Legionista z Proszowic
Michał Girtler ps. Kowal
(ur.: listopad 1892 - zm.: 1965)
biogram
 |
Michał Girtler, ok. 1916 r.
(fot. ocalicpamiec.mhk.pl) |
 |
Michał Girtler ps. Kowal
(fot. zbiory autora) |
Proszowice, 23-04-2020
Starszy sierżant Michał Girtler ps. Kowal, Władek; urodził się w listopadzie 1892 r. w Proszowicach jako syn Juliana i Katarzyny z Czarneckich. Ożenił się z Wandą z domu Sikorska, 5 lipca 1918 r. Legionista, żołnierz komendanta, brygadiera Józefa Piłsudskiego. Do Legionów Polskich zgłosił się jako ochotnik, w dniu 8 lipca 1914 roku. Wcielony został do Legionów Polskich, w dniu 3 sierpnia. Świadczy o tym Karta Wojskowa, jako jeden z najstarszych dokumentów Michała Girtlera, jaki zachował się.
Pułk Ułanów Legionów Polskich powstał 13 sierpnia 1914r., utworzony przez Władysława Zygmunta Belinę-Prażmowskiego z 140-osobowego szwadronu ułanów.
W sierpniu 1914 roku, państwa zaborcze stanęły między sobą do walki. Rosja weszła w skład Ententy - trójporozumienia z Wielką Brytanią i Francją, do których dołączyło już po wybuchu I wojny światowej koalicja 25 państw. Prusy i Austro-Węgry wraz z Turcją i Bułgarią utworzyły blok państw centralnych. Dla Polski wytworzyła się bardzo korzystna sytuacja umożliwiająca podjęcie skutecznej walki tak politycznej, jak i zbrojnej o Niepodległość Polski.
W armiach poszczególnych zaborców powstawały jednostki wojskowe rekrutując tylko Polaków. Zaistniałą sytuację polityczną skutecznie wykorzystał Józef Piłsudski. W dniu 30 lipca 1914 wydał rozkazy mobilizacyjne podległym mu Związkom Strzeleckim i Polskim Drużynom Strzeleckim do koncentracji na krakowskich Oleandrach. Zebrało się ponad 3 tysiące ochotników, wśród nich Michał Girtler. Z pięciu batalionów utworzono Kompanię Kadrową. Michał Girtler z batalionem w nocy 11 na 12 sierpnia wyrusza z Krakowa do Królestwa Polskiego. Już następnego dnia po potyczkach z Rosjanami oddziały na czele z Józefem Piłsudskim docierają do Kielc. Potyczka z Rosjanami, w literaturze określona jest jako Bitwa pod Brzegami, która obyła się 13 sierpnia 1914 r., w pierwszych dniach pierwszej wojny światowej.
Potyczka ta z udziałem Legionistów miała miejsce podczas wycofywania się Strzelców Józefa Piłsudskiego z Kielc. Baon Tadeusza Wyrwy-Furgalskiego broniący przepraw przez Nidę stoczył w pobliżu miejscowości Brzegi koło Jędrzejowa bój z rosyjską kawalerią. Zagrożony oskrzydleniem dołączył do baonu Edwarda Rydza-Śmigłego pod Kiesową. Michał Girtler uczestniczył również w bitwie pod Nowym Korczynem. Bitwa ta z udziałem żołnierzy Legionów Polskich przeprowadzona została w dniach 15-24 września 1914 r. Były to ciężkie walki formującego się dopiero 1 pułku Legionów Polskich. Dowodzeni przez brygadiera Józefa Piłsudskiego legioniści prowadzili działania obronne, powstrzymując postępy rosyjskiej ofensywy, korpusu kawalerii gen. Nowikowa. Był to ważny odcinek dla trwałości frontu austriackiego.
Michał Girtler uczestniczył w bitwach: pod Anielinem 22 października 1914; pod Laskami 22-26 października 1914 r. W Ostrołęce 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich, stacjonował od grudnia 1916 roku. Został ulokowany w byłych koszarach rosyjskich w Wojciechowicach. W dniu 17 maja 1917 r., W Ostrołęce u beliniaków odbył się konspiracyjny zjazd delegatów z wszystkich pułków legionowych.
Na zebraniu uchwalono następujące żądania:
- podporządkowanie tworzącego się wojska polskiego Tymczasowej Radzie Stanu,
- uznanie kursów wyszkolenia za kadry przyszłych pułków,
- uznanie języka polskiego za język urzędowy w wojsku polskim,
- zlikwidowanie różnic w traktowaniu obywateli Królestwa Polskiego i Galicjan,
- uznanie niemieckich i austriackich oficerów za instruktorów, a nie dowódców w wojsku polskim.
Ostatecznie Niemcy te żądania odrzucili, zlikwidowano dwa kursy wyszkolenia, które powstały na bazie dawnych pułków I Brygady. W dniu 10 Lipca 1917 r. w miejscowości Ostrołęka Komenda 1-go Pułku Ułanów Legionów Polskich stwierdza, wydając stosowny dokument. że koń oznaczony w ewidencji nr 432, imieniem Jagna jest własnością legionisty Michała Girtlera.
 |
| (fot. zbiory autora) |
W dniach 12 - 13 lipca 1917 r. miało nastąpić zaprzysiężenie legionistów na wierność cesarzowi Niemiec. Złożenia przysięgi odmówiły w całości 1 Pułk Ułanów, 6 Pułk Piechoty i 1 Kompania Saperów. Z wyjątkami przysięgi nie złożyli także żołnierze z 1., 5. Pułku Piechoty oraz 2 Kompanii Saperów. W 4. Pułku Piechoty przysięgi nie złożyła połowa oficerów i dwie trzecie żołnierzy. W 1 Pułku Artylerii nie przysięgali wszyscy oficerowie oraz dwie trzecie żołnierzy. W przypadku 2. 3. Pułku Piechoty oraz 2. Pułku Ułanów większość żołnierzy i oficerów złożyła przysięgę. Bunt ten przeszedł do historii jako kryzys przysięgowy. Legionistów wywodzących się z Królestwa Polskiego, którzy odmówili złożenia przysięgi, internowano w obozach w Beniaminowie i Szczypiornie. Pozostali zostali wcieleni do Polskiej Siły Zbrojnej. Obywatele Austro-Węgier solidaryzujący się z odmawiającymi przysięgi zostali wcieleni do wojska austriackiego. W wyniku kryzysu przysięgowego 1 Pułk Ułanów Legionów Polskich oraz 5 Pułk Piechoty Legionów Polskich w dniu 17 lipca został rozwiązany.
Okres Michała Girtlera od wstąpienia do Legionów Polskich od 8 sierpnia do 15 kwietnia 1916 roku można ująć, że brał udział w wojnie przeciwko Rosji. Do wojska przeciwko bolszewikom powołany został 30 czerwca 1920 r. Natomiast w okresie od 30 czerwca do 25 listopada 1920 roku Michał Girtler walczył wojnie z bolszewikami.
Jako ułan posiadał stopień wojskowy Wachmistrz. Służbę wojskową pełnił w Polskich Siłach Zbrojnych Oddziale 3 pułku Ułanów Wileńskich. Pułk Ułanów brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, odznaczając się licznymi zagonami i rajdami na tyły rosyjskiego przeciwnika.
 |
Michał Girtler z kolegą, lata 40. XX w.
(fot. ocalicpamiec.mhk.pl) |
Pułk Ułanów Wileńskich przodował w wyszkoleniu bojowym, wykształceniu obywatelskim i dyscyplinie wojskowej wśród formacji kawaleryjskich. W dniu 18 marca 1930 roku Minister Spraw Wojskowych nadał jednostce nazwę 13 pułk Ułanów Wileńskich.
Podczas I wojny światowej i wojny z bolszewikami w 1920 Michał Girtler został dwukrotnie ranny. Rannych żołnierzy odwiedził w szpitalu Komendant Józef Piłsudski. Było to w okresie świąt Bożego Narodzenia. Wizytując żołnierzy wręczał im pamiątkowe zegarki.
Okres, kiedy Girtler był ranny, jego córka Dorota Franaszkowa wspomina: Ojciec ciężko ranny leżał w szpitalu, stan był krytyczny, właściwie nie było żadnych szans ze wyzdrowieje. Piłsudski na święta Bożego Narodzenia przyjechał do tych rannych żołnierzy obdarowywał upominkami. Ojciec dostał taką cebulę, zegarek na pamiątkę. No, a potem w czasie II wojny światowej ojciec nie mógł zostać w wojsku mimo, że był entuzjastą, bo był inwalidą, po prostu dwukrotnie ranny.
Z wojny wyszedł inwalidą. Po wybuchu II wojny już od września (listopada) 1939 r. związał się z konspiracją (Związek Walki Zbrojnej / Armia Krajowa) w Igołomii. W lutym 1942 r., ZWZ przemianowany został w Armię Krajowa. Działalność konspiracyjna Girtlera był ściśle związana z Kedywem Krakowskim i jego oddziałami dywersyjnymi jak: "Błyskawica", "Grom" i "Skok".
W jego domu w Igołomii była skrzynka kontaktowa dla służb łącznościowych. Tam też znajdowała się komórka tajnej prasy i jej kolportażu. Michał był dwukrotnie aresztowany przez gestapo. Pierwszy raz w 1941 r., krótko, zwolniony do domu. Drugi raz w 1944r. Córka Dorota wspomniana: Drugi raz był aresztowany 1944 r. w Piotra i Pawła, 29 czerwca. Za co był aresztowany? U nas kwaterowały oddziały partyzanckie, Kedywu Krakowskiego Błyskawica, Grom. Oddział Skok u nas tworzył. Ojciec brał czynny udział w tej pracy. No, ktoś po prostu nie wytrzymał przesłuchań dał adres ojca i podał na gestapo hasło jakim się partyzanci posługiwali. Hasło to brzmiało: . Ojca gnębili o to hasło, czy znasz to hasło - pytali. Mieli skonfrontować to hasło, ale wcześniej ten partyzant, który nie wytrzymał tego śledztwa zginą. Nie mieli więc możliwości skonfrontować tego hasła. Po wojnie ojciec wrócił ciężko chory. Ponieważ siedział z doktorem Kuligiem w jednej celi. Ten doktor zajął się ojcem. Ten doktor Kulig leczył ojca do końca. Już nigdy nie odzyskał sił.
Po roku 1945 Girtler został aresztowany przez pracowników Urzędu Bezpieczeństwa i osadzony w więzieniu w Miechowie. Ubowcy nie zwracali uwagę na to ze był bardzo chory. Ciężko chorego zwolniono do domu. Został pozbawiony renty wojennej oraz wszelkich praw obywatelskich. Nikt nie wiedział za co Girtler został aresztowany przez UB. Czy za to, że był Legionistą Józefa Piłsudskiego, czy za to, że był żołnierzem Armii Krajowej?
Przed II wojną światową Michał Girtler starał się o koncesje tytoniową. Otrzymał wódczana i to w dodatku nie w miejscu zamieszkania. Zmuszony był z rodziną przenieść się do Igołomii. W okresie okupacji niemieckiej jego starsza córka Wanda po zdaniu matury pracowała w Związku Plantatorów Tytoniowych w Proszowicach. Większość pracowników Zakładu Tytoniowego pracowała w konspiracji. W dniu 16 stycznia, kiedy wyzwolony został Kraków, Wanda szła z pocztą do 6 dywizji z rozkazem zdemobilizowania. Wiadomo już było co się stało z dywizją Wileńską. Należało oddział rozpuścić, zlikwidować, żeby nie wpadła w ręce rosyjskie. Wanda szła z tym rozkazem. To był wtorek, godzina 11, pod Kościelcem enkawudziści złapali Wandę.
Zabrali pocztę którą niosła, zabrali zegarek, zwykły nie jakiś złoty wartościowy. Ze szyi zdjęli łańcuszek, zwykły nie jakiś srebrny. Wanda była w spodniach narciarskich i kożuszku. Wspomina siostra Wandy, młodsza o 4 lata Dorota: Wanda była ranna w głowę i oko było zniszczone. Cała twarz wyglądała okropnie. Zamordowali Wandę systemem rosyjskim, strzałem w głowę. Leżała tydzień na mrozie i ziemi przykryta półkoszkiem. Matka uszyła u krawcowej biała suknię. Matka powiedział że Wandę ubrałam jak powinnam. Wanda miała narzeczonego i miał być ślub. No, niestety, inaczej się to wszystko ułożyło. Mama już nigdy nie wróciła do swojej formy.
Mianowania i awanse Michała Girtlera:
- 22.marca 1916 r. starszy ułan.
- 2 październik 1916 kapral.
- W dniu 10 mara 1921 r. posiadał stopień wachmistrza.
- Zakończył służbę wojskową w stopniu starszy sierżant.
Odznaczenia:
Za udział w I wojnie światowej został odznaczony:
- Krzyżem Niepodległości.
- Krzyżem Polonia Restituta.
- Za wierną służbę I Brygada Legionów Polskich, Nr leg. 676. Nadany przez: Komenda I-go Pułku Ułanów Legionów Polskich.
Michał Girtler zmarł w Krakowie w 1965 roku. Pochowany został w rodzinnym grobowcu, na cmentarzu w Proszowicach.
 |
| (fot. proszowice.grobonet.com) |
opacowanie: Zbigniew Pałetko
fot. ocalicpamiec.mhk.pl
publikacja: 23-04-2020
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- zbiory autora
- ocalicpamiec.mhk.pl
- proszowice.grobonet.com
|
