Skalbmierz w XIX wieku, ustrój i stosunki własnościowe cz. 1
 |
| herb Skalbmierza (fot. pl.wikipedia.org) |
Proszowice, 29-04-2019
Przed rozbiorami w ówczesnych powiatach, księskim i proszowskim, miasta tego regionu przedstawiały zróżnicowany obraz stosunków własnościowych i ustrojowych. Król Kazimierz Wielki lokował nad rzeką Szreniawą Proszowice (1358), Słomniki (1358), zaś jego siostra Elżbieta - Koszyce (1374). Najwcześniej na tym terenie pojawiły się miasta duchowne; Opatowiec (1271), Nowe Brzesko (1279) oraz Skalbmierz (1342). Dopiero potem doszły do nich miasta szlacheckie, Książ Wielki w 1385 r. oraz Działoszyce w 1409 r. [F.Kiryk; Zarys dziejów powiatu...; s.47-48; Dzieje Proszowic w epoce piastowskiej i jagiellońskiej; [w:] Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie z. 26; Prace Historyczne III 1967, s.27; M.Baliński,T.Lipiński; Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym, t. II, z.6; Warszawa 1885, s. 190, 192, 194, 195, 202; H.Pomykalski; Zarys dziejów Słomnik do końca XVI wieku; [w:] Rocznik Naukowo-Dydaktyczny z.35, Prace Historyczne V. Kraków 1970, s.66-67].
Skalbmierz położony nad rzeką Nidzicą (Szarbiówką), otrzymał prawa miejskie w1342 roku. Początkowo stanowił własność książęcą a następnie biskupów krakowskich. Podjęta przez Kazimierza Wielkiego próba stworzenia konkurencyjnego ośrodka miejskiego w sąsiadującej z Skalbmierzem wsi Sokolniki nie udała się [M.Baliński,T.Lipiński; Starożytna Polska...; 193-195; Miasta Polskie...; s.539-540].
Pozycja biskupów krakowskich którzy byli patronami i kolatorami kolegiaty, odgrywała ona zasadniczą rolę w jej funkcjonowaniu i miasta. W czasach Jana Długosza posiadała ona trzy prałatury (prepozyturę, scholasterię, kustodię), pięć kanonii oraz prebendę. W pełni wykorzystywane prerogatywy wikariuszy krakowskich w zakresie obsady stanowisk w kolegiacie wynikające w dużym stopniu od skuteczności egzekwowania określonych sum powodowała, że biskupi krakowscy zainteresowani zyskami nie inwestowali w kolegiatę czy miasto. W takiej sytuacji często miały miejsce konflikty.
Skutkiem zabiegów cara Aleksandra I, papież Pius VII wydał w 1818 roku bullę, w wyniku której skasowano szereg klasztorów i kolegiat w Królestwie Polskim. Stosownie do tej bulli, ówczesny prymas Polski, Franciszek Skarbek Malczewski w przeddzień swojej śmierci, w dniu 17 kwietnia 1819 roku podpisał dekret likwidacji kolegiaty w Skalbmierzy. Stała się ona kościołem parafialnym. Byli członkowie kapituły zachowali swoją pozycję do końca życia [J.Wiśniewski; Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskiem, skalbmierskiem i wiślickiem; Marjówka.1927, s.394-396].
Skalbmierz, mimo pożarów min. w 1807 i 1808 roku, oraz braku odpowiednich budowli na potrzeby powiatu w opinii komisarza obwodu miechowskiego, sporządzonej w 1822 roku był jedynym miastem w obwodzie o charakterze nierolniczym. Negatywnie na rozwój miasta wpływała granica państwowa oddzielająca Królestwo Polskie od Wolnego Miasta Krakowa oraz zaboru austriackiego [AGAD-KRSW nr2165; Opisy historyczne, topograficzne i statystyczne miast; s. 3-7], bezzasadne podatki, w tym subsidium charitativi w wysokości 400 zł rocznie oraz częste przemarsze różnych wojsk, których znaczną część kosztów ponosiła kasa miejska wraz z mieszkańcami.
Problemy te, w powiązaniu z prośbą o pomoc w ich rozwiązaniu w tym zaprzestania egzekwowania należności podatkowych od miasta i mieszkańców oraz inwestycji w mieście na potrzeby powiatu, przedstawione zostały z początkiem 1819 roku, deputowanemu do Sejmu Królestwa Polskiego Wojciechowi Borkiewiczowi [Tamże nr 2844; Prośba mieszkańców miasta do Wojciecha Borkiewicza /kopia/; Skalbmierz 10 II 1819 s. 7-10]. W miarę pomyślnemu rozwojowi miasta jako siedziby powiatu położył kres wybuch Powstania Listopadowego i jego upadek. Pod Skalbmierzem miała miejsce potyczka wojsk gen. Samuela Różyckiego ze ścigającymi go siłami gen. Teodora Rudigera. Miasto kolejny raz po wydarzeniach związanych z powstaniem kościuszkowskim, wojną 1809 roku przemarszami wojsk w latach 1812-1815 doświadczyło rabunku i zniszczenia towarzyszącego przemieszczaniu wojska [Tamże s.7-10; S.Szczaniecki. Pamiętniki Ludwika Szczanieckiego; Poznań 1863, s. 302-304].
Planowane dochody Skalbmierza w latach 1824-1868:
 |
| (fot. zbiory autora) |
Henryk Pomykalski
|
|
|
