Nasz region w XIX wieku - o rzekach
 |
| Wisła w okolicach Nowego Brzeska (fot. photo.bikestats.eu) |
Proszowice, 18-12-2018
Ważne znaczenie dla życia w naszym regionie miała i ma Wisła. W okresie rozbiorów Polski stanowiła granicę obwodu, powiatu i państwa carów. Bezpośrednio położone nad tą rzeką Koszyce, Nowe Brzesko oraz Opatowiec dotkliwie ponosiły konsekwencje peryferyjnego położenia.
Lewobrzeżne dopływy Wisły, Szreniawa i Nidzica wyznaczały swym zasięgiem granice obwodu, a później powiatu miechowskiego. Nad Szreniawą położone są Słomniki, Proszowice oraz Koszyce. Miechów zaś, leży w dolinie Miechówki wpadającej do innej, także niewielkiej rzeki zwanej Cichą lub Wielką, która we wsi Komorów wpływa do Szreniawy.
Płynąca równolegle do Szreniawy rzeka Nidzica, kiedyś wyznaczająca granicę powiatu proszowskiego bierze swój początek w pobliżu Książa Wielkiego. W niedalekim sąsiedztwie w odległości ok. 5 km od jej źródła w widłach Sancygniówki i Jakubówki zostały lokowane Działoszyce, a nad Nidzicą i wpadającym do niej potokiem Szarbiówką - Skalbmierz.
Żyzność gleb w powiązaniu z układem hydrograficznym oraz szlakami lądowymi kształtowała specyficzną historię regionu. W czasach zaborów dodatkowy wpływ na dzieje tego zakątka Polski wywarło wspomniane peryferyjne jego położenie w państwie carów i odcięcie go od Krakowa. Fakt ten spowodował, że w części miast regionu zamarł handel na targach i jarmarkach.
Nowe Brzesko straciło znaczne połacie gruntu i pastwisk położonych na prawym brzegu Wisły. S.Marcinkowski kreśląc obraz połączeń komunikacyjnych guberni radomskiej w 1863 roku podaje, że po Wiśle kursowało wówczas 355 statków i 244 tratw. Sprawia to wrażenie, że Wisła w tym okresie była nadal uczęszczanym szlakiem komunikacyjnym. W świetle zbadanych przeze mnie źródeł nie odnosi się to jednak do omawianego regionu, bowiem tutaj ruch na Wiśle był niewielki.
Nieregulowana rzeka była przyczyną wielu uciążliwości oraz katastrof powodziowych. Burmistrz Nowego Brzeska w sporządzonym w 1820 roku opisie miasta podkreślał fakt częstych wylewów rzeki, które uniemożliwiały hodowlę ryb w stawach oraz utrudniały produkcję rolną. W 1814 roku podprefekt powiatu hebdowskiego za pośrednictwem prefekta departamentu krakowskiego interweniował u władz Księstwa Warszawskiego prosząc o darowanie mieszkańcom [...] Nowego Brzeska rocznej opłaty czynszu z dzierżaw gruntu miejskiego, gdyż [...] zdarzona w roku zeszłym kilkakrotna powódź zalała grunta na brzegach Wisły położone [...].
Tego rodzaju powodzie zdarzały się często (np. w 1814 i 1845 roku), wpływając na obniżenie dochodów kasy ekonomicznej miasta i były jedną z przyczyn pozbycia się przez magistrat gruntów miejskich położonych na prawym brzegu Wisły na rzecz Ernesta Kadena.
Rzeka ta [...] każdorocznie w innych miejscach urywa lub nadsypnie ziemię wedle swego położenia i biegu wody [...]. Przemieszczenia gruntów z tego powodu dochodziły do około 12 mórg w granicach miasta. Innym efektem wylewu Wisły w 1848 roku było powstanie na rzece wyspy, do której prawo posiadania zgłaszała Karolina Weigl-Kadenowa z Grobli (może krewna Rudolfa Weigla, min. odkrywcy bakterii tyfusu duru plamistego) skarżąc się, że wyspa [...] oderwaną została od prawego brzegu [...], a mieszkańcy miasta [...] korzystając z tej okoliczności, wykarczowali zarośla wierzbiny [...] i zamienili ją na pastwisko.
Duże szkody czyniły również powtarzające się corocznie wylewy Wisły i Dunajca w rejonie Opatowca. W 1811 r. wezbrane wody tych rzek zalały tu ok.100 mórg gruntu i kilkanaście domów. Wylewy Wisły czyniły także duże spustoszenia na jej prawym brzegu, w Galicji. Przeprowadzony w pierwszej dekadzie XIX wieku przekop Dunajca spowodował poważne straty w gruntach miejskich na lewym brzegu Wisły, które [...] bardzo lądy polskie podmywa [...] tak, iż oprócz gruntów i domów, tamtejszy kościół parafialny nad brzegiem Wisły będący znajduje się w niebezpieczeństwie, co spiesznego zaradzenia wymaga. Tam Wisła robi czasem wyspy piasku, żwiru i krzemienia [...].
Na skutek przekopania nowego koryta Wisły od strony południowej miasta oraz dokonywanych wyrw przez Wisłę od strony wschodniej miasto straciło na rzecz zaboru austriackiego ok.50 mórg błonia położonego między wsiami Wysiewem a Nowopolem. Dodajmy, że wyrosłe przy ujściu Dunajca i Wisły miasto stanowiło od wieków ważny port wiślany i ośrodek wymiany handlowej. W XIX stuleciu o świetności handlowej miasta, którego rozwój przerwał I rozbiór świadczyły już tylko puste spichlerze zbożowe. Zaprowadzenie komory celnej [...] a z nią skasowanie przewozu 2000 zł. rocznie przynoszącego [...] naraziło właściciela miasta na poważne straty.
Ograniczenie przewozu na Wiśle i [...] zamknięcie komunikacji z krajami austriackimi [...], spowodowało upadek targów i jarmarków. Wybudowane domy zajezdne i inne budynki. Zamiast spodziewanych dochodów [...] ciężarem tylko są utrzymującemu [...]. O skali obniżenia dochodów z przewozu na Wiśle świadczy fakt, że dziedzic miasta pobierał w latach 1860-1863 z tego źródła zaledwie 15 rubli srebrnych rocznego dochodu. Niezależnie od tego mieszkańcy Opatowca utracili możność zaopatrywania się w drewno na opał w jagodnickich lasach znajdujących się na prawym brzegu Wisły.
Henryk Pomykalski
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Stanisław Marcinkowski; Miasta kielecczyzny...1815-1869; Warszawa-Kraków 1980
- AGAD-KRSW Warszawa; nry ksiąg: 2223, 2226, 2227, 2600
- archwum prywatne E.Staniszewskiego; Opis historyczny topograficzny oraz statystyczny Nowego Brzeska dokonany przez burmistrza Wojciecha Targowskiego w 1820 roku
|
|
|
