Proszowice w XIX wieku cz. 2, rolnictwo

	pomóżcie!!! ;)
	Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie artykułów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt! skarby@24ikp.pl. Inne kontakty z nami: TUTAJ! Redakcja IKP

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Proszowice w XIX wieku cz. 2, rolnictwo

herb Proszowic 1994 (fot. heraldry-wiki.com)

Proszowice, 1-10-2019

     Proszowice, w porównaniu z innymi miastami powiatu miechowskiego posiadały korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa. Po Miechowie oraz Nowym Brzesku dysponowały największym obszarem ziemi uprawnej. Według danych z 1864 roku miasto zajmowało obszar 37 mórg 138 prętów. Pod pastwiskami i łąkami znajdowało się 208 mórg 138 prętów. Obszar gruntów ornych oraz ogrodów obejmował 556 mórg 46 prętów.

     Na łącznym obszarze 660 mórg 310 prętów wysiewano 190 korcy żyta ozimego, 39 korcy pszenicy ozimej, 171 korcy zboża jarego oraz 406 korcy jarzyn. Na łączną ilość 150 posesji w 1864 roku 97 spośród nich posiadało rolę. W 1865 roku, w Proszowicach było 120 gospodarstw rolnych z których 26 nie posiadało własnych domów. Charakterystycznym jest, że żaden z mieszczan rolników nie zajmował się wyłącznie rolnictwem. Spośród ogólnej liczby 120 gospodarstw, 34 posiadało obszar 3 mórg i więcej. Natomiast 86 gospodarstw mniej jak 3 morgi.

     W świetle tabeli nadawczej 3 morgi gruntu i więcej posiadało 43 gospodarstwa. Obszar 2-5 mórg 65 gospodarstw, 5 do 10 mórg 9 gospodarstw, 10-20 mórg oraz 2 gospodarstwa powyżej 40 mórg. Jedno gospodarstwo, Tomasza Padechowicza liczyło 41 mórg i 96 prętów [WAP-Kielce, nr 487/1/49; Tabela nadawcza miasta Proszowice]. Do takiej zamożności doszedł on niewątpliwie dzięki dzierżawie propinacji w latach dwudziestych XIX wieku, był on jednym z najzamożniejszych obywateli Proszowic na przestrzeni lat 1820-1860. Jego pozycji materialnej nie zachwiał pożar jaki ogarnął gospodarstwo w 1826 roku, w wyniku którego uległo spaleniu dwie krowy, trzy świnie oraz siedem prosiąt [AGAD.KRSW, nr 2663; Tomasz Padechowicz do KRPiS; Proszowice 30 IX 1828 r.,s.94-101]. Do dziś, na byłym cmentarzu przy kościółku św. Trójcy widnieje kamienny fragment jego grobu.

fragment grobowca Tomasza Padechowicza przy kościółku Świętej Trójcy w Proszowicach
(fot. zbiory autora)

przed wielu laty można było jeszcze odczytać inskrypcje na tym fragmencie
(fot. zbiory autora)

     Według opisu z lat dwudziestych miasto posiadało 2 folwarki, 11 półłanów gruntu oraz 2 łąki. Ponadto w wieczystej dzierżawie miasto dysponowało 10 placami oraz ogrodami i łąkami. Obok folwarków "Karmelitka" i "Podgórze" z gruntami i łąkami istniał w mieście folwark w mieście będący własnością szpitala oraz błonia, służące ogółowi mieszkańców [Tamże, nr 2662; KWK do KRSWiP; Kielce 6 V 1822, s.186-209, nr 2164; Opisy hist-top-stat. Miast z 1820 r. Proszowice; s.113-117].

     Przedstawiona tabela prezentuje stan posiadania gruntów, ogrodów, łąk i pastwisk kasy ekonomicznej miasta w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Na mocy przywilejów królewskich pastwisko należało do ogółu mieszkańców miasta. W 1802 r. Austriacy odebrali mieszkańcom prawo wolnego wypasu zwierząt na błoniu miejskim przekazując go kasie miejskiej. W wyniku interwencji mieszczan i władz miejskich w 1811 roku przywrócono wolny wypas zwierząt na pastwisku [Tamże, nr 2661; Mieszkańcy miasta do posła J.W. Łubieńskiego; Proszowice 8 XI 1811, s.4; Ministerstwo Sprawiedliwości do mieszkańców miasta Proszowic; Warszawa 17 II 1812 r., s.10].

     Obszar błonia położonego nad rzeką Szreniawą wynosił 98 mórg 153 prętów. Przywrócenie prawa wolnego wypasu było aktem nie mającym pokrycia w praktyce. Świadczy o tym tabela ilustrująca planowane i faktyczne dochody kasy miejskiej z dzierżawy pastwiska oraz przedstawiająca taryfę opłat od wypasu zwierząt. Pozwala ona zorientować się o rodzaju wypasanych zwierząt. Brak jest danych dotyczących ich ilości, dane z lat sześćdziesiątych podkreślały, że mieszkańcom miasta służyło prawo korzystania z pastwiska, które było tylko czasowo wydzierżawiane na rzecz kasy miejskiej [Tamże, nr 2668; Wyciąg z protokołu posiedzeń Rady Powiatowej; Miechów 26 VIII 1862, s.4-6; Wiadomości statystyczne o mieście Proszowice; 17 XI 1864 r., s.210-221].

     Autorzy opisu miasta z 1820 roku w fakcie żyzności ziemi upatrywali jednej z przyczyn nie podejmowania w szerszym zakresie rozwoju rzemiosła. Negatywny wpływ na rozwój proszowskiego rolnictwa jego atrakcyjności finansowej wpływał fakt odcięcia Krakowa od Proszowic kordonem granicznym. Świadczy o tym dobitnie porównanie dochodów kasy miejskiej. W 1819 roku - 13025 złotych. Daleko wyższe dochody kasa miejska uzyskała w 1809 roku z uwagi na fakt, że były to czasy [...] daleko dogodniejsze na ziemiopłody, przez co realności wszelkie gruntowe były w cenie górnej [...] [Tamże, nr 2164; Opisy hist-top- stat miast z 1820 roku. Proszowice; s.113-117].

     Ważną rolę w rozwoju rolnictwa obok miejskiego pastwiska odgrywały grunty, ogrody oraz łąki stanowiące własność kasy ekonomicznej miasta. Obszar tych realności na przestrzeni lat nie ulegał zmianie. W latach trzydziestych nastąpiła wymiana łąki "Mytniej" o powierzchni 4 mórg 78 prętów, stanowiącej własność miasta na łąkę "Miernica" o tej samej powierzchni będącej własnością Gostkowskich z Zagród. Przyczyną wymiany łąk był fakt, że łąka "Miernica [...] leżała w bezpośrednim sąsiedztwie łąk miejskich [...] [Tamże, nr 2664; KWK do KRSWFiOP; Kielce 9 XII 1834 r., s.154-155; KRSWDiOP do Rady Administracyjnej; Warszawa 11 V 1836 r., s.261-262].

     Grunty i ogrody kasy ekonomicznej miasta stanowiły nie tylko znaczący udział w całokształcie dochodów miasta, lecz również rzutowały na charakter rolnictwa w mieście. Wykaz dzierżawców realności, planowane i faktyczne dochody kasy ekonomicznej miasta przedstawiają liczne dokumenty zawarte w aktach KRSWiP. Porównując je należy stwierdzić, że planowane dochody ściągane były bez większych zakłóceń. Nie mniej zdarzały się wypadki nieregularnych opłat za dzierżawę. Część z tych zaległości ściągana była w następnych latach. Np. w 1822 roku uiścili zaległą opłatę z dzierżawy błonia Jakub Tomaszkiewicz w wysokości 487 zł 15 gr, Franciszek Tomaszkiewicz z folwarku "Podgórze" - 271 zł 19 gr, Andrzej Wciśliński z trzech przymiarków karmelickich 49 zł 8 gr.

     Trudno z całą pewnością prześledzić los dłużników z tytułu dzierżawy, nieznane są przyczyny zaległości w opłatach. Domyślać się można, że w grę wchodziły wydarzenia rzutujące na całokształt życia w kraju. Przykładem może być wybuch Powstania Listopadowego, czy też wynikające z określonych sytuacji życiowych. Zapewne takie tło miały zaległości folwarku "Karmelitka" w latach 1830-1831. Z końcem 1828 roku Tomasz Padechowicz interweniował w KRPiS w sprawie zwolnienia go z opłat dzierżawy folwarku "Karmelitka".

     W świetle jego oświadczenia, żona burmistrza, Tekla Dobińska namówiła go, aby podczas licytacji dzierżawy podstawił swoje nazwisko na jej konto. Ulegając prośbie wydzierżawił folwark za 450 zł rocznie na swoje nazwisko. W 1827 roku zaistniał konflikt między małżeństwem, w wyniku którego Tekla Dobińska opuściła nie tylko męża, lecz również Proszowice. Burmistrz nie przyznawał się do dzierżawy. W takiej sytuacji prosił on o anulowanie umowy dzierżawnej [Tamże, nr 2663; Tomasz Padechowicz do KRPiS; Proszowice 19 IX 1828 r., s.75-85].

Henryk Pomykalski

idź do góry

powrót