 1840 roku ogrodnik Jan Rounert.
 |
| (fot. Arkadiusz Fularski) |
Pałac w Pławowicach należy do najcenniejszych i najokazalszych wiejskich rezydencji klasycystycznych doby postanisławowskiej. Jest budowlą piętrową, założoną na rzucie prostokąta, nakrytą czterospadowym dachem z wysokimi kominami. Przy obu dłuższych elewacjach znajdują się bardzo płytkie czterokolumnowe portyki doryckie zwieńczone trójkątnymi tympanonami. Artykulacja fasad ogranicza się niemal wyłącznie do zastosowanych w narożach boniowań oraz profilowanych obramień okien. Wjazd do pałacu prowadził przez bramę po bokach której, na kamiennych słupkach znajdowały się rzeźby dwóch lwów (rzeźby te w 1964 roku przewieziono do Krakowa i obecnie znajdują się przy wejściu do wieży ratuszowej, a przed pałacem ustawiono ich kopie).
Za czasów ostatniego właściciela Ludwika Hieronima Morstina organizowane były w latach 1928, 1929 zjazdy wybitnych poetów polskich dwudziestolecia międzywojennego. Po 1945 pałac wraz z parkiem ulegał dewastacji, był źle użytkowany. Zamieszkiwany był przez przypadkowych lokatorów (mieszkania traktowano jako socjalne), którzy przyczynili się do zniszczenia cennego wystroju wnętrz.
Od lat 90. XX wieku w pałacu prowadzone są prace remontowe i zabezpieczające, aby przywrócić zespołowi pałacowo-parkowemu stan pierwotny. 23 i 24 czerwca 2006 roku w Pławowicach odbył się trzeci zjazd poetów a 28 czerwca 2008 r. czwarty, w którym uczestniczyło wielu współczesnych literatów. Tym razem organizatorami spotkań byli Maria i Marian Tomaszewscy obecni właściciele posiadłości oraz gmina Nowe Brzesko.
opracowanie: Andrzej Solarz
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- materiały IKP
- Szlak schronów II wojny światowej STELLUNG PROSZOWICE (przewodnik); red.A.Solarz, K.Wojtusik, S.Wypych; Stowarzyszenie "Gniazdo - Ziemia Proszowicka"; Proszowice 2011
- wikipedia - grafika + tekst
- strona www - gmina Nowe Brzesko - tekst + grafika
- strona www - polska niezwykła.pl - grafika
- strona www - skarabeusz małopolski - opis + grafika
|
