Ostatni komendant Obwodu Pińczowskiego Armii Krajowej
Jan Maniak ps. Mar
(ur.: 23.10.1903 - zm.: 16.10.1996)
biogram
 |
Jan Maniak ps. Mar, Dołowicz
(fot. zbiory autora) |
8-09-2015
Miesiące lipiec, sierpień, wrzesień i październik chociaż nie wszystkie tego samego roku, są miesiącami nasilonych działań tak wojennych jak i partyzanckich w rejonie Kazimierzy Wielkiej. Postaram się wymienić kilka z nich: sierpień 1944 rok rozbrojenie ukraińskiego posterunku kwaterującego w Szkole Podstawowej, obecnie nr 1 w Kazimierzy Wielkiej. W sierpniu 1944 roku ciężkie walki partyzantów w rejonie Sielca i Skalbmierza. 7 września 1939 roku potyczka żołnierzy Wojska Polskiego z wojskami niemieckimi pod Gabułtowem, w październiku 1942 roku masowa zagłada Żydów w słonowickim lesie...
Działania te skłaniają do refleksji czy to wszystko musiało się zdarzyć? Dlaczego ludzie musieli ochotniczo się bronić i ginąć we własnym kraju przed obcym najeźdźcą? Otóż znaleźli się tacy, którzy chcieli się przeciwstawić dyktatowi narzuconemu przez obce wojska i wstępowali w szeregi partyzanckie, broniąc siebie i innych.
Jednym z nich, którego chcę wspomnieć był kpt. Jan Maniak ps. Mar, Dołowicz - ostatni komendant Obwodu Pińczowskiego Armii Krajowej.
Tak opisuje działalność partyzancką Jana Maniaka kierownika Szkoły Podstawowej w Wielgusie jego młody wówczas pracownik Adam Sznajderski z Działoszyc w jednym z wielu opracowań książkowych [ostatnio w wydanym w 2020 roku X tomie "Niezwykli. Bohaterscy żołnierze Armii Krajowej; IKP 28-12-2022]
[...] Jan Maniak, urodził się 23 października 1903 roku w Przemykowie n/Wisłą woj. kieleckie, pow. Pińczów, w rodzinie chłopskiej. W latach 1920 - 1925 uczy się w Seminarium Nauczycielskim w Jędrzejowie. Po ukończeniu SN, od 1926 - 1970 (z przerwą na studia) pracował jako kierownik Szkoły Powszechnej w Wielgusie k/Kazimierzy Wielkiej.
W latach 1936 - 1938 Jan Maniak studiował w warszawskim Instytucie Pedagogiki Specjalnej, gdzie między innymi wykładowcą był dr Janusz Korczak (Henryk Goldszmit; 1878 - 1942), a tą placówką oświatową kierowała jej założycielka, słynny pedagog - Maria Grzegorzewska (1888 - 1967).
W trybie szkolenia wakacyjnego, Jan Maniak ukończył Szkołę Oficerów Rezerwy w Jarocinie i po odbyciu odpowiedniej praktyki uzyskał stopień ppor. rezerwy WP.
Jan Maniak szczególną opieką otaczał otaczał dzieci wiejskie, umożliwiając im dostęp do miejskich liceów i techników, głównie w Krakowie, Czernichowie (Technikum Rolnicze) czy w Świątnikach (Technikum Mechaniczne), a także do wyższych uczelni. Później jego uczniowie wracali do swojego środowiska, a na początku wojny stanowili zaczątek ruchu partyzanckiego.
W Kazimierskiem Jan Maniak był cenionym działaczem ruchu ludowego (Wici, PSL) oraz inicjatorem wybudowania trzech szkół m.in. w Wielgusie (gm. Nagorzany), remiz strażackich, dróg. Zachęcał do tworzenia bibliotek wiejskich oraz rozwijania wszelkich form wychowania pozaszkolnego. Był założycielem OSP w Chruszczynie Wielkiej i jej prezesem.
W czasie okupacji, niemalże od początku, zaangażował się w trudną i ryzykowną pracę w zakresie tajnego nauczania. Podjął też działalność w konspiracyjnym ruchu oporu, będąc organizatorem BCH na swoim terenie. Początkowo była to tzw. "Kadrówka" - ZWZ, a potem Straż Chłopska (Chłostra) i POZ (Polska Organizacja Zbrojna) "Racławice". Jan Maniak miał szczególny sentyment do tego ruchu jako działacz ludowy spod znaku Wici. Później nastąpiło scalenie BCH i AK.
Kapitan Mar był zastępcą komendanta Obwodu BCH "Pelagia" (?), a później na szczeblu dywizji pełnił odpowiedzialną funkcję szefa Biura informacji i propagandy (BIP); zastępcą był Jerzy Grzymek (Jur). Jan Maniak zajmował się między innymi organizowaniem konspiracyjnych wydawnictw - Chłopi walczą i Powstaniec.
Po przyłączeniu formacji BCH do Armii Krajowej działał w strukturach AK, w ramach Inspektoratu Miechowskiego (Maria), w którego skład wchodził Obwód "Pelagia" (Pińczów).
5 sierpnia 1944 roku Jan Maniak uczestniczył w bitwie skalbmierskiej. Jedną z siedzib sztabu komendanta Obwodu, kpt. Romana Zawarczyńskiego (Sewer) był dom pp. Maniaków w Wielgusie.
Po aresztowaniu i zamordowaniu przez Niemców komendanta Obwodu - Jana Pszczoły (Wojnar), Jan Maniak (Mar) od sierpnia 1944 roku pełnił funkcję komendanta Obwodu Pińczowskiego Armii Krajowej (ostatniego).
Po II wojnie światowej Jan Maniak był długoletnim kierownikiem Szkoły Podstawowej w Wielgusie (obecnie pow. Kazimierza Wielka). Za szczególną działalność zawodową, społeczną i bojową, został uhonorowany m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem BCH, Krzyżem AK.
Jan Maniak zmarł 16 października 1996 roku w Krakowie i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
***
Ze swoistym sentymentem wspominam pracę pedagogiczną w Wielgusie (1954 r.), kiedy to moim pierwszym szefem był kierownik szkoły - Jan Maniak. W latach tzw. stalinizmu nie było możliwe, abym wówczas mógł poznać chlubną, partyzancką przeszłość p. Jana Maniaka [...].
opracowanie: Zdzisław Kuliś
|
