Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie artykułów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
Decydujący wpływ na rozwój rolnictwa w miastach naszego regionu miały warunki przyrodnicze, sytuacja prawna miast i mieszkańców oraz położenie wynikające z przebiegu granicy między Rosją i Austrią. W latach 1815-1869 w decydującej większości miast guberni kielecko-radomskiej rolnictwo stanowiło jedno z głównych zajęć [S.Marcinkowski; Miasta kielecczyzny...; s.187]. Na ogólną liczbę 114 miast guberni radomskiej w 14-tu wyłącznym było rolnictwo, a w 44 stanowiło podstawowe źródło utrzymania ludności.
Skalbmierz odgrywający szczególnie ważną rolę w regionie w handlu produktami rolnymi był miastem, w którym prowadzenie gospodarstw rolnych odgrywało w życiu mieszkańców najmniej ważną rolę. Jako kasa ekonomiczna miasto posiadało tylko 2 łąki, "Błonie" i "Radziecka". W latach dwudziestych XIX wieku podstawę utrzymania mieszkańców stanowił [...] handel żywych wieprzów, także rzemiosła szewskie, które buty chłopskie robią i rzemiosła tkaczów [...] wreszcie rzezią bydła i wieprzów trudniących się [...].
Wprowadzenie kordonu granicznego między Krakowem a Królestwem spowodowało ograniczenie kontaktów handlowych z tym miastem, a w konsekwencji przyczyniło się do zubożenia mieszkańców miasta [AGAD-KRSW, nr 2165; Opisy hist. -top. -stat. Miast z 1820 roku. Skalbmierz; s.1-6]. W latach pięćdziesiątych XIX wieku pojawiła się możliwość przejęcia przez mieszczan i okolicznych włościan suprymowanych gruntów po kolegiacie skalbmierskiej o obszarze 411 mórg i 50 prętów. W przejęciu gruntów po kolegiacie szczególnie kanonii i kustodii, widzieli oni możliwość znacznej poprawy swojego losu. Opinia RGR w tym względzie brzmiała odmiennie. Jej zdaniem [...] rozdzielenie pomienionych gruntów pomiędzy mieszkańców nie zdaje się zapewnić polepszenia ich bytu, albowiem wzrost miast nie rolnictwo stanowi ale przemysł, handel i rękodzielnictwo. Dowodem tego są niemal wszystkie miasta rolnicze [...], które charakteryzuje niedostatek, bieda a nierzadko również i nędza.
Skalbmierz, Rynek pierzeja południowo-zachodnia (źródło: Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 3)
Mieszkańcy miasta mając pełne poparcie magistratu wyrażone w piśmie z dnia 20 X 1858 roku do KRSWiD, zwracali się z przejmującą prośbą o przejęcie tych gruntów w wieczyste użytkowanie. Podkreślali iż są [...] bez najmniejszego kawałka ziemi i zapewne w całym Królestwie Polskim jedyne jest małe miasteczko tego rodzaju [...]. Z prośby mieszczan wynikało ponadto, iż prowadzili oni na niezbyt wysokim poziomie rękodzielnictwo. Podjęcie na szerszą skalę rozwoju handlu i przemysłu przez mieszczan, które swym zasięgiem przekraczałoby region było niemożliwym z uwagi na brak znaczniejszego kapitału w dyspozycji mieszczan [Tamże, nr 2849; RGR do KRSWiD; Radom 12 IV 1859, s.132-141].
W latach sześćdziesiątych XIX wieku na ogólny obszar miasta 314 mórg, mieszczanie rolniczo użytkowali 294 morgi, wysiewając na nich 98 korcy żyta ozimego, 22 korce pszenicy ozimej oraz 150 korcy jarzyn. W całokształcie obciążeń finansowych mieszkańców miasta posiadających ziemię obciążeni byli w ponad 1/3 w podatkach na rzecz skarbu. W 1865 roku na kwotę 655 rs 96 kop, mieszczanie wpłacili 254 rs 5 kop z tytułu posiadania ziemi [Tamże, nr 2849; Wiadomości statystyczne o mieście; s.212-222].
Suprymowane grunta po kolegiacie skalbmierskiej
(źródło: AGAD-KRSW, nr 2848; KRPiS do KRSWiD; Warszawa 20 X 1858 r., s.393-396; nr 2849, RGR do KRSWiD; Radom 12 IV 1859 r., s.132-141)
Powinności mieszkańców Skalbmierza na rzecz Skarbu w 1865 roku
(źródło: AGAD-KRSW, nr 2849; Wiadomości statystyczne o mieście Skalbmierz za rok 1865; s.212-222)
