Wybitny działacz PSL, inspirator i przewodnik działalności konspiracyjnej
Roman Pasternak ps. Prądnicki
(ur.: 3.02.1908 - zm.: 11.10.1977)
biogram
 |
Roman Pasternak ps. Prądnicki
(fot. Słownik biograficzny) |
Proszowice, 3-06-2019
Nie ma zbyt wiele ogólnodostępnych informacji o tej nietuzinkowej postaci ruchu ludowego naszego regionu, współpracująca z członkami międzywojennych rządów. Krótka informacja w Słowniku biograficznym działaczy ruchu ludowego, w której możemy przeczytać, że:
[...] ur.2[?] II 1908 w Sułoszowej, pow. Olkusz, w rodzinie chłopskiej. Po ukończeniu szkoły powszechnej zdobywał dalsze wykształcenie drogą samokształcenia. Od lat młodzieńczych działacz ruchu lud., m.in. prezes Powiatowego Zarządu Stronnictwa Ludowego w Olkuszu. Jeden z organizatorów manifestacji chłopskich oraz strajku chłopskiego (1937), kilkakrotnie aresztowany. Od początku okupacji hitler. organizator komórek konspiracyjnych SL "Roch" w pow. olkuskim. 1940-41 i 1944-45 przewodniczący Powiatowego Kierownictwa Ruchu Ludowego w Olkuszu. Po wyzwoleniu prezes ZP Polskiego Stronnictwa Ludowego, 1949 prezes Powiatowego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w Olkuszu. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Niezbyt dużo jak na tak ważną postać w przedwojennej i wojennej historii ludowców, po "wyzwoleniu" skutecznie dbano o to, żeby został zmarginalizowany i zapomniany. Spróbujmy więc troszkę bliżej przyjrzeć się tej barwnej postaci. Zdzisław Oleksiewicz ps. Dunaj wywodzący się z BCh, stwierdza: inspiratorem i przewodnikiem działalności konspiracyjnej (na skalę całego powiatu) był wybitny działacz PSL. Wykorzystamy do tego interesujący tekst dra Jana Kota.
[...] W dorobek studziewięcioletniego ruchu ludowego znaczący wkład wniósł Roman Pasternak "Prądnicki" ze Sułoszowy. Urodził się w dniu 3 lutego 1908 roku w Sułoszowie w rodzinie chłopskiej [syn Tomasza i Anny] w czasie ożywionej budzicielsko - organicznej działalności Józefa Ostachowskiego, póżniejszego pierwszego wicemarszałek Sejmu RP, który tu założył Spółdzielnię "Promyk", czytelnię i kasę Stefczyka.
Roman Pasternak po ukończeniu rocznej Rolniczej Szkoły w Trzyciążu w 1931 roku wstąpił do koła ZMW RP "Wici", aby już w 1932 roku zostać jego prezesem oraz członkiem prężnie działającego koła SL w Sułoszowie. Jego bezkompromisowość w walce z sanacyjną przemocą, młodzieńczy entuzjazm, wierność ożywczej linii wiciowej zmaterializowanej w słynnym wciąż aktualnym programie agrarystycznym zaowocowała wybraniem go w 1935 roku na Zjeździe powiatowym SL w Łobzowie, w skład Zarząd Powiatowego SL w Olkuszu. W tymże roku dzięki jego wysiłkowi i rosnącemu autorytetowi, nieskazitelnego charakterowi i czystym rękom, olkuski ZP SL uroczyście rozwinął sztandar. [...]
Roman Pasternak wcześniej zetknął się z Ignacym Solarzem i jego Uniwersytetem w Szycach, brał udział w organizowanych dyskusjach i spotkaniach. Toteż bliskimi stały się mu poglądy Solarzów oraz droga prezentowana przez nich w postaci agrarystycznych, ewolucyjnych przemian na wsi polskiej. Pasternak w całości podzielał agrarystyczną drogę rozwoju Polski i co więcej znał osobiście i przyjaźnił się z jej twórcami, a to: Stanisławem Miłkowskim, Stanisławem Mierzwą i prof. Stanisławem Kotem.
Czesław Poniecki lider ludowców kieleckich doceniając zdolności organizacyjne, bezkompromisowość, bezinteresowność, ideowość i ofiarność młodego Pasternaka na wsi olkuskiej w 1933 roku z polecenia Rataja i Mikołajczyka mianował go pełnomocnikiem d/s organizowania strajku chłopskiego na wsi olkuskiej. I z tego trudnego zadania Roman Pasternak wywiązał się znakomicie, zaś chłopi olkuscy w 1938 roku powierzyli mu funkcję prezesa ZP SL w Olkuszu, który godnie ich reprezentował na Nadzwyczajnym Kongresie SL odbytym w Warszawie w 1938 roku. Tam też operatywny Roman Pasternak nawiązał ścisły kontakt z Ratajem, Mikołajczykiem, Kamińskim, Mierzwą i Miłkowskim. [...]
W dniu 9 sierpnia 1939 roku odręcznym pismem Wincenty Witos wezwał Romana Pasternaka do Krakowa, gdzie w poufnej i wielogodzinnej rozmowie złożył mu informację o stanie organizacyjnym i nastrojach ludowców oraz nakaz Pasternakowi zakonspirować po dwóch ludzi z tych wsi gdzie brak było kół SL oraz utworzyć konspiracyjną bazę punktów kontaktowych, zdolną do działalności podziemnego ruchu ludowego. Podczas zaś Zjazdu Wojewódzkiego w Kielcach Wincenty Witos ponownie odbył poufną rozmowę z Pasternakiem w obecności Stanisława Mierzwy i polecił mu przygotowanie olkuskiego ruchu ludowego do konspiracyjnych działań. I z tego niełatwego zadania Roman Pasternak w całości wywiązał się o czym powiadomił osobiście Witosa i Mierzwę. [...]
Tak oto młody Pasternak stał się bliskim, zaufanym współpracownikiem Witosa i Mierzwy. W maju 1940 roku Franciszek Kamiński osobiście przybył do Romana Pasternaka do Sułoszowy, odebrał od niego przysięgę i polecił mu zorganizowanie trójki powiatowej SL Roch na b. powiat olkuski, a także rozpoczęcie tworzenia trójek gminnych i wiejskich SL Roch. Z obowiązku kronikarskiego dodajmy, że w jesieni 1940 roku powstała trójka polityczna SL Roch b. powiatu olkuskiego. Wiosną zaś 1941 roku w obecności komendanta okręgu kielecko - rodomskiego SL Roch Stanisława Jagiełły i Czesława Ponieckiego przewodniczącego trójki SL Roch okręgu kieleckiego wybrano na przewodniczącego trójki powiatowej SL Roch w Olkuszu wybitnego przedwojennego działacza posła Józefa Kotnisa "Pazura", zaś zastępcą jego został Roman Pasternak.
Po bestialskim mordzie dokonanym na Kotnisie przez hitlerowców w Wolbromiu 1943 roku na czele trójki politycznej SL Rocha na b. pow. olkuski stanął Roman Pasternak, który funkcję tę pełnił aż do wyzwolenia. Jako przywódca polityczny walnie przyczynił się do odtworzenia przedwojennej struktury organizacyjnej ruchu ludowego w rozdartym przez okupanta powiecie olkuskim, utworzenia i rozrostu oddziałów partyzanckich, prowadzenia tajnego nauczania i sprawnie działających bechowskich konspiracyjnych szkół oficerskich i podoficerskich. [...]
Właściwie też ułożył stosunki z organizacjami i formacjami działającymi na tym terenie. W sprawach zasadniczych był nieustępliwy, zawsze jednak dopuszczał możliwość dyskusji. Wszystko to znalazło uznanie wśród innych opcji politycznych, w swoich oraz KG BCh, która nadała mu stopień porucznika oraz uhonorowała krzyżami Walecznych i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Jego zaś szczegółowe konspiracyjne poczynania omówiłem w szkicu poświęconemu podobwodowi "Szarańcza". Dodam, że jego najbliższymi współpracownikami z okresu okupacji byli: Józef Kotnis, Józef Ostachowski, Stanisław Myszor, Wróbel, Józef Barczyk i Józef Strzelecki, którzy nie tylko że wspierali Pasternaka, ale także byli kierowani przez niego na newralgiczne funkcje w konspiracyjnym Rochu. Miejmy świadomość, że bez Romana Pasternaka nie mogła być podjęta żadna konstruktywna decyzja w podziemiu olkuskim. Z czasem wspomagał Romana Pasternaka także młody Zdzisław Oleksiewicz "Dunaj". [...]
Z chwilą powołania przez Witosa i Mikołaczyka PSL Roman Pasternak ujawnił konspiracyjne SL Roch i przeszedł z nim do PSL. W ten oto sposób stanął na czele olkuskiego PSL oraz wszedł w skład rady naczelnej PSL - u. Na przewodniczącego PRN desygnował Józefa Strzeleckiego, a sam wszedł w skład PRN - u. Jego entuzjam do pokojowej pracy został jednak zahamowany przez władze komunistyczne, które wzmogły represje na PSL, jego działaczy i Romana Pasternaka osobiście. Stał się ostrożny, nieufny, choć jak zawsze prostolinijny i prawdomówny. Szczególnie boleśnie przeżył śmierć Witosa, którego był uczniem i najbliższym współpracownikiem. Z tego okresu datuje się bliska jego współpraca z Mikołajczykiem, Kamińskim, Mierzwą i Kabatem.
Wziął udział w I Kongresie PSL odbytym w Warszawie w dniach 17-21 stycznia 1946 roku. W okresie od lutego 1945 roku aż do października 1946 roku Roman Pasternak był aż 17 razy aresztowany przez UB, a także dziesiątki razy zatrzymywany. Stale też był inwigilowany przez UB i SB, aż do ostatnich chwil życia. Nigdy jednak nie odważono się postawić go w stan oskarżenia. Nikogo Roman Pasternak nie oskarżył oraz nikomu nie ujawnił konspiracyjnego archiwum SL Roch, o którego tak władzom chodziło. Jego życie to jedno pasmo walki, cierpień, udręk i zelżywości jaką zgotowała mu "władza ludowa" [...].
Po zmianach dokonanych w październiku 1956 roku Roman Pasternak stanął na czele PK ZSL w Olkuszu, zaś Roman Gesing dokooptował go w skład Prez. WK ZSL w Krakowie. I znów niezrażony i niepomny doznanych krzywd włączył się w nurt po październikowej odwilży, dążąc do naprawy krzywd braci chłopskiej, współpartnerstwa koalicjantów, "jak równy z równym, wolny z wolnym". Wspierał ZMW, spółdzielczość wiejską i wszelkie inicjatywy zmierzające do postępu cywilizacyjnego wsi olkuskiej. W sposób stanowczy domagał się likwidacji rolniczych spółdzielni produkcyjnych, obowiązkowych dostaw oraz uszanowania, docenienia i obsłużenia ojcowego zagonu i chłopa polskiego. [...]
Na skutek donosów, monitów i fabrykowanych dowodów ten wielki przywódca zmuszony zostaje do rezygnacji z funkcji prezesa, rzekomo na zły stan jego zdrowia. Roman Pasternak pozbawiony możliwości bezpośredniego oddziaływania na chłopów, skazany przez władzę na zapomnienie i wyniszczenie, uhonorowany licznymi odznaczeniami państwowo - bojowymi, coraz bardziej zapada na zdrowiu. A mimo to nadal jest inwigilowany i dręczony przez SB. Takie oto były metody działania UB i SB wobec przywódców ruchu ludowego i patriotów polskich.
W tym okresie czasu Roman Pasternak wielokrotnie prostował pokrętne przedstawienie dziejów ruchu ludowego przez karierowiczów, którzy nie tylko że fałszowali historię ruch ludowego, ale co gorsza wyolbrzymiali bądź też pomijali niektóre jej fragmenty. Sam zresztą pozostawił pamiętniki i wspomnienia, z których wynika prawdziwy obraz czasów i zdarzeń, które były bliskie Romanowi Pasternakowi. Spisał je mieszkający w okresie okupacji w domu Romana Pasternaka Zdziesław Oleksiewicz, dając prawdziwy obraz tamtych czasów w swoich wspomnieniach. Również Józef Barczyk w swych wspomnieniach utrwalił pamięć i osiągnięcia wielkiego sułoszowskiego przywódcy ruchu ludowego. Szczególnie wysoko cenili Pasternaka: Mierzwa, Kabat i Kamiński.
W dniu 11 października 1977 roku nasz bohater umiera. [...] Spoczął wśród swoich współbraci, na cmentarzu parafialnym w Sułoszowie. W pogrzebie wziął udział Stanisław Mierzwa, Kabat, Brożek i wielu innych wybitnych działaczy ludowych oraz żołnierzy BCh. [...]
Ostatnio społeczność Sułoszowy ufundowała okazałą tablicę poświęconą Romanowi Pasternakowi, którą zamieszczono na frontonie budynku Urzędu Gminy oraz nadano strażnicy jego imię.
O mocnej pozycji strukturach konspiracji ludowców świadczy fakt, że "Prądnicki" jako przewodniczący ROCh w powiecie olkuskim reprezentował wraz z: Józefem Ostachowskim "Mroczek" członek ROCh w powiecie olkuskim, Mieczysławem Głowanią "Jesion" komendantem LSB Okręgu Kielce, Mieczysławem Kabatem "Chmura" pełnomocnikiem Komendy Okręgu VI Kraków, 22 grudnia 1943 roku w Sułoszowej Bataliony Chłopskie podczas podpisywania umowy scaleniowej z Armią Krajową. AK reprezentowali: Leonard Mleczko-Nowowiejski "Imielski" komendant Obwodu AK Olkusz "Olga" i Bolesław Nieczuja-Ostrowski "Tysiąc" komend. Inspektoratu "Miś/Maria".
opracowanie: red.
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego; Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza; Warszawa 1989
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t.II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944) Część I; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2001
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t.II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944) Część II; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2007
- zbiory IKP
- kronika-miasta-i-gminy-skala.blogi.pl
- katalog.bip.ipn.gov.pl
- collections.ushmm.org
- it-jura.pl
- przeglad.olkuski.pl
|
|
|
