Skalbmierz w XIX wieku cz. 4, handel

herb Skalbmierza (fot. pl.wikipedia.org)

Proszowice, 19-07-2019

     W pierwszej połowie XIX wieku, na terenie ziem Królestwa Polskiego, podobnie jak niemal na obszarze całej Europy Wschodniej, handel detaliczny był słabo rozwinięty [J.Kuliszer; Powszechna historia gospodarcza średniowiecza i czasów nowożytnych t. II; Warszawa 1961, s.13]. Ogromna większość towarów nie wymagała pośrednictwa kupców czy przekupniów. Towary sprzedawane były przez samych wytwórców - stolarzy, bednarzy, rymarzy, szewców itp. W Królestwie Polskim do połowy XIX wieku obroty handlowe dokonywały się w zasadzie w podobny sposób jak przed rozbiorami, a więc na jarmarkach i cotygodniowych targach. [J.Kostrowicka, Z.Landau, J.Tomaszewski; Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku; Warszawa.1966, s.141; S.Koszutski; Rozwój ekonomiczny Królestwa Polskiego w ostatnim trzydziestoleciu (1870-1900); Warszawa 1905, s.318-320]. Punktami wymiany były także sklepy, kramy, jatki, szynki, składy oraz zajazdy. Handel był przywilejem miast i jednym z czynników odróżniających miasto od wsi. [W.Ćwik; Pozostałości feudalne w miastach rządowych małopolskich terenów Królestwa Polskiego 1815-1866; Lublin.1968, s.35].

     Do 1848 roku, tj. do czasu ukazania się przepisów określających maksymalną ilość jarmarków [Dziennik Praw Królestwa Polskiego t. 40; s.413-417], ich liczba w miastach obwodu miechowskiego sięgała niemal 20 rocznie. Proszowice i Miechów posiadały 19 jarmarków, Nowe Brzesko 16, Skalbmierz i Opatowiec po 13, Słomniki 12, Książ Wielki 3.

     Z początkiem XIX wieku w świetle opisów miast z lat 1820-1822 największe znaczenie dla mieszkańców miasta i regionu miały targi i jarmarki w Skalbmierzy. Komisarz Obwodu Miechowskiego M.Szymański w uwagach do opisu miasta stwierdzał [...] w całym obwodzie miechowskim sam tylko Skalbmierz jest miasteczkiem nie rolniczym, w położeniu względnie targów także korzystnym,w okolicy urodzajnej [...]. Według Komisarza targi i jarmarki odbywały się przy licznym zgromadzeniu handlujących. Z początkiem XIX wieku w Skalbmierzy odbywało się 13 jarmarków: w pierwszą niedzielę po Trzech Królach, na Stary Zapust, w Śródpoście, na Kwietną Niedzielę, na Przewodnią Niedzielę, na Wniebowstąpienie, w Boże Ciało, w dniu św. Jana Chrzciciela, św. Wawrzyńca, na Serce Jezusa, w dniu św. Franciszka Serafina, Wszystkich Świętych oraz Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia.

Skalbmierz ulica Mikołaja Reja, widok w stronę rynku
(źródło: Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 3)

     Targi odbywały się w czwartki, w okresie od Śródpościa do św. Jana. Zasadniczo o handlu na targach i jarmarkach decydowała trzoda chlewna, bydło, konie oraz płótna będące wyrobami miejscowego rzemiosła.

     Według burmistrza miasta Dominika Bujakowskiego z dnia 20 II 1821 r. zamkniecie granic Wolnego Miasta Krakowa wpłynęło negatywnie na stan zamożności mieszkańców miasta, handlu oraz rozwoju przemysłu. Płynąca Przez miasto rzeka Nidzica jako niespławna nie odgrywała żadnej roli w zakresie handlu. Negatywnie niezależnie od położenia w pasie nadgranicznym, oddziaływały też negatywnie na rozwój handlu częste pożary miasta. Np. w 1807 i 1808, a także częste przemarsze wojsk oraz likwidacja podprefektury. [KRSWiD, nr 2165; Opisy miast 1820-1822 r. Skalbmierz; s.3-6; nr 2842; Protokół Rady Miejskiej Skalbmierza; Skalbmierz 14 XII 1809 r, s.54; nr 2844; Mieszkańcy miasta Skalbmierz do KRSWiP; Skalbmierz 27 VIII 1822 r, s.143-147].

     W drugiej połowie XIX wieku podobnie jak w innych miastach w Skalbmierzy odbywało się 6 jarmarków rocznie. We wtorki po św. Józefie - 19 III, św. Piotrze - 29 VI, przed św. Wawrzyńca - 10 VIII, przed św. Idziego - 1 IX, po św. Franciszku Serafickim - 4 X, po Wszystkich Świętych - 1 XI [Encyklopedia Powszechna t. XXIII; Warszawa 1866 r. s.482-483]. Tygodniowe targi odbywały się we czwartki. [Tamże, nr 2848; Projekt taryfy do poboru targowego i jarmarcznego w Skalbmierzy; Radom 24 VIII 1859 r., s.432-435].

     W 1808 roku dzierżawa dochodu targowego i jarmarcznego przynosiła miastu 2400 zł. [Tamże nr 2845; Protokół notat poczynionych przez KRSWiP nad rachunkami kasy ekonomicznej m. Skalbmierz za lata 1808-1820; s.126-174; Obrachunek kasy m. Skalbmierz z epoki od ostatniej rewizji za rządu austriackiego aż do dnia 15 VII 1809 r.; s.423-426]. Okres Księstwa Warszawskiego charakteryzowały nieustabilizowane wahania dochodów z dzierżawy targowego i jarmarcznego. Analiza planowanych w etatach dochodów w porównaniu ze stanem faktycznym odzwierciedla w zasadzie ten sam stan. Różnice jakie zachodziły wynikały z faktu, że w ostatnich latach obowiązującego etatu zawarty był już na podstawie licytacji nowy kontrakt dzierżawny.

     Porównanie planowanych dochodów z dzierżawy targowego i jarmarcznego, a one w skali lat odzwierciedlają stan faktyczny wskazuje, że dochody z tego źródła należały w Skalbmierzy do najwyższych spośród miast powiatu miechowskiego. W latach 1827-1828 oraz 1841-1847 były one najwyższe. Taki stan i rolę targów i jarmarków w regionie pośrednio potwierdzała opinia RGR z 1858 roku stwierdzając, że trudno jest spotkać w jednym terminie równocześnie kilku Skalbmierzan [...] bowiem trudniąc się handlem i zarobkiem, często wydalają się z miasta nawet na czas dłuższy [...]. [Tamże nr 2849; RGR do KRSWiD; Radom 27 II 1858 r., s.120-127].

     Podobnie jak w innych miastach powstanie styczniowe negatywnie wpłynęło na dochody z tytułu targowego i jarmarcznego. RGR 14 I 1864 r. wnosząc do KRSW o zatwierdzenie protokołu licytacji L.Wójcika i K .Ptaśnika za 419 rs 62 kop. informował, że licytację zaczęto od 556 rs 73 kop. Jednak z uwagi na [...] teraźniejszy, wyjątkowy stan kraju, nie sprzyja tego rodzaju dzierżawom [...], obniżono cenę wywoławczą do 417 rs 54 kop. I ta licytacja odbyła się w Skalbmierzy. [Tamże; RGR do KRSW; Radom 14 I 1864 r., s.608-609].

     Pewien wgląd w zakres i poziom handlu w Skalbmierzy daje struktura społeczna. W latach 1864/1865. Na ogólną liczbę 695 mieszczan 34 osoby związane były wyłącznie z rolnictwem. Mieszczan nie rolników utrzymujących się ze swoich posesji i procederów było 399. Wyłącznie z handlu lub przemysłu utrzymywało się 48 osób, rzemiosła 124 osób. Pozostali stanowili grupę wyrobników [Tamże; Wiadomości statystyczne dotyczące miasta Skalbmierz za rok 1864-1865; s.212-222].

Planowane dochody miast obwodu / powiatu miechowskiego z dzierżawy targowego i jarmarcznego w latach 1815-1868

(źródło: AGAD - KRSW w Warszawie)

Dochody miast obwodu / powiatu miechowskiego z dzierżawy targowego i jarmarcznego w latach 1821-1834

(źródło: AGAD - KRSW w Warszawie)

Planowane dochody miast powiatu miechowskiego w latach 1853-1868

(źródło: AGAD - KRSW w Warszawie)


Henryk Pomykalski   

Artykuł pochodzi ze strony: Internetowego Kuriera Proszowskiego
Zapraszamy: https://www.24ikp.pl/skarby/lamy/archiwa/20190719skalbmierz04/art.php