Brał udział w budowie struktur konspiracyjnych w powiecie miechowskim
Julian Stanik ps. Fałat
(ur.: 30.12.1899 - zm.: 8.12.1961)
biogram
 |
| (fot. zbiory Teresy Eckhardt) |
 |
Julian Stanik ps. Fałat
(fot. Inspektorat AK "Maria"...) |
Proszowice, 13-05-2021
Major Julian Stanik ps. Fałat, jeden z pierwszych konspiratorów w powiecie miechowskim. Urodził się 30 grudnia 1899 roku w Chrzanowie w rodzinie robotniczej, jego ojcem był Julian Stanik. Po ukończeniu szkoły powszechnej i szkoły średniej odbył służbę wojskową w latach 1919-1921 roku. Ukończył Szkołę Podchorążych potem służył w 1. Pułku Strzelców Podhalańskich Służbę ukończył w stopniu podporucznika i wrócił do Chrzanowa.
Rozpoczął pracę jako nauczyciel szkoły powszechnej i jednocześnie rozpoczął studia historii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1926 roku uzyskał absolutorium w dziedzinie nauk historycznych. Zaczął pracować jako nauczyciel w seminarium Nauczycielskim w Chrzanowie, potem jako podinspektor i inspektor szkolny w Ostrowcu Świętokrzyskim, następnie funkcje inspektora pełnił w Miechowie.
W 1937 roku ożenił się z Romaną z domu Jaklińska. W 1938 roku urodziła im się córka Teresa. Miał szerokie zainteresowania kulturalne i artystyczne, szczególnie zajmował się organizowaniem chórów śpiewaczych.
Jak wielu żołnierzy rezerwistów we wrześniu 1939 roku po wybuchu II wojny światowej nie został zmobilizowany i na własną rękę zaczął poszukiwanie macierzystego pułku (16. pułku piechoty). Najpierw pojechał do Tarnowa, później do Bełżca. Niestety nie udało mu się znaleźć go i wrócił do Miechowa, gdzie 5 października został aresztowany przez Niemców (przez 7 dni był zakładnikiem). Zwolniono go warunkowo, przez okres dwóch lat miał meldować się w miejscowym posterunku gestapo co piątek.
Pomimo tego włączył się w tworzenie konspiracji w rejonie Miechowa, był jednym z założycieli powiatowej Tajnej Rady Szkolnej w Miechowie (w 1939 roku) i organizował tajne nauczanie na poziomie szkoły średniej. Oficjalnie organizował szkolnictwo powszechne. Wykorzystując to przez cały okres okupacji zatrudniał wiele osób, którym starał się pomagać w tym ciężkim czasie.
Wspierał miejscowych nauczycieli i osoby represjonowane przez Niemców także swoimi prywatnymi środkami materialnymi. W okresie okupacji gościł i przetrzymywał u siebie w domu wielu ukrywających się przed okupantem Polaków, zatrudniając w szkolnictwie w latach okupacji ok. 200 osób ze Śląska i Pomorza.
Od listopada 1939 roku brał udział w organizowaniu Tajnej Organizacji Wojskowej (TOW), w 1940 roku członkowie TOW-u wstąpili do ZWZ (Związek Walki Zbrojnej). Podporucznik Stanik w konspiracji używał pseudonimu "Fałat", w Obwodzie Miechów ZWZ ("Mech"- "Magdalena") pełnił funkcję komendanta oraz kwatermistrza. Pełnił też funkcję kwatermistrza Inspektoratu miechowskiego. W 1943 roku ZWZ został przemianowany na AK (Armia Krajowa), pełnił funkcję komendanta podobwodu Miechów. Żona Juliana, Romana Stanik ps. Fela pełniła w Obwodzie miechowskim funkcję łączniczki do specjalnych zleceń kwatermistrza.
Antoni Iglewski ps. Ponar (dowódca SBS "Suszarnia") w swoich wspomnieniach opisuje pewne wydarzenie z czerwca 1944 dotyczące naszego bohatera: [...] szef gestapo Paul Riedingier, rzeźnik z zawodu i najciekawszy z tej trójki. Unikał Niemców, pogardzał Volksdeutschami i zabiegał o względy; do czasu wyzwolenia ukrywał u siebie Żyda z Bielska Białej. Pewnego dnia przechodząc przez pokój, w którym pracował podinspektor szkolny Stanik - "Fałat", jeden z bardzo aktywnych naszych oficerów, na moment zatrzymał się i dał wymowny znak ręką. "Fałat" ten znak zrozumiał i szybko ulotnił się z biura. Po paru minutach Riedinger wracając z powrotem zapylał się o Stanika, a gdy mu oznajmiono, że gdzieś wyszedł. Riedinger nic pytając więcej udał się do swego biura. Tego samego dnia "Dziarski" słyszał telefonującego do Krakowa Riedingera - który składał meldunek, że chwilowo nic mógł Stanika aresztować, gdyż ten gdzieś się oddalił i wszczęte zostały poszukiwania. Dzięki Riedingerowi uniknął aresztowania i szczęśliwie doczekał wyzwolenia [...].
Gdy w lecie 1944 roku powstała Kazimiersko - Proszowicka Rzeczpospolita Partyzancka nastąpiła reorganizacja Inspektoratu AK "Maria", porucznik "Fałat" objął wówczas dowództwo nad III batalionem (tzw. charsznickim) 112. pułku piechoty (kryptonim "Mleczarnia") 106 Dywizji Piechoty AK (Dom). III baon działał w rejonie gmin Zagórzyce Wielkie, Chodów i Tczyca.
Kilkakrotnie przekraczał w czasie okupacji nielegalnie granicę "Gubernatorstwa" i "Reichu" w okolicy Rabsztyna i Olkusza, przenosząc w obie strony rozkazy i meldunki władz konspiracyjnych wojskowych polskich. Przeprowadzał dobrze oceniane szkolenia wojskowe podległego mu batalionu.
Jesienią 1944 roku zorganizował wykonanie szkiców okopów niemieckich na terenie gmin Zagórzyce Wielkie, Chodów i Tczyca. Szkice te przesłał dowództwu 106 DP. W lipcu 1944 roku przeszedł do oddziałów leśnych 106 DP AK, do końca okupacji niemieckiej nie mógł powrócić do domu.
Od 19 stycznia 1945 roku pracował jako podinspektor szkolny w Olkuszu. jako żołnierz AK pełnił za niskie, w stosunku do swych kwalifikacji funkcje: od sierpnia 1953 roku uczył w szkole podstawowej w Wieliczce, od września 1955 był nauczycielem w Państwowym Liceum Felczerskim w Krakowie. W 1956 roku Stanik został kierownikiem Szkoły dla Pracujących w Krakowie, gdzie pracował do śmierci.
Córka "Fałata" tak wspomina okres powojenny z życia rodziny Staników: [...] Nasze - Moich Rodziców - życie po wojnie miało pozory luksusu - cóż, trzeba było likwidować analfabetyzm, a oboje moi rodzice byli zawodowymi pedagogami. Ojciec objął stanowisko inspektora szkolnego w Olkuszu, mama uczyła w Szkole Podstawowej. Wszystko to było ukartowane przez UB, po ujawnieniu się rodziców! Co tydzień - w piątki ojciec jeździł do Krakowa, do "Kuratorium". W październiku 1956 roku wyjawił prawdę, owo "kuratorium" to było biuro UB w Krakowie na Placu Wolności. W 1953 roku szykany UB wzmogły się, ojca wyrzucono ze stanowiska, przenieśliśmy się do Krakowa (dane w życiorysie taty). Jak go przesłuchiwano, nie powiedział nigdy - stracił zdrowie, zmarł w śpiączce. [...]
Pismo urzędowe z października 1956 roku informowało, że tatuś został "zrehabilitowany" - za co? Nie było żadnego postępowania sądowego, ani wydanego wyroku! [...]
Zmarł 8 grudnia 1961 roku w Krakowie, pochowany jest na cmentarzu Rakowickim.
Był odznaczony: Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Oznaką Grunwaldu. Po ujawnieniu w październiku 1945 r. został zweryfikowany przez komisję likwidacyjną dla spraw AK do stopnia majora rez. ze starszeństwem od 1 stycznia 1945.
opracowanie: Zdzisław Kuliś, Andrzej Solarz
 |
3-10-2020, przemawia Teresa Gerhardt na spotkaniu autorskim Zdzisława Kulisia
(fot. zbiory Zdzisława Kulisia) |
Teresa Eckhardt de Eckenfeld - córka Juliana Stanika ps. Fałat, członek Zarządu Głównego Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej 106 DP AK "Maria" w Krakowie.
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Stanisław Piwowarski (red.); Ziemia Miechowska w walce o wolność. Podręcznik dydaktyczny Tom II; Kraków, Miechów 2012
- Włodzimierz Nowak; Tak wiele pamiętam! Wspomnienia z lat okupacji niemieckiej 1939-1945; [w:] Świadkowie historii Ziemi Proszowickiej tom III. Rzeczpospolita Partyzancka 1944 część 1; Stowarzyszenie Gniazdo - Ziemia Proszowicka; Proszowice 2015
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Rzeczpospolita Partyzancka; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1991
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944). Część I; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2001
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944). Część II; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2007
- Antoni Iglewski; "PONAR" Wspomnienia z lat 1939-1945; Brześć Kujawski 2012
- Stanisław M. Przybyszewski; Rzeczpospolita Partyzancka Lipiec - Sierpień 1944; Wydawnictwo "Nowa Nidzica"; Kazimierza Wielka 2004
- Józef Guzik; W obronie miechowskiej wsi 1939-1945; Książka i Wiedza; Warszawa 1981
- Władysław Ważniewski; Walki partyzanckie nad Nidą 1939-1945; Wydawnictwo MON; Warszawa 1975
- Łukasz Grzywacz-Świtalski; Z walka na Podkarpaciu; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1971
- Informatory SŻAK w Krakowie
- archiwum kpt. Antoniego Sieleckiego ps. Ansiel, Wir
- Teresa Eckhardt de Eckenfeld (członek Zarządu Głównego Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej 106 DPAK "Maria" w Krakowie); Wspomnienia o ojcu; maszynopis
- 24ikp.pl
- akokregkielce.pl
- super-polska.pl
- zck-krakow.pl
|
