Tam gdzie odbył się synod innowierców...
 |
Pałecznica-ruiny dworu w pobliżu kościoła - zboru
(fot. zbiory autora) |
 |
kościół / zbór w Pałecznicy
(fot. parafia.palecznica.pl) |
Pałecznica, 14-06-2021
Synod, to najwyższy organ administracyjny w Kościele protestanckim (wyznaniowym), zjazd osób duchownych i świeckich, stojących na czele Kościoła krajowego. Był zwoływany w celu omówienia ważnych spraw. I takie obrady historyczne, zorganizowano jako pierwsze na naszym, ówczesnym terenie. A gdzie to się odbyło i kiedy? Poniżej jest
Zanim miejscowość Wielkanoc w gminie Gołcza, znajdująca się 50 kilometrów na północ od Krakowa, między Słomnikami a Miechowem, stała się oficjalną siedzibą zboru krakowskiego (od 1616 roku), to duże znaczenie dla ruchu innowierców miała inna miejscowość w Małopolsce.
Pałecznica bo o niej to mowa, dzisiaj jest to jedna z gmin tworzących powiat proszowicki. Jednak, aby poznać jej religijną historię i życie trzeba cofnąć się do XVI wieku. Bowiem, w roku 1553 (1551?) roku, miejscowy kościół katolicki przekształcono został na zbór kalwiński. Z tych terenów gospodarze dostarczali na dwór królewski produkty rolne: chleb, mąka, mięso, warzywa, owoce czy piwo. Wieś należała do Stanisława Lasockiego (ok.1521-1563). Postać ta jest bardzo ciekawa.
Był to podkomorzy łęczycki i naczelny patron tej organizacji religijnej. W wyniku kryzysu doktrynalnego w małopolskim kościele ewangelicko-reformowanym, znalazł się w szeregach zwolenników antytrynitaryzmu. Będąc na studiach w Niemczech (w Wittenberdze), poznawał nowe nurty religijne, a wiedzę na ten temat pozyskiwał od samego Jana Kalwina. Dzięki temu stał się głównym propagatorem kalwinizmu i tę nową religię wprowadził do Małopolski. W późniejszych latach wyznawał arianizm (tzw. związek Braci Polskich).
W tym okresie, Pałecznica stała się centralnym ośrodkiem tej, nowej wiary z miejscowym do tej pory katolickim kościołem pw. św. Jakuba (aktualnie jest wpisany do rejestru zabytków województwa małopolskiego [A-118/M, 23.10.2007]). Historia tej świątyni (obecnie wybudowana z białego kamienia) sięga średniowiecza (1325 r.). Była kilka razy przebudowywana (XVII w, 1826 roku kościół rozbudowano i nadano mu styl neogotycki), jej kubatura, budulec, historia, niezmiennie przetrwały do dzisiejszych czasów. Co potwierdza, porównawczy rysunek i jedyny z drugiej połowy XIX wieku. Wymiary kościoła podane wraz z rysunkiem T. Piątkowskiego z 21 września 1855 r. Front-14 łokci, Wieża z babieńcem-14 łokci, Nawa-29, Prezbiterium-14, Cała długość kościoła-57,5 łokci. Samo usytuowanie budowli na wzgórzu, dającym szeroki widok na okolicę, daje wyobrażenie i funkcje miejscowej, zamkowej warowni.
 |
| (fot. zbiory autora) |
Trzeba podkreślić, iż w naszej miejscowości Pełsznicy (Paleśnica, Pałecznica, woj. małopolskie) odbył się ponoć pierwszy zjazd (obrady) kalwinistów na ziemiach polskich w 1555 r. [datę tę podaję za stroną palecznica.pl - niestety nie znalazłem nigdzie potwierdzenia tego faktu]. Natomiast z całą pewnością w 1568 roku odbył się w Pałecznicy Synod, na którym potępiono szlachtę, że żyje, tucząc się cudzą pracą, domagano się od współwyznawców, by swe dobra rozdali ubogim. Zwłaszcza od własnych ministrów żądano skromnego życia. Wówczas, Pałecznica jest głównym ośrodkiem ruchów innowierczych w Polsce. Dominował tutaj Arianizm, który znalazł zwolenników także wśród chłopów. Niektóre z głoszonych idei, głównie wolnościowe, takie jak: wolność osobista chłopów, zniesienie pańszczyzny, reformy społeczne i tolerancja religijna były dla mieszkańców wsi bardzo atrakcyjne. Arianie byli także przeciwni: wojnom, własności prywatnej, głosili: rozdział Kościoła od Państwa, odrzucali dogmat Trójcy Świętej, hierarchię kościelną, negowali boskość Chrystusa.
Nowa doktryna teologiczna Ariusza, nie pomijała też stanu szlacheckiego i samych ministrów ariańskich. Tak głosił synod ariański w Pałecznicy w 1568 r. W wielu przypadkach powinien by on opuścić rodowe gniazdo. Także, nie godzi się wam mieszkać na takich majętnościach, które przodkom naszym nadano za rozlanie krwi. Przedajcie więc takie majętności i rozdajcie ubogim. By sobie chleb zarabiali swymi rękami.
Kilka tych uchwał wprowadzono w życie codzienne, m.in:
- Jan Przypkowski uwolnił swoich chłopów, by po kilku latach wystąpić z powództwem, szukając ich jako... zbiegłych poddanych,
- Piotr z Goniądza ukazywał się w Krakowie z drewnianym mieczem u boku i wywodził, że chrześcijaninowi nie wolno przypasywać broni, którą można by zranić i naraził się tym właściwie wszystkim innowiercom, którzy nie chcieli być kojarzeni z podobnymi postawami.
Zbór działał do roku1584 r. gdy kościół został odzyskany przez katolików, (Arianie zostali wypędzeni z Polski w 1658 r.). W 1695 r. świątynia była ponownie konsekrowana przez Stanisława Szembeka, biskupa sufragana Krakowskiego. Dawniej, obok kościoła znajdował się cmentarz grzebalny. Zapewnie dużo osobliwości związanych z tym okresem arianizmu czy kalwinizmu tutaj spoczywa. Jak przy dawnym zborze ewangelickim w Wielkanocy. Tylko że tam, są po zmarłych pamiątki w postaci tablic epitafijnych, znajdujących się choćby w Krakowie. Może i wkrótce, ktoś uzupełni informacje o innowiercach w Pałecznicy i znajdzie więcej dokumentacji, ikonografii czy innych zabytków nieruchomych z dawnego zboru.
opracowanie: Marcin Szwaja
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Pałecznica, Św. Jakuba Starszego Apostoła; oficjalna Strona Diecezji Kieleckiej
- Turystyka; Urząd Gminy Pałecznica
- M.J.Miniakowski; Stanisław Lasocki z Lasotek h.Dołęga; [w:] genealogia.pl
- Henryk Pomykalski; Reformacja na Ziemi Proszowskiej; [w:] 24ikp.pl
- Agnieszka Godfrejów-Tarnogórska; Kronika zboru ewangelickiego krakowskiego przez X.Wojciech Węgierski; Kraków 2007
- Dawny zbór ewangelicki i jego imigranci; [w:] 24ikp
- zbiory autora
- parafia.palecznica.pl
|
