Opatowiec w XIX wieku, rolnictwo - cz.3
 |
| herb gminy Opatowiec (fot. pl.wikipedia.org) |
Proszowice, 28-02-2019
W latach 1815-1869 w decydującej większości miast guberni kielecko-radomskiej rolnictwo stanowiło jedno z głównych zajęć [S.Marcinkowski; Miasta kielecczyzny...; s.187]. Na ogólną liczbę 114 miast guberni radomskiej w 14-tu wyłącznym było rolnictwo, a w pozostałych stanowiło podstawowe źródło utrzymania ludności. Do nich należał Opatowiec.
W trakcie wojny Księstwa Warszawskiego z Austrią w 1809 roku w Opatowcu stacjonował przez okres 12 tygodni liczący 1200 żołnierzy oddział wojsk rosyjskich, zdecydowanie przyczyniając się do zubożenia mieszkańców oraz powodując pożar miasta. W jego wyniku spłonęło 9 domów, 2 stodoły oraz nastąpiły poważne opóźnienia prac polowych. Po ustąpieniu Rosjan, w 1810 roku miasto nawiedziła epidemia w wyniku której padło min 500 sztuk bydła.
Dotkliwe straty poniosło rolnictwo Opatowca w 1811 roku. Na skutek powodzi i zmiany koryta Wisły oraz Dunajca uległo likwidacji kilkanaście domów oraz przemieszczeniu na prawy brzeg Wisły około 100 mórg ziemi uprawnej [AGAD-KRSW nr 2600; Mieszkańcy miasta, Jan Chwalibóg-dziedzic Opatowca do króla Księstwa Warszawskiego; Opatowiec 12.V.1819r, s.1-2; Mieszkańcy miasta do Ministra KRSW; Opatowiec 30.VIII.1811, s.8-9]. Na skutek przekopania nowego koryta Wisły na jej prawym brzegu pozostało50 mórg błonia.
Z początkiem lat dwudziestych XIX wieku mieszczanie opatowieccy utrzymywali się z rolnictwa, rzemiosła oraz handlu. Według oceny burmistrza miasta [...] nie oddają się jednej pracy [...] [Tamże, nr 2164; Opisy historyczno-topograficzne-statystyczne Opatowca; Sporządził burmistrz Adam Kroczewski; Opatowiec 10.V.1822 r. s.69-72]. Pastwisko znajdujące się na prawym brzegu Wisły było przez kilkadziesiąt lat użytkowane przez mieszczan. W celu przeprawy przez rzekę i dozorowania bydła podczas wypasu miasto utrzymywało przewoźnika. Wybudowano dla niego "chałupkę" oraz wydzielono z ogólnego areału pastwiska [...] kawałek gruntu na mały warzywny ogródek [...].
 |
| 1954, Opatowiec - rozładunek barek na Wiśle, tu Dunajec wpada do Wisły, lokalizacja to miejsce obecnej przeprawy promowej (fot. swietokrzyskie.fotopolska.eu) |
Najprawdopodobniej w latach trzydziestych XIX wieku po regulacji Wisły pastwisko ponownie znalazło się na lewym brzegu Wisły. Użytkowany przez przewoźnika w samym środku pastwiska grunt poszerzony do sześciu mórg stał się własnością dominium miasta. Jan Chwolibóg właściciel miasta w latach czterdziestych XIX wieku podzielił ten grunt między pięciu pańszczyźnianych zagrodników. Bezprawna zdaniem mieszkańców miasta decyzja ,spowodowała kolejny konflikt między właścicielem miasta, chłopami i mieszkańcami miasta [Tamże nr 2603; Magistrat miasta Opatowca do Naczelnika powiatu miechowskiego; Opatowiec 8.VIII.1858, s.310-312]. Spór między miastem a jego właścicielem o grunty orne w środku pastwiska trwał jeszcze w 1864 roku. [Tamże nr 2164; Wiadomości statystyczne...; s.388-397].
Na charakter opatowieckiego rolnictwa niewątpliwie wpłynął fakt sprzedaży go wraz ze znajdującymi się w nim folwarkiem w dniu 20.III.1790 roku Romualdowi Walewskiemu za sumę 78436 zł 24 gr. Nowy właściciel, wraz z kupnem miasta, folwarku i innych wsi nabył również ciążące na mieszkańcach powinności wobec klasztoru tynieckiego [Tamże nr.2601; KRSWiP do KWK (kopia praw miasta Opatowca); Warszawa 26.XI.1821, s.84-92]. Dane z lat sześćdziesiątych dotyczące rolnictwa, szczególnie areału użytkowanej przez mieszkańców ziemi są niezbyt precyzyjne.
W 1865 roku pod miastem znajdowało się ok.10 mórg pastwiskami i łąkami, 70 mórg gruntami ornymi i ogródkami, 200 mórg oraz pod lasami i krzakami 35 mórg. Na ogólną liczbę 482 mieszkańców mieszczanie rolnicy liczyli 244 osoby. Tytułem pełnej własności posiadali oni 144 morgi 100 prętów. Na obszarze tym wysiewali 60 korcy żyta, 3 korce pszenicy, 30 korcy jarego żyta oraz 80 korcy jarzyn. Z tytułu emfiteuzy i wieczystego czynszu mieszczanie rolnicy użytkowali 35 mórg i 20 prętów gruntów wysiewając na tym obszarze 12 korcy żyta, 15 korcy zboża jarego oraz 10 korcy jarzyn. Na ogólną liczbę 49 gospodarstw, 29 posiadało 3 morgi i więcej użytkowanej rolniczo ziemi. Pozostałe 20 gospodarstw mniej jak 3 morgi. Wyłącznie rolnictwem zajmowało się 3 rodziny. Natomiast rolnictwem i przemysłem 45 rodzin.
O dominacji rolniczego charakteru miasta w latach sześćdziesiątych dobitnie świadczył udział mieszczan - rolników w opłatach na rzecz skarbu. Na ogólną kwotę 396 rs uiszczali oni 350 rs. Spośród 85 rs wpływających do kasy miejskiej 77 rs pochodziło od mieszczan rolników. Z analizy powyższych danych wynika, że szynkarzami byli wyłącznie mieszczanie rolnicy oraz, w 78% stanowili oni społeczność zajmującą się rzemiosłem i handlem [Tamże nr 2603; Wiadomości statystyczne...; s.388-397].
Rodzaj obciążeń mieszkańców Opatowca w latach 1822-1865
 |
| (fot. zbiory autora) |
Henryk Pomykalski
Użyte w tekście skróty:
AGAD - Archiwum Głóne Akt Dawnych w Warszawie
KRSWiP - Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji
|
|
|
