Z dziejów Koszyc w XIX wieku cz.1
 |
| herb Koszyc (fot. pl.wikipedia.org) |
Proszowice, 7-02-2019
Wreszcie stało się zadość sprawiedliwości dziejowej. Po latach poniewierki, jakie niosła rzeczywistość miasteczek naszego regionu pod zaborem rosyjskim z dniem 1 I 2019 roku, gdy Opatowiec i Koszyce wreszcie odzyskały prawa miejskie, możemy mówić o przywróceniu ich statusu sprzed rozbiorów Polski. W tamtym czasie miasta nad Wisłą, Szreniawą i Nidzicą przedstawiały zróżnicowany obraz stosunków własnościowych i ustrojowych.
Król Kazimierz Wielki lokował nad rzeką Szreniawą Proszowice (1358), Słomniki (1358), jego siostra Koszyce (1374). Najwcześniej pojawiły się na omawianym obszarze miasta duchowne; Opatowiec (1271), Nowe Brzesko (1279), Miechów (1290) oraz Skalbmierz (1342). Dopiero potem doszły do nich miasta szlacheckie, Książ Wielki w 1385 r. oraz Działoszyce w 1409 r. [F.Kiryk, Zarys dziejów powiatu... s47-48; Dzieje Proszowic w epoce piastowskiej i jagiellońskiej [w:] Rocznik Naukowo - dydaktyczny WSP w Krakowie, z.26; Prace Historyczne III, 1967, s.27; M.Baliński, T.Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym, t. II, z.6, Warszawa 1885, s.190,192,194,202; H.Pomykalski, Zarys dziejów Słomnik do końca XVI wieku, [w:] Rocznik Naukowo -dydaktyczny, z. 35, Prace Historyczne V. Kraków 1970, s.66-67].
Koszyce, jedno z trzech miast nad rzeką Szreniawą, prawa miejskie otrzymały z woli królowej Elżbiety w 1374 roku. Niewątpliwie zamysł przyznania praw miejskich powstał jeszcze za życia Kazimierza Wielkiego. W wieku XVII i XVIII przeżywały one głęboki upadek. Sporządzony w 1733 roku inwentarz, stanowi cenne źródło ilustrujące stosunki ustrojowe i własnościowe w mieście w okresie przed III rozbiorem Polski. Mieszczanie z 10,5 łanów, domów, rzemieślników, przekupek, jatek rzeźniczych, bań gorzałczanych oraz łaźni miejskiej, zobowiązani byli płacić 9 zł 1 gr. na rzecz Wielkorządów Krakowskich. Ponadto, łojowego 25 zł 18 gr, z każdego łanu po 8 korców koszyckich (miara lokalna?) owsa tj.84 korce z tzw. "nie pomierzonych" 30 ról, 60 korcy koszyckich owsa, 55 kapłonów oraz 570 jaj.
Pod rygorem konfiskaty zboża lub mąki zobowiązani byli do przemiału zboża w młynie koszyckim. Na mieszkańcach miasta spoczywał również obowiązek szlamowania rzeki oraz naprawy jazów. O upadku miasta w świetle tego inwentarza świadczy fakt, że mieszkańcy zobowiązani byli przepracować 80 dni pańszczyzny w roku przy żniwach w folwarku w Kucharach [M.Baliński,T.Lipiński, Starożytna Polska... s.202-203].
Nie wykazują już ich w tej formie dochody i wydatki z okresu Księstwa Warszawskiego. Zamienione zostały one na podatek podskarbiński. Po 1815 roku ten podatek przekazywano do kasy obwodu miechowskiego. W latach 1823-1831 wynosił on rocznie 104 zł [AGAD-KRSW, nr 2400. Wykaz dochodów i wydatków kasy miejskiej miasta Koszyc w okresie od 1 VI 1809 r. do 31 V 1810 r. s.3-10; Tamże, nr 2401. Rachunki kasy Koszyc za lata: 1823, s.28-51; 1824, s.56-78; 1825, s.169-194; 1826, s.209-239; 1827, s.284-315; 1828, s.456-482; 1829, s.492-517; 1830, s.525-551; nr 2402. 1831,s.4-30.]. Niezależnie od tych świadczeń mieszkańcy Koszyc posiadający grunty orne zobowiązani byli do rocznego czynszu 125 rs 35 kop, w tym czynszu 35 rs 17 kop oraz 108 korcy osepu owsa o wartości 90 rs 18 kop na rzecz właściciela Śmiłowic oraz części realności w Koszycach. W latach pięćdziesiątych był nim Józef Wędrychowski.
To świadczenie było przyczyną częstych konfliktów. W dniu 4 lipca 1851 roku Józef Wędrychowski wniósł do KRSWiD skargę na burmistrza miasta, ponieważ ten nie tylko odmówił pomocy w pobraniu od mieszczan osepu i czynszu, ale po wyegzekwowaniu czynszu, zatrzymał go przez okres pół roku i dopiero po interwencji Naczelnika Powiatu oddał należną sumę. Zdecydowanie wroga postawa burmistrza? Błędowskiego zobowiązanego z urzędu do ściągania należności [Tamże, nr 2403, KRSWiD do RGR, Warszawa 28 VIII 1851, s.189-190; nr 2404, Wiadomości statystyczne o mieście Koszyce. 31 XII 1864, s.127-134], miała pełne poparcie mieszkańców miasta.
W 1855 r., motywując klęską gradobicia jaka nawiedziła Koszyce nie uiścili ciążących na nich powinności. Podjęte działania egzekucyjne wstrzymała KRSWiD, która poleciła gubernatorowi skłonić właściciela, by w stosunku do mieszkańców miasta poczynił ulgę w daninie i czynszu [Tamże, nr 2403 KRSWiD do Gubernatora Cywilnego Gubernii Radomskiej. Warszawa 19 VI 1856, s.332-333]. Wiele kontrowersji w społeczności koszyckiej budził procentowy udział mieszkańców i kasy miejskiej w podatku ofiary [Tamże, RGR do KRSWiD. Radom 29 XII 1852, s.263-264; KRPiS do KRSWiD, Warszawa 30 III 1855, s.302-303]. Zgodnie z postanowieniem KRPiS z 16 lipca 1857 r. podstawą wymiaru podatku była lustracja miasta z 1789 r.
W świetle obowiązującego wówczas prawa w miastach królewskich i duchownych mieszczanie zobowiązani byli ponosić opłatę w wysokości 10% stałych dochodów. Oszacowany wówczas roczny dochód w przeliczeniu na wartość rubla w latach pięćdziesiątych 626 rs. Nie wliczono wówczas do dochodów miasta zysków pobieranych przez dobra królewskie, które nie podległy podatkowi ofiary. Sytuację zmienił dekret cesarski z 15 lutego 1797 r., który postanowił, że również dobra królewskie będą płaciły powyższy podatek. W takiej sytuacji na ogólną wysokość 94 rs podatku ofiary, mieszkańcy zobowiązani byli do zapłaty 24 rs, natomiast miasto 70 rs.
Koszyce, dochody i wydatki kasy ekonomicznej w latach 1822 - 1865
 |
| (fot. zbiory autora) |
Henryk Pomykalski
Użyte w tekście skróty:
AGAD - Archiwum Głóne Akt Dawnych w Warszawie
KRSWiP - Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji
KWK - Komisja Województwa Krakowskiego/Kieleckiego
|
|
|
