Słowianin z chorwacko-polskim sercem
Vilim Frančić
(ur.: 1.05.1896 - zm.: 16.09.1978)

(fot. zagrzeb.msz.gov.pl)
(fot. pl.wikipedia.org)
Vilim Frančić
(fot. issuu.com)

Proszowice, 18-03-2020

Dr Vilim Frančić, chorwacki slawista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden kilku intelektualistów uczestniczących w budowaniu przyjaznych stosunków pomiędzy Chorwacją - Jugosławią i Polską. Urodził się 1 maja 1896 roku w Daruvarze, w centralnej Chorwacji. Jego ojciec Gjuro zmarł dwa lata po urodzeniu się Vilima, wówczas matka Josipa (z domu Budalek) wyjechała do Krakowa z polskim urzędnikiem Franciszkiem Trojanem, którego poślubiła w 1905 roku. W następnym roku do Krakowa przyjechał dziesięcioletni Vilim wraz ze starszą siostrą Pauliną.

     Przed przyjazdem do Krakowa Vilim ukończył 4 klasy szkoły podstawowej w Daruvarze. Edukację na poziomie podstawowym kontynuował w szkole Jana Długosza w Podgórzu (obecnie dzielnicy Krakowa). Później uczęszczał do gimnazjum świętej Anny w Krakowie (klasy: 5, 6, 8). Klasę siódmą ukończył w Wiedniu, w 1915 roku.

     Jako ochotnik służył (1915) w II Brygadzie Legionów Polskich, podczas bitwy został ranny i na leczenie odesłano go do Daruvaru (po wojnie był członkiem zarządu powiatowego związku legionistów w Katowicach).

     Swoją międzynarodową edukację kontynuował także na poziomie wyższym. W 1920 roku rozpoczął studia na wydziale filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, ukończył je z dyplomem filologii polskiej (przedmiot główny) i filologii niemieckiej. W międzyczasie studiował także w Pradze (1920/21) i Grazu (jeden semestr w roku akademickim 1921/22). Pracę doktorską "Serbskie pieśni bohaterskie i ich dzieje w Polsce" z filologii obronił w 1924 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po obronie pracy objął stanowisko lektora języka chorwackiego na tej uczelni. W 1925 roku uczęszczał na kurs literatury i języka francuskiego na Uniwersytecie w Touluseu.

     W latach 1922-1926 był dyrektorem Szkoły Handlowej Polskiej Macierzy Szkolnej im. Bartosza Głowackiego w Proszowicach. Należał także do komitetu budowy siedziby szkoły oddanej do użytku w 1924 roku (róg ul. 3 Maja i Reja).

     Następnie pracował jako nauczyciel języka polskiego w Państwowym Gimnazjum Klasycznym w Królewskiej Hucie (1926-1932). W latach 1932-1938 był dyrektorem Państwowej Szkoły Średniej i Gimnazjum w Katowicach i kierownikiem tamtejszego instytutu pedagogicznego. W 1938 roku został wizytatorem szkół średnich w wychowawczo-pedagogicznej służbie Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego.

     W okresie międzywojennym pełnił także funkcję wiceprzewodniczącego Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych oraz przewodniczącym Komisji Międzyszkolnej w Katowicach. Wykładał również geografię ekonomiczną Jugosławii na Akademii Górniczej (dzisiaj Akademia Górniczo-Hutnicza), w Wyższej Szkole Handlowej w Krakowie (dzisiaj Uniwersytet Ekonomiczny), w latach 1929-1938 uczył języka chorwackiego.

     Oprócz intensywnej aktywności edukacyjno - oświatowej w okresie międzywojennym Frančić działał również na polu społeczno - kulturalnym. Współpracował z chorwacką, serbską i polską prasą. W krakowskich, lwowskich, warszawskich czasopismach pojawiały się jego liczne artykuły o południowej słowiańszczyźnie. W krakowskim radiu wygłaszał audycje o pisarzach chorwackich. Natomiast w prasie zagrzebskiej i belgradzkiej teksty o Polsce i Polakach. Najwięcej jego prac ukazało się w zagrzebskim dzienniku Obzor.

pamiątkowa tablica w byłym budynku Szkoły Handlowej w Proszowicach, obecnie przychodnia lekarska
(fot. Wojciech Pasek)
     Organizował liczne odczyty, wycieczki polskich intelektualistów i studentów do Chorwacji, kolonie młodzieży polskiej w Jugosławii. Na przykład, w 1922 roku w dzień premiery dramatu Josipa Kosora Pożar namiętności we Lwowie poprowadził wykład o powstaniu Królestwa SHS dla chłopców z tamtejszych szkół wyższych. W 1923 roku na premierze dzieła lvo Vojnovića Śmierć matki Jugovićów w teatrze Juliusza Słowackiego w Krakowie wygłosił mowę wstępną, w której wyjaśnił publiczności szerszy kontekst tego dzieła. W roku 1934 Franćić zorganizował i prowadził wizytę w Chorwacji członków Towarzystwa Polsko - Jugosłowiańskiej Przyjaźni w Katowicach. Organizował i prowadził podróże do Chorwacji także w 1936 i 1938 roku. Ze studentami odwiedzał nie tylko Chorwacje, ale i inne kraje: Francja, Niemcy i Austria.

     Z tego okresu pochodzi jego ważna książka Jugosławio jako nieeksploatowany rynek dla polskiego eksportu (1932), gdzie zachęca do lepszej współpracy handlowej między tymi krajami.

     Należał do Towarzystwa Polsko-Jugosłowiańskiej Przyjaźni w Katowicach, od chwili jego powstania (1924), aż do wybuchu II wojny światowej był w nim sekretarzem, prowadził kurs języka serbo-chorwackiego. Należał także do podobnego stowarzyszenia w Poznaniu, był również członkiem Towarzystwa Polsko - Czechosłowackiej Przyjaźni i współpracował z Towarzystwem Polsko - Bułgarskiej Przyjaźni.

     Niemieckie władze nazistowskie aresztowały Vilima razem z innymi profesorami, docentami i asystentami Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej 6 listopada 1939 roku w akcji, nazwanej Sonderaktion Krakau była to likwidacja krakowskiej elity intelektualnej. Dzień później uczelnie zamknięto. Uczonych przez Wrocław wywieziono do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen w Niemczech. Po zwolnieniu w lutym 1940 roku i powrocie do Krakowa, organizował pomoc dla uwięzionych.

absolwenci i grono pedagogiczne Gimnazjum Państwowego w Katowicach 1935/36, dr Vilim siedzi w środku
(fot. III Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza w Katowicach - fb)
     Tak o tych wydarzeniach wspominał nasz bohater: [...] Aresztowano mnie 6 listopada 1939 roku razem z innymi profesorami Uniwersytetu Jagiellońskiego. Widząc pełną dezorientację części aresztowanych i próbując zorganizować samoobronę i opiekę nad słabszymi już następnego dnia zaproponowałem powołanie samorządu. Wynikiem tego działania było wybranie mnie na przywódcę. Funkcję tę pełniłem również w Oranienburgu - w bloku 46, a po połączeniu obu grup profesorów (początkiem lutego) [byłem przywódcą] całej grupy. [Na stanowisku tym byłem] także w chwili wypuszczenia pierwszej grupy na wolność (8 lutego 1940). Jako delegat Uniwersytetu Jagiellońskiego i Polskiej Akademii Nauk 13 czerwca 1940 roku pojechałem do Berlina, gdzie prowadziłem rozmowy o przyspieszeniu uwolnienia pozostałych aresztowanych profesorów [...].

     Od początku września do końca października 1940 roku oficjalnie pracował jako nauczyciel w publicznej żeńskiej szkole zawodowej w Krakowie, następnie do stycznia 1941 roku w Państwowej górniczo - hutniczo - mierniczej szkole w Krakowie, a potem został mianowany na dyrektora Państwowych kursów przygotowawczych dla szkół zawodowych wyższego stopnia w Krakowie i na tym stanowisku pozostał do 1942 roku. Od tego samego roku do stycznia 1945 pracował na stanowisku dyrektora działu grafiki w Zawodowej wyższej szkole nr 2 w Krakowie, dzisiejszego Związku szkół grafiki i księgarni.

Zagrzeb, 1934
(fot. zagrzeb.msz.gov.pl)
     Przez cały okupacji czas brał udział w tajnym nauczaniu. W roku 1941 był działaczem tajnego gimnazjalnego nauczania, a od końca lutego tego roku był też delegatem tajnej Komisji Oświaty Publicznej. Od 1943 do 1944 roku Franćić uczył języka serbo-chorwackiego na nielegalnym Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1944 roku zorganizował pomoc dla nauczycieli, którzy uciekli z Warszawy.

     Po wojnie pracował na Uniwersytecie Jagiellońskim jako starszy asystent naukowy w Instytucie Slawistyki (od lutego 1946 do 1950 roku), a następnie jako asystent w katedrze filologii południowosłowiańskiej. W roku 1955 uzyskał tytuł zastępcy profesora filologii słowiańskiej. Wykładał historię i gramatykę języka serbo-chorwackiego. Przy tym był też organizatorem studiów praktycznej nauki języków obcych na tym uniwersytecie (1952). W roku 1954 ministerstwo do spraw szkolnictwa wyższego odrzuciło prośbę Uniwersytetu Jagiellońskiego, aby Franćića mianować prowadzącym wspomniane studia. Dwa lata później jednak został mianowany prowadzącym Studia praktycznej nauki języków obcych i na tym stanowisku pozostał przez pięć lat.

     Pracę habilitacyjną Budowa słowotwórcza serbochorwackich kolektywów obronił w czerwcu 1961 roku na wydziale filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, po czym uzyskał tytuł naukowy docenta serbo-chorwackiej filologii.

     Oprócz pracy na uniwersytecie działał jako wizytator szkół średnich w Służbie Oświatowo-pedagogicznej krakowskiego okręgu szkolnego (luty 1945 - sierpień 1949), prowadzący Centrum metodyki slawistycznej przy tej Służbie oraz naukowiec w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauki (od lipca 1956 do 1961 r.).

     Na emeryturę udał się w 1971 roku. Na emeryturze kontynuował badania w bibliotece Jagiellońskiej, a od czasu do czasu współpracował z czasopismami naukowymi, radiem i telewizją.

W latach 1945-1950 naukowcem i jego rodziną interesowały się służby wewnętrzne.

     W okresie po drugiej wojnie światowej Franćić kontynuował propagowanie kultury słowiańskiej w Polsce. Był jedną z osób, która w polskiej prasie publikowała najwięcej o Chorwacji. Franćić był wysłannikiem krakowskiej gazety Dziennik Polski do Jugosławii oraz pomagał w redagowaniu dodatku do tej gazety Sprawy Słowiańskie. Był sekretarzem kursów slawistyki, organizował Instytut Slawistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na kursach wykładano słowiańską historię, geografię, języki, literaturę, etnografię, kulturę i sztukę oraz gospodarkę.

     Franćić w 1947 roku brał udział w organizacji podróży uczniów krakowskich szkół średnich do Jugosławii. Franćić był członkiem Towarzystwa Polsko-Jugosłowiańskiej Przyjaźni (1945-1948). Oprócz niego Franćić był członkiem Towarzystwa Polsko- Bułgarskiej Przyjaźni. Wielokrotnie piastował stanowisko przewodniczącego zarządu tego towarzystwa. Współorganizował wizyty w Krakowie Josipa Hamma (1947) i Julija Beneśića (1948).

     O zerwaniu polsko-chorwackich relacji, które nastąpiło w 1948 roku i trudnościach jakie miał, Franćić pisał w liście do Julija Beneśića w 1956 roku: [...] Po ostatnim spotkaniu, z drogim Panem miałem trzyletnią kalwarię, byłem całkowicie wyczerpany, wręcz wymęczony. Wielką pociechą było dla mnie, że ze strony kolegów i zarządu uczelni otrzymałem wielką pomoc i nie miało to wpływu na moje relacje służbowe. Założenie i promocja serbokroatystyki w tym momencie wyglądało jak coś absurdalnego. Ale profesor Lehr-Spławiński wielce o nią walczył i dzisiaj, po pięciu latach, mamy pierwszych absolwentów tego kierunku [...].

     Odwilż w relacjach między Jugosławią i ZSRR w 1956 roku umożliwiła odnowienie współpracy między chorwackimi i polskimi naukowcami. I tak Vilim Franćić mógł kontynuować współpracę z kolegami z Zagrzebia. W latach 1957 i 1965 Vilim Franćić brał udział w seminarium, które zorganizowali slawiści przy Filozoficznym Wydziale Uniwersytetu w Zagrzebiu. W Jugosławii, jako stypendysta Komisji do spraw więzi kulturalnych z zagranicą przebywał w 1962 roku. Z Komisji otrzymał potwierdzenie, że wydano zgodę na stypendium również w drugim semestrze roku akademickiego 1967/1968 z poleceniem, aby je odbył na wydziale filozoficznym Uniwersytetu w Zagrzebiu. Franćić także po wojnie był gospodarzem dla chorwackich naukowców, którzy odwiedzali Kraków. Na przykład, w 1958 roku przyjął delegację z Katedry Chemii nieorganicznej, analitycznej i fizycznej Wydziału farmakologicznego Uniwersytetu w Zagrzebiu na czele z przewodniczącym Hrvojem Ivekovićem.

     Po drugiej wojnie światowej Vilim Franćić współpracował z Fundacją Sue Ryder. Fundacja miała obiekty dla chronicznie chorych i niezdolnych do samodzielności ofiar nazizmu i ich dzieci w Anglii, Polsce, Jugosławii, Grecji, Izraelu i Niemczech. Franćić pomagał w działalności fundacji w Polsce i Jugosławii.

     Jednym z najbardziej znanych dzieł Franćića jest Słownik serbo-chorwacki w dwóch tomach oraz Gramatyka opisowa języka serbo-chorwackiego, pracował także nad słownikiem polsko-serbochorwackim, ale to dzieło nigdy nie dokończył. Zajmował się także tłumaczeniem, między innymi przełożył dzieła Ivo Andrića, Antuna Gustava Matośa, Vladimira Nazora, Gustava Krkleca, Augusta Cesarca i Julija Beneśića.

     Za swoją działalność Vilim Franćić otrzymał odznaczenia Rzeczpospolitej Polskiej, Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, Królestwa Jugosławii i Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii. W okresie międzywojennym otrzymał najwyższe polskie odznaczenie Order Krzyża Niepodległości, Krzyż Rycerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Legionów Polskich. Otrzymał również: Odznaczenie Tysiąclecia Państwa Polskiego i Złotą Odznakę "Za pracę społeczną dla miasta Krakowa" (1969). Za pracę pedagogiczną nagrodzono go odznaczeniami Zasłużony Nauczyciel Rzeczpospolitej Polski Ludowej (1971) i Złotą Odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego. Jest też laureatem wielu nagród naukowych.

Władza Królestwa Jugosławii odznaczyła go Orderem Świętego Savy czwartego stopnia za zasługi w kulturze (1933), a władza SFRJ Orderem Jugosłowiańskiej Flagi ze Złotą Gwiazdą za zasługi w umacnianiu więzi między polskim i jugosłowiańskim narodem (1970). Gmina Daruvar podarowała mu złotą Odznakę Daruvar z okazji 45 rocznicy pracy naukowej i za rozwój kulturalnej współpracy między SFRJ Jugosławią i Polską.

     W roku 1925 Vilim ożenił się z Kazimierą Zamoyską, z którą miał syna Miroslava i córkę Maję. Historyk Miroslav, później, podobnie jak ojciec był profesorem na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Vilim Francić zmarł w Krakowie 16 września 1978 roku w wieku 82 lat. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kw. Gc, rz. 8, gr. 15).

opracowanie: Andrzej Solarz   

miejsce spoczynku Vilima Francića
(fot. in-memoriam.uj.edu.pl)

Redakcja Internetowego Kuriera Proszowskiego serdecznie dziękuje Honorowemu Konsulowi Republiki Chorwacji w Krakowie, panu Pawłowi Włodarczykowi za bezinteresowną pomoc w tłumaczeniu materiałów dotyczących bohatera biogramu.


ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
  1. Slaven Kale; Slavist Vilim Frančić; [w:] Književna smotra; 2015
  2. Frančić Vilim; [w:] Czy wiesz kto to jest; Wydawnictwo Głównej księgarni wojskowej, Warszawa 1938
  3. Związek Legionistów Polskich 1934-1936. Sprawozdanie Zarządu Głównwgo Związku Legionistów Polskich; Warszawa 1936
  4. redakcja: Wojciech Panek, Adam Ryś, Dariusz Sala; Tajna Organizacja Nauczycielska TON. Działalność Związku Nauczycielstwa Polskiego podczas okupacji hitlerowskiej 1939-1945; Kraków 2015

  5. tezeusz.pl
  6. polskaniezwykla.pl
  7. prezi.com
  8. katowice.wyborcza.pl
  9. uni.wroc.pl
  10. inwentarz.ipn.gov.pl
  11. krakow.znp.edu.pl
  12. zspm2.zspm.malopolska.pl
  13. pl.wikipedia.org
  14. bib.irb.hr
  15. zagrzeb.msz.gov.pl
  16. drugiobieg.info
  17. mbc.malopolska.pl
  18. prawo.pl
  19. archive.is
  20. bcpw.bg.pw.edu.pl
  21. jbc.bj.uj.edu.pl
  22. dziennikpolski24.pl
  23. slowacki.edu.pl
  24. croatica.us.edu.pl
  25. facebook.com/mickiewiczkatowice/
  26. mbc.cyfrowemazowsze.pl
  27. obc.opole.pl
  28. przemysl.pbw.org.pl
  29. minakowski.pl
  30. in-memoriam.uj.edu.pl
  31. chorwat.org.pl
  32. issuu.com

Artykuł pochodzi ze strony: Internetowego Kuriera Proszowskiego
Zapraszamy: https://www.24ikp.pl/skarby/ludzie/przyjaciele/francic_vilim/art.php