Rolnictwo w latach 1815-1869, Nowe Brzesko (część I)
 |
| żniwiarka w XIX w. rys. A. Kędzierski (fot. stankiewicze.com) |
Proszowice, 6-01-2017
W połowie XIX wieku, na ogólną liczbę 114 miast guberni, w 14-tu niemal wyłącznym zatrudnieniem mieszkańców było rolnictwo, w 44 stanowiło ono główne źródło utrzymania. Łącznie, w guberni było 58 miast określanych jako rolnicze. Spośród nich 31 miało status miast rządowych, a 27 prywatnych. Wśród nich znajdowało się Nowe Brzesko (Stanisław Marcinkowski; Miasta kielecczyzny. Przemiany społeczno-gospodarcze 1815-1869; W-wa, Kraków 1980).
Na mocy przywileju lokacyjnego z 1279 roku miasto posiadało 26 ornych łanów. Z pastwiskami i łąkami, po obu stronach Wisły, mieszczanie gospodarowali na obszarze 40 łanów. Z biegiem czasu ten obszar ulegał zmniejszeniu na rzecz właściciela miasta, klasztoru Norbertanów, szczególnie w okresie, gdy funkcję opata pełnił Michał Wilkowski. O te dobra mieszczanie toczyli długi proces z klasztorem, zakończony dekretem Asesorii Koronnej w Warszawie z dnia 13 kwietnia 1790 roku.
Na mocy tego dekretu miasto utrzymało 14 łanów. Mieszczanie również tracili łąki znajdujące się w puszczy niepołomickiej. Zdołali tam utrzymać 514 mórg łąk, które w części, w 1794 roku, przekształcone zostały na grunty orne. Również na mocy przywileju lokacyjnego miasto posiadało na prawym brzegu rzeki, jeziora do połowu ryb. Te skutkiem częstych wylewów Wisły, zostały z biegiem czasu zlikwidowane i zamienione na łąki i pastwiska. W świetle opisu miasta z 1820 roku mieszkańcy ...z rolnictwa i opłacają się z rzemiosła i profesji z handlu i różnych przemysłów, bo nigdy z roli nie wystarczy ... wyżywić się i spłacać, gdyż wszelkimi podatkami to miasto jako duchowne obciążone jest i, że o takich podatkach i opłatach dominikalnych i inne miasta królewskie ani wiedzą, ani słyszą... Te obciążenia sprawiły, że w ocenie Komisarza Obwodu Michała Szymańskiego, stawiały mieszczan ...niejako w równi z klasą rolniczą włościańską... (AES, Opisanie historyczne oraz topograficzno-statystyczne miasta Brzeska Nowego w woj. krakowskim, obw. miechowskiego, sporządzony przez Targowskiego, miejscowego burmistrza w roku 1820).
Rolniczy charakter miasta z upływem czasu trwania niewoli, pogłębiał się. Opracowany w 1822 roku projekt zmiany służebności w naturze na rzecz klasztoru hebdowskiego (już od 1819 roku w kasacji), miał na celu ożywienie gospodarcze miasta. Autorzy programu wychodzili z założenia, że ...wszelkie bowiem mieszkańcom miejskim trudnienie się pracą rolniczą, nie wzrost miasta, lecz upadek zarządza... (AGAD-KRSW, Nr 2223.KWK do KRSWiP, Kielce 26.XI.1822 r.; s. 193-195).
Decyzja o zamianie służebności mieszkańców w naturze na czynsz, zapadła w 1823 roku, ...KRWRiOP ma zaszczyt zakomunikować KRSWiP ... rozporządzenie ... w przedmiocie zamiany nadpłatę pieniężną służebności z miasta Brzeska funduszowi religijnemu należnych w dniu dzisiejszym do KWK... Do tego czasu mieszkańcy miasta zobowiązani byli do odrabiania min. przy żniwach na rzecz dworu hebdowskiego 272 dni. Jako przelicznik przyjęto za 1 dzień pracy, 12 groszy. Zatem w miejsce 272 dni służebnych przy żniwach, będą zobowiązani do opłaty czynszu w wysokości 108 zł 24 gr. (AGAD-KRSW; Nr 2224; KRWRiOP do KRSWiP W-wa. 18 XII 1823 r.; s. 3-6).
Był to postęp w zakresie możliwości rozwoju miasta, ale też stanowił dodatkowe obciążenie finansowe mieszkańców. W niszczącym miasto 1864 roku, mieszczanie zobowiązani byli uiścić podatki na rzecz właściciela miast w wysokości 295 r.s. 26 kop., skarbu - 1142 r.s. 42 kop. oraz kasy miejskiej - 354 r.s. 60 kop. Poniższe tabele przedstawiają szczegółowy wykaz podatków mieszczan rolników w 1864 roku.
I. Dochody właściciela miasta
 |
| (fot. zbiory autora) |
II. Opłaty na rzecz skarbu
 |
| (fot. zbiory autora) |
III. Opłata na rzecz kasy miejskiej
 |
| (fot. zbiory autora) |
(AGAD-KRSW; Nr 2228; Wiadomości statystyczne o mieście Brzesku Nowym w powiecie miechowskim w 1864 roku. Brzesko Nowe 18/30 XI 1864 r.; s. 147-168)
Henryk Pomykalski
Wyrazy obecnie nie używane:
r.s. - ruble srebrne
kop. - kopiejka
łan - około 22,6-25,8 hektara
włóka = 30 mórg = 16,79 ha
sep - wyraz "sep" czy "zsep", pochodzi od zsypywania zboża do spichrza książęcego, był to sposób płacenia podatków
ofiara wieczysta 10-go grosza - podatek dochodowo - gruntowy uchwalony przez Sejm Czteroletni w 1789 roku
podymne - podatek od każdego domu mieszkalnego, wprowadzony w 1629 r. w miejsce poradlnego
liwerunek - podatek w latach 1790-1867 w naturze na utrzymanie wojska
konsensowe - podatek związany z zakupem alkoholu
procederzyści - prowadzący zakład
Michał Szymański (1779-1824) - sekretarz i przyjaciel Hugona Kołłątaja, Komisarz Obwodu Miechowskiego
- AES - Archiwum Edwarda Staniszewskiego
- AGAD - Archiwum Główne Akt Dawnych
- KRSW - Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych
- KWK - Komisja Województwa Krakowskiego
- KRSWiP - Komisja Spraw Wewnętrznych i Policji
- KRSWRiP - Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji
- KRSWRiOP - Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych Religii i Oświecenia Publicznego
|
|
|
