Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie artykułów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
Ważnym dokumentem na podstawie, którego funkcjonował Opatowiec jako własność klasztoru tynieckiego, a później prywatna, była umowa między konwentem benedyktynów a miastem z 1755 roku. Zakon tyniecki reprezentował przeor Fortunat Albrechtowicz, a miasto burmistrz Józef Uznański wraz z reprezentacją mieszczan w osobach: Michała Janickiego, Mikołaja Kozłowskiego, Wojciecha Cegielskiego, Antoniego i Andrzeja Pasternaków, Kaspra Gwizdeckiego, Jakuba Jazdownickiego, Kaspra Ptaszyńskiego oraz Tomasza Michalskiego.
W wyniku tej umowy klasztor pobierał od mieszkańców miasta świadczenia finansowe i częściowo daniny w naturze. Min 100 zł. z targowego i jarmarcznego, 10 kamieni łoju, ponad100 zł od handlujących mięsem oraz 18 zł od cechu szewskiego. Konwent zrezygnował wówczas tylko z podwód oraz powabu i przekazał miastu dwa domy, zezwalając jeszcze na budowę ratusza, w którym miały mieć miejsce pomieszczenia na szynk, jatki oraz więzienie i sala posiedzeń sądu. Te ostatnie odbywać się miały przed wójtem i burmistrzem.
W kompetencji tego sądu były sprawy kryminalne, od ich wyroku strony mogły odwoływać się do konwentu tynieckiego. W sądach konwenckich zasiadało dwóch sędziów reprezentujących kapitułę zakonu. Sąd ten zobowiązany był odbywać swoje posiedzenia dwukrotnie w roku. Również i od jego postanowień przysługiwała stronom apelacja do asesora. Do prerogatyw konwentu należało ponadto przyjmowanie zasądzonych grzywien, przewodniczenie zebraniu ogółu mieszkańców w obiorze wójta i burmistrza oraz odebranie od nich przysięgi na wierność klasztorowi. Na prośbę mieszkańców miasta, konwent zrezygnował z należności w kwocie 500 zł w zamian za oddany mu w wieczystą dzierżawę plac "Borowski" [AGAD-KRSW nr 2601; Komplanacja między konwentem XX Benedyktynów klasztoru tynieckiego a miastem Opatowcem w roku 1755 zawartej; Dwór Opatowiecki 13 VIII 1755; s.23-30].
Należne klasztorowi prawo pobierania czynszu w wysokości 600 zł i dodatkowo subsidium charitativum w kwocie 245 zł przekazane zostało Romualdowi Walewskiemu i jego sukcesorom, a następnie zatwierdzane przez KRSWiP. Mimo to, dochody właściciela w latach dwudziestych XIX wieku uległy poważnemu ograniczeniu. Na fakt ten zasadniczo wpłynęło zniesienie komory celnej, a z nią likwidacja przewozu na Wiśle, który przynosił właścicielowi miasta niegdyś około 2000 zł rocznie. Wybudowane dawniej domy zajezdne z myślą o przejeżdżających zza Wisły straciły swoje znaczenie z uwagi na zupełne ograniczenie handlu z Austrią, podobnie dom komory głównej. W takiej sytuacji budynki te nie przynosiły dochodów, tylko dodatkowo obciążały skromny budżet właściciela [Tamże; Jan Chwalibóg do KRSWiP; Opatowiec 4 VII 1823; s.80-83].
Opatowiec widok z kościoła, lata50. XX wieku (fot. old.opatowiec.pl)
Szczupłość dochodów miejskich często nie wystarczająca na utrzymanie administracji miasta groziła w 1838 roku przesunięciem Opatowca do grupy osad. Decyzją rządu gubernialnego krakowskiego z dnia 17 IX 1838 roku mieszkańcy zobowiązani zostali do dodatkowej opłaty na rzecz kasy miejskiej. W przypadku odmowy miastu groziła utrata praw miejskich. Warto przytoczyć, że jego dochody w tym roku wynosiły 2332 zł, natomiast wydatki 2074 zł. Niezbędne oszczędności uzyskano z ograniczenia wydatków na rzecz administracji, przy czym burmistrza zobowiązano do opłacenia lokalu z własnej pensji, a aresztowanych rozmieszczono po domach mieszczan, natomiast stróżowi opłacono ze specjalnie zbieranej na ten cel składki (72 zł) dodając mu z funduszy miasta jeszcze 28 zł za pełnienie obowiązków policjanta [Tamże nr 2602; Akta tyczące się miasta Opatowca w latach 1829-1843; s.228-231; Etaty dla kasy ekonomicznej miasta Opatowca na lata:1831; s.57-60; 1832 s.110-113; 1835 s.159-162; 1836-1837 s.188-191; 1838 s.217-220; 1839-1841 s.233-236; 1842 s.280-283; 1843-1845 s.287-300].
Trudności z uzyskaniem niezbędnych środków finansowych na utrzymanie funkcji miasta, spadek liczby ludności w latach 1822-1863 i zdecydowanie rolniczy charakter zajęć mieszkańców sprawiły, że na tle porównawczym miast guberni Opatowiec należy zaliczyć do najmniejszych i najbiedniejszych miast. Taka pozycja miasta obok skomplikowanych kwestii własnościowych była przede wszystkim wynikiem niekorzystnego położenia na samej granicy imperium, odcinającej miasto od naturalnego zaplecza jakim był rejon ujścia Dunajca do Wisły, a przede wszystkim Krakowa i Małopolski.
Dochody i Wydatki kasy ekonomicznej Opatowca w latach 1821 - 1865
(fot. zbiory autora)
Henryk Pomykalski
Użyte w tekście skróty:
AGAD - Archiwum Głóne Akt Dawnych w Warszawie KRSWiP - Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji
