Z historii placówki Polskiej Organizacji Wojskowej w Koniuszy
 |
Jednym z członków POW był Stanisław Solarz. Na zdjęciu, stoi tyłem, pierwszy od lewej. W1917 roku przewodził banderii POW z Koniuszy na kilkutysięcznej manifestacji członków tej organizacji na Kopcu Kościuszki w Racławicach. W okresie okupacji, jako sołtys był świadkiem mordu niemieckich zbirów na łąkach w Łyszkowicach. Na spotkaniu z młodzieżą Zespołu Szkół w Piotrkowicach Małych w 1977 roku mówił "...Było ich 28... Niemcy otoczyli ich, kazali patrzeć mieszkańcom wsi, najbliższej rodzinie... za chwilę rozległy się strzały..."
(fot. zbiory autora) |
Proszowice, 4-05-2020
Ubogo przedstawia się historia początków Legionów i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) na naszym terenie. Uczestnicy tego ruchu już dawno nie żyją. W oparciu o drobne epizody trudno skonstruować całościowy obraz sporządzony przez współorganizatorów POW w Koniuszy w dniu 24. IV. 1936 roku przez; J. i W. Solarzy, J. Bochenka, J. i W. Łachów, M. Chodżbę, W. Zasadę i innych. Dokument ten w latach 70-tych XX wieku był w posiadaniu Stanisława Solarza z Łyszkowic. W dniu 25 V 1974 roku sporządziłem w oryginalnej pisowni odpis tego niezwykle cennego pod względem historii regionu materiału. Oto jego treść:
opracowanie: Henryk Pomykalski
1/ Rok 1913-1914.
Bardzo słabe i niejasne wieści zza kordonu nadchodziły do nas o tworzeniu się Strzelców Polskich i Wojska Polskiego w Krakowie i w ogóle pod zaborem austriackim. Wiadomości te u jednostek wywoływały podniecenie, lecz ogół społeczeństwa zachował się obojętnie.
2/ Rok 1915.
 |
pod Dębem Kościuszki członkowie POW z Obwodu w Koniuszy składali przysięgę
(fot. zbiory autora) |
Feliks Adamczyk i p. Kazimierz Mosur ze wsi Przesławice gm. Koniusza zgłosili się do Biura Meldunkowego Legionów Polskich w Miechowie celem wstąpienia do LP, lecz z powodu małoletniości i słabej budowy ciała nie zostali przyjęci formalnie do formacji. Doręczono im jednak przez podch. Torunia, dowódcę Biura Werbunkowego, dużą ilość broszur i wydawnictw BP i NKW celem rozpowszechniania pomiędzy miejscowe społeczeństwo. W dwa miesiące później Feliks Adamczyk wraz z Antonim Chmielewskim ponownie zgłosił się do tegoż Biura w celu wstąpienia do LP. Doznał jednak i tym razem większego zawodu, gdyż przybyły z nim Antoni Chmielewski został przyjęty, a on powtórnie obdarzony misją propagandy na terenie rodzinnej miejscowości. Wskutek tego wyżej wymieniony, zebrawszy czterech znajomych, zgłosił się wraz z nimi ponownie w maju 1916 roku do Biura Werbunkowego w Miechowie i tym razem wszyscy pięciu zostali przyjęci (Feliks Adamczyk z Przesławic, Władysław Solarz z Koniuszy, Wilhelm Langer z Wierzbna, Roman Musiał z Gnatowic, Jan Skimina z Łososkowic) i odesłani do kadry w Kozienicach, skąd po zbadaniu lekarskim przez dr Nadolskiego, Feliks Adamczyk i Jan Skimina zostali wróceni do domu.
3/ Rok 1916.
W sierpniu 1916 została w Koniuszy zorganizowana POW, składająca się z 10 członków, tj. Komendant Lokalny Tadeusz Lipski, obecny Starosta w Chojnicach, śp. Henryk Blitek ze wsi Posądza, Feliks Adamczyk ze wsi Przesławice, Władysław Solarz ze wsi Koniusza, Adam Śliwiński, obecnie w Sosnowcu ul. Północna 31, Franciszek Łach zam. Kwaczała pta. Babice pow. Chrzanów, Jan Łach ze wsi Posądza, Stanisław solarz ze wsi Łyszkowice, Józef Gołdyn, obecnie Smroków, gm. Miechów Jaksice pow. Miechów.
Komendantem Obwodu był Antoni Czerwiński, obecnie zamieszkały w Krakowie. Przyczyną wstąpienia do POW był gorący patriotyzm, wiara w Komendanta Józefa Piłsudskiego i przygotowanie ludzi dla Armii Polskiej.
W latach 1914-1916 z tutejszego POW żadne formacje do Legionów nie odeszły. akcja werbunkowa była do Legionów słaba, nastroje społeczeństwa podniecone, praca niepodległościowa rozwija się.
Dnia 6 sierpnia 1916 roku zorganizowano oddział POW z Komendą Lokalną w Koniuszy. Komenda Lokalna POW nr 4 była w Koniuszy, zaś Obwodu nr IV w Miechowie. Funkcję referenta politycznego spełniał Franciszek Łach. Współpraca była przeważnie z PSL grupa Wyzwolenie.
Praca agitacyjna propagandowa prowadzona była indywidualnie. Z prac wojskowych były prowadzone ćwiczenia musztry formalnej, władanie bronią, ćwiczenia polowe (inst. Ob. Orlik i inni). Ćwiczenia prowadził także Komendant Obwodu Ob. Konrad Łukasiński (Szaleniec) w różnych porach dnia i nocy. Ćwiczenia polowe bojowe, przeważnie w nocy. Wybierano zawsze miejsca poza osiedlami w lasach i w miejscach ustronnych.
Akcja kobiet na terenie tutejszego POW była prowadzona przez Ob. Lipską (Lili), obecnie Zarębską, która była członkiem naszej organizacji i bardzo oddana pracy niepodległościowej. Finanse czerpano ze składek, kwest i przedstawień.
Funkcje w tutejszym POW pełnili:
- Tadeusz Lipski (brat Lili). Komendant Lokalny w stopniu podoficerskim od sierpnia do września 1916 roku, obecnie Starosta Powiatowy w Chojnicach.
- Józef Gołdyn, Komendant Lokalny od września do listopada 1916 roku, obecnie nauczyciel we wsi Smroków gm. Miechów-Jaksice, pow. Miechów.
- Stanisław Solarz, Komendant Lokalny od listopada 1916 roku do maja 1917 roku, rolnik, wieś Łyskowice gm. Koniusza pow. Miechów.
- Jan Łach, Komendant Lokalny od maja do lipca 1917 roku, rolnik-kupiec. Posądza.
- Feliks Adamczyk, komendant Lokalny od lipca 1917 roku do 23 II 1918 roku i od 31 X 1918 roku, do rozbrojenia, ślusarz-tokarz, bez pracy, wieś Przesławice gm. Koniusza, poczta Proszowice.
- Józef Solarz, Komendant Lokalny w stopniu podoficerskim LP od 23 II 1918 roku. Obecnie we Francji. Adres nieznany.
- Śp. Antoni Chmielewski, Komendant Lokalny, podoficer LP, od maja do 31 X 1918 roku, odszedł na odsiecz Lwowa. Zmarł po wojnie.
Warunki pracy w POW były niesprzyjające. Wydawnictwa, kolportaż i poczta, przesyłane przez wyznaczonych członków w drodze służbowej. Rozsprzedawane były bony Polskiego Skarbu Wojskowego przez O. Tadeusza Lipskiego.
Rok 1917.
Założono Towarzystwo "Piechór". Charakter pracy był wojskowy. Oficjalnym celem "Piechóru" była działalność oświatowa i społeczna, zaś istotnym ułatwienie pracy POW.
Skład Zarządu był: Prezes śp Ludwik Lipski, nauczyciel w Koniuszy. Rozwój "Piechura" bardzo słaby.
Manifestacje były: W rocznicę Powstania Styczniowego, protest przeciw traktatowi Brzeskiemu, pogrzeb dwóch ofiar, zabitych w Piotrkowicach Wielkich przez żandarmów austriackich. Likwidacja "Piechóra" nastąpiła przez władze austriackie. Stosunek do władz zaborczych bardzo wrogi. Stosunek do społeczeństwa przychylny. Do PPS, przychylny, z PSL Wyzwolenie, bezpośredni kontakt. Stosunek do NZR, obojętny.
Konspiracja była prowadzona na zasadzie ścisłej tajemnicy, listy ewidencyjne prowadzono za pomocą pseudonimów i wszelkie prace odbywały się w tajemnicy.
Obwody były określane liczbami rzymskimi, zaś Komendy Lokalne arabskimi. Rozkazy i kolportaże były przesyłane etapami za pośrednictwem Komend Lokalnych przez członków wyznaczonych służbowo. Odprawy dla Komendantów odbywały się w Słomnikach w domu Ob. Kogucińskiego, zaś koncentracje w lasach hr. Mieroszewskiego w Czechach i hr. Potockiego w Piotrkowicach Małych pod Koniuszą, gdzie jest bardzo stary Dąb pamiątkowy, pod którym odbywały się przysięgi. Organizacja ścisła składała się z oddziału bojowego w liczbie 10 ludzi, tj. Feliks Adamczyk, Kazimierz Mosur, Michał Filipczyk, Wojciech Grymek, Wojciech Zasada, Wojciech Wójtowicz, Jan Dróżdż, Jan Solarz, Franciszek Łach, Edward Solarz i Wawrzyniec Łach.
Legioniści w pracach POW zajmowali stanowiska naczelne. Żołnierze z I Korpusu i formacji wschodnich na terenie tutejszym nie współpracowali.
Akcja ukrywania legionistów zbiegłych z obozu internowanych odbywała się przez udzielania im schronienia, wskazywanie względnie wyszukiwanie miejsc na tymczasowe zamieszkanie. Wydawanie fałszywych legitymacji stwierdzonych przez C i K Komendę austriacką za pośrednictwem naszego członka POW Bolesława Cadelskiego, pomocnika gminy Koniusza. Akcja bojowa i terrorystyczna na naszym terenie objawiała się przez wydanie wyroku śmierci na nauczycielu, który był konfidentem na rzecz Austriaków. W skład sądu bojowego wchodzili; Konrad Łukasiński (Szaleniec), komendant Obwodu Dejworek (Poniatowski) z Łetkowic i inni. Doręczenie wyroku polecono wykonać Feliksowi Adamczykowi (Sokół) z warunkiem, że ma być dokonane w dzień i osobiście do rąk zasądzonego. Obok mieszkania zasadzonego znajdował się posterunek żandarmerii. Zarządzenie zostało w całości wykonane i zasądzony usunął się z tej okolicy.
Mobilizacja POW w listopadzie 1918 roku personalna dała 31 członków POW oraz 40 ochotników zgłoszonych po rozbrojeniu. Razem 71 ludzi.
Likwidacja POW. Do WP odeszło 31 członków i 40 ochotników. Poległ podpor. Piechoty śp. Henryk Blitek w 1919 roku, zginął w wojnie Kazimierz Mosur, zmarli po wojnie: Wojciech Grymek, Józef Szopa, Michał Filipczyk, Antoni Chmielewski.
Na cmentarzu w Koniuszy pochowany jest Józef Szopa, który zginął pod Lwowem. Odznaczenie Virtuti Militari - Józef Sudara z Rzędowic, Krzyżem Walecznych - Wawrzyniec Łach, Edward Solarz, Wojciech Zasada, śp. Wojciech Grymek, Stanisław Warzecha.
Po rozbrojeniu okupantów POW zorganizowała posterunki zajęte po okupantach, tj. w Posądzy i Górce Jaklińskiej gm. Wierzbno. Po oddaniu posterunków zorganizowanej policji, członkowie POW zostali przydzieleni do różnych formacji WP.
Rozbrojenia dokonane:
- Posterunek żandarmerii w Górce Jaklińskiej, gdzie była załoga w liczbie 18 ludzi.
- Kopalnia siarki, gdzie była załoga złożona z 40 jeńców Włochów, gdyż ostrzegano ich, że mają napaść na kopalnię bandyci oraz obsługa zbrojna w liczbie 20 ludzi.
Na tutejszym terenie cała praca niepodległościowa i konspiracyjna odbywała się w domu Ob. Ob. Lipskich w koniuszy. Śp. ludwik Lipski, nauczyciel, bardzo oddawał się naszej pracy konspiracyjnej wraz z synem Tadeuszem Lipskim i córką, od początku współpracowali z naszą placówką. Michalina Lipska (Lila), obecnie Zarębska, oddała dużo swej pracy i energii dla niepodległości. W czasie naszych prac konspiracyjnych było utarte zdanie, że żaden ukrywający się legionista, peowiak lub jaka inna osoba ukrywająca się dla pracy niepodległościowej nie mogła ominąć domu Lipskich, gdzie była zaopatrzona do dalszej podróży, wypoczęła oraz miała zabezpieczoną ochronę. W ogóle praca niepodległościowa w tym domu się koncentrował.
Na terenie tutejszej okolicy zasługiwał też na uwagę w pracy niepodległościowej dom Ob. Ob. Słowikowskich, nauczycieli z Opatkowic.
Miejscem schronienia i zatrzymywania się osób zakonspirowanych był też dom braci Adamczyków w Przesławicach. W domu tem często przebywał Kom. Obwodu Ob. Szaleniec (Konrad Łukasiński). Pracę niepodległościową, peowiacką poza pracą fachową komendantów obwodu POW prowadziła na terenie powiatu Zawisza-Gąsiorowska z Goszyc gm. Luborzyca. W jej majątku i lesie odbywały się też nasze kursy, przeszkolenia i zbiórki.
Dużą pomoc dawał też pomocnik sekretarza Roman Nowak, nasz członek, który znał różne wiadomości od żandarmów austriackich i w razie potrzeby udzielał nam ich.
W 1918 roku na stacji kolejowej w Charsznicy został zabity żandarm austriacki, rozeszła się pogłoska, że władze austriackie mają podejrzenia w stosunku do POW, zaś o zabicie podejrzewają Komendanta Obwodu Konrada Łukasińskiego (Szaleniec). Wobec czego została zaostrzona obserwacja nad członkami POW.
W maju-czerwcu 1917 roku odbył się marsz POW (oficjalnie Piechór), do Racławic, gdzie zebrały się całe masy członków POW. Z naszego oddziału brało udział 12 ludzi. W Racławicach odbyła się manifestacja na kopcu, gdzie była odprawiona Msza Święta przez Księdza legionowego. Komendantem zjazdu był K. Łukasiński. W 1916 roku w Zielenicach, w czasie odpustu, odbyła się koncentracja POW z całego obwodu Miechów. W koncentracji brał udział nasz oddział w liczbie 10 ludzi pod dowództwem Tadeusza Lipskiego. W Zielenicach oddział nasz przeprowadził Kwetę za pomocą znaczka na rzecz POW Komendy Obwodowej. W czasie koncentracji występował oficjalnie jako Piechór. Przemawiał do nas w bardzo podniosłych słowach Zarębski / Choiński/ oraz Ob. Zawisza-Gasiorowska.
Wykaz członków POW Komenda Lokalna nr 4 w Koniuszy Obwodu Miechów nt IV.
Zmarli:
Antoni Chmielewski ze wsi Bugaj, zm. 1931r.
Henryk Blitek, ze wsi Posądza, zginął pod Wilnem w 1919 r.
Wojciech Grymek ze wsi Koniusza, zm. W 1923 r.
Kazimierz Mosur ze wsi Przesławice, zginął na wojnie w 1919 r.
Stanisław Szopa, ze wsi Chorążyce, zm. W 1924 r.
Józef Pluta ze wsi Posądza, poległ na wojnie pod Hrubieszowem w 1918 r.
Michał Filipczyk ze wsi Koniusza, zm.1927r.
Stanisław Wypych, ze wsi Łyszkowice, zginął w II P.Uł. w obronie Wilna.
Rak ze wsi Chorążyce, zginął 18 II 1919r. k Miechowa.
Żyją
Wojciech Zasada - Koniusza
Władysław solarz - Koniusza
Jan Sałata - Koniusza
Stanisław Wilk - Koniusza
Bolesław Cadelski - Koniusza
Roman Nowak - Koniusza
Edward Solarz - Łyszkowice
Marcin Adamus - Posądza
Stanisław Solarz - Łyszkowice
Edward Solarz - Łyszkowice
Wawrzyniec Łach - Łyszkowice
Michał Pałetko - Łyszkowice
Szczepan Wilk - Łyszkowice
Feliks Adamczyk - Przesławice
Jan Adamczyk - Przesławice
Mieczysław Adamczyk - Przesławice
Jan Solarz
Jan Drożdż
Adam Kobas-Posądza
Jan Łach - Posądza
Feliks Rokosz - Posądza
Franciszek Chodżba - Bugaj
Stanisław Warzecha - Gnatowice
Wojciech Gorczyca - Polekarcice
Jan Bochenek - Polekarcice
Józef Solarz - Francja
Jan Karkowski - Niwka ul. Przejazd 4 poczta Sosnowiec
Feliks Kawalec - Niwka Kopalnia "Jerzy"
Franciszek Łach - Kwaczała, pta. Babice, pow. Chrzanów
Józef Gołdyn - Smroków, gm. Miechów - Jaksice
Jan Kowalik - Czuszów
Wojciech Gudowski - Sosnowiec
Wojciech Wójtowicz - Gdynia, parcela Trepnera
Jan Chodżba - Dobranowice gm. Kowala
Andrzej Mazurek - Sosnowiec ul Narutowicza 3
Adam Śliwiński - Sosnowiec, ul. Północna 31
Tadeusz Lipski - Chojnice
|
