Pomnik historii - miejsce Victorii racławickiej

	pomóżcie!!! ;)
	Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie felietonów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt! skarby@24ikp.pl. Inne kontakty z nami: TUTAJ! Redakcja IKP

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Pomnik historii - miejsce Victorii racławickiej

Panorama Racławicka - kosynierzy zdobywają armaty (fot. Andrzej Powidzki)

Proszowice, 14-02-2019

Burzliwa historia Polski i Polaków jest utkana wieloma niezwykłymi bohaterskimi czynami, zdarzeniami i postaciami, gdyż często nasze dzieje narodowe wytyczały bitwy i wojny. Jedną z takich bitew, która na trwałe przeszła do historii i tradycji oręża polskiego jest bitwa pod Racławicami, która miała miejsce 4 kwietnia 1794 roku, gdzie polskie wojsko powstańcze pokonało przeważające siły wojsk rosyjskich.

Wybuch powstania

     Zaborcy z uwagą śledzili poczynania emigrantów i czołowych przywódców obozu postępu w Polsce, którzy wzięli na siebie rolę przygotowania powstania. Dowództwo nad powstaniem oficjalnie zaproponowali generałowi Tadeuszowi Kościuszce, który we wrześniu 1793 roku, po naradzie ze spiskowcami z kraju, zgodził się objąć dowództwo nad planowanym powstaniem. Uznał jednak, że siły powstańcze nie są gotowe i z rozpoczęciem wybuchu powstania należy poczekać. W rezultacie, przygotowań do powstania nie udało się utrzymać w pełnej tajemnicy. Poznawszy plany spiskowców, naczelny dowódca wojsk rosyjskich stacjonujących w Polsce ambasador carski w Warszawie generał Josif Igelström, zarządził od 11 marca 1794 roku redukcję wojsk polskich do 50% ich dotychczasowych stanów i wcielenie zredukowanych żołnierzy do wojska rosyjskiego oraz aresztowanie ujawnionych spiskowców. Te poczynania wroga sprawiły, że dalsze odkładanie powstania stało się niecelowe.

     12 marca stacjonująca w Ostrołęce 1. Wielkopolska Brygada Kawalerii Narodowej dowodzona przez gen. Antoniego Józefa Madalińskiego, który odmówił przeprowadzenia redukcji swego oddziału, wyruszyła wzdłuż granicy pruskiej w stronę Krakowa. Gen. Josif Igelström chcąc zniszczyć zbuntowaną brygadę nakazał za nią pościg. W związku z tym garnizon rosyjski, stacjonujący w Krakowie, rankiem 23 marca opuścił miasto, kierując się w stronę brygady gen. A. Madalińskiego. W Krakowie pozostał tylko garnizon polski dowodzony przez należącego do sprzysiężenia gen. Józefa Wodzickiego.

     O wytworzonej sytuacji w kraju dowiaduje się Tadeusz Kościuszko i przybywa w nocy 23 marca do Krakowa. Natychmiast po przyjeździe zapowiedział na ranek 24 marca 1794 roku proklamowanie powstania oraz postanowił dokonać zaprzysiężenia publicznie, wobec licznie zebranego ludu i wojska, na rynku krakowskim.

     "Wolność, całość, niepodległość", tymi słowami 24 marca 1794 roku na rynku krakowskim generał Tadeusz Kościuszko - Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej wezwał do broni wszystkich mieszkańców miast i wsi. Polsce groził bowiem trzeci rozbiór z rąk Rosji, Austrii, Prus i skreślenie z map Europy.

     W chwili wybuchu powstania gen. Tadeusz Kościuszko rozporządzał armią liczącą około 2000. żołnierzy stacjonujących w Krakowie. Aby doraźnie powiększyć siły wojskowe powstania, już 25 marca powołana Komisja Porządkowa Województwa Krakowskiego, wydała "List ogólny do obywateli" w którym nakazała dostarczenie w ciągu trzech dni jednego rekruta z pięciu dymów i jednego konnego z pięćdziesięciu dymów. Nałożono też podatki od dochodu i świadczenia w naturze.

     Tym czasem, według planu przygotowanego wspólnie przez naczelnego dowódcę wojsk rosyjskich w Rzeczypospolitej gen. Josifa Igelströma i pruskiego gen. Wilhelma Schwerina, wojska rosyjskie dowodzone przez gen. mjr. Aleksandra Tormasowa, gen. mjr. Nikołaja Rachmanowa i gen. mjr. Fiedora Denisowa miały zablokować powstańców w Krakowie, a następnie współdziałając z wojskiem gen. W. Schwerina zdobyć miasto i zlikwidować powstanie. Taka informacja dotarła do gen. Tadeusza Kościuszki, który postanowił jak najszybciej wyprowadzić wojsko z Krakowa i połączyć się z oddziałami gen. Antoniego Madalińskiego i innymi oddziałami przebijającymi się do powstańczych szeregów z Ukrainy i Polesia.

Racławicka Victoria

     1 kwietnia 1794 r. wczesnym rankiem, generał Tadeusz Kościuszko wyruszył ze swoją niewielką armią z Krakowa z zamiarem marszu na Warszawę, gdzie zamierzał doprowadzić do wybuchu insurekcji i nadaniu powstaniu zbrojnemu charakteru ogólnonarodowego. Zdawał on sobie sprawę z tego, że tylko masowy udział w walce całego narodu może przynieść powodzenie powstaniu. "Za samą szlachtę bić się nie będę, chcę wolności całego narodu", tak uzasadniał gen. Tadeusz Kościuszko swą koncepcję wojny ogólnonarodowej.

     W drodze pod Luborzycą koło Koniuszy, miejscu koncentracji wojsk powstańczych, przyłączyła się do niego 1. Wielkopolska Brygada Kawalerii Narodowej (1200. kawalerzystów), dowodzona przez gen. Antoniego Józefa Madalińskiego. Dołączała także 2. Małopolska Brygada Kawalerii Narodowej (ok. 690 kawalerzystów) dowodzona przez pułkownika Jana Ludwika Mangneta, która zdołała ujść pogoni wojsk rosyjskich spod Opatowa oraz pierwszy oddział złożony z rekrutów dymowych z województwa krakowskiego, uzbrojonych w piki i kosy (ok. 2000. kosynierów). Część z nich, ponad 300. rekrutów dymowych z powiatu proszowickiego i ksiąskiego, uzbrojonych w piki, kosy i siekiery doprowadził w przeddzień bitwy pod Racławicami Jan Feliks Slaski, mianowany w marcu przez Naczelnika generałem ziemiańskim dla powiatu proszowickiego i ksiąskiego. Siły polskie wzrosły tym samym do około 6000. ludzi.

     W tym samym czasie maszerujące w kierunku Krakowa wojska rosyjskie pod dowództwem gen. mjr. Fiedora Denisowa (3000. żołnierzy i 18. armat) dotarły do Skalbmierza, gdzie połączyły się z wojskami gen. mjr. Aleksandra Tormasowa (3000. żołnierzy i 12. armat), odpoczywającymi po pościgu za brygadą gen. A. Madalińskiego. Dowództwo nad połączonymi wojskami rosyjskimi liczącymi 6000. żołnierzy i 30 armat objął generał major Fiodor Denisow.

     Głównodowodzący wojsk rosyjskich gen. F Denisow podjął decyzję o zaatakowaniu wojsk powstańczych, poprzez oskrzydlenie od północnego wschodu i południa, co wiązało się z podzieleniem wojsk na dwie kolumny. Na podstawie zeznań jeńców rosyjskich gen. T. Kościuszko dowiedział się o grożącym niebezpieczeństwie i zmienił kierunek marszu. Przedarł się polnymi drogami, z drogi prowadzącej przez Skalbmierz na Warszawę, na trakt działoszycki (Lelowice - Wrocimowice - Racławice - Działoszyce), pozwalający kontynuować marsz w kierunku stolicy. Oddział gen. A. Tormasowa natychmiast podążył za wojskami polskimi i maszerował często równolegle do marszruty po której przemieszczała się kolumna wojsk gen. T. Kościuszki. Drugi oddział rosyjski dowodzony przez gen. F. Denisowa wyruszył później i podążał w ślad za nimi, ale w znacznej odległości. W pościgu za Polakami gen. A. Tormasow wyprzedził nieco kolumnę wojsk gen. T. Kościuszki i jako pierwszy dotarł do Wzgórz Kościejowskich, zajmując dogodną pozycję na najwyższym wzniesieniu tej okolicy, na Górze Zamczysko, górujące nad wsią Racławice i oczekiwał na wsparcie maszerującej za powstańcami kolumny wojsk gen. F. Denisowa.

mała panorama - wojska przed bitwą, żółty - polskie, zielony - rosyjskie (fot. Andrzej Powidzki)

Generał T. Kościuszko nie mając już dalszej możliwości wyminięcia wroga, zaniechał kontynuowania marszu w kierunku wsi Racławice i skierował swoje wojsko na ciągnące się po lewej stronie drogi do Racławic wzniesienie dziemięrzyckie, niższe od kościejowskiego. Tam, naprzeciw pozycji Rosjan, rozwinął swoją armię do walki licząc, że uda mu się rozbić oddział gen. A. Tormasowa, zanim zdąży przybyć na pole walki oddział gen. F. Denisowa.

Historyczna bitwa rozegrała się 4 kwietnia 1794 roku, na polach Dziemięrzyc i Racławic oraz częściowo Wrocimowic. Generał T. Kościuszko nie zamierzał szturmować pozycje wroga znajdujące się na stromej Górze Zamczysko i Wzgórzach Kościejowskich. Czekał, aż Rosjanie pierwsi się ruszą, przekroczą drogę Wrocimowice - Janowiczki i zaczną wspinać się na pochyłe, odsłonięte wzniesienie dziemięrzyckie, narażając się na ogień armat i karabinów Polaków.

bitwa pod Racławicami - schemat ugrupowania wojsk 4.04.1794 r. (źródło: Z dziejów oręża polskiego...)

Po kilku godzinach oczekiwania na swojego zwierzchnika, gen. A. Tormasow mimo znacznej przewagi liczebnej oddziałów gen. T. Kościuszki sądząc, że oddział gen. F. Denisowa jest w pobliżu pierwszy rozpoczął natarcie. Było to około godziny 15.00. Atak rosyjskiej piechoty został poprzedzony silnym ogniem artyleryjskim, którego skutek odczuła zwłaszcza 2. Małopolska Brygada Kawalerii, broniąca prawego skrzydła pod Racławicami. Na nią właśnie po przygotowaniu artyleryjskim uderzyła jazda rosyjska i wobec przewagi nieprzyjaciela, brygada uległa częściowemu rozbiciu. Wkrótce jednak powróciła na pole bitwy, atakując nieprzyjaciela. Trwająca blisko dwie godziny zacięta i krwawa bitwa nie przyniosła oczekiwanego rezultatu dla żadnej z walczących stron - bitwa była nadal nierozstrzygnięta.

Około godziny 17.00 zaczęły nadciągać od południa pierwsze pododdziały ubezpieczenia wojsk gen F. Denisowa. Generał T. Kościuszko uznał tę sytuację za krytyczną i zdecydował wykonać decydujące natarcie w celu ostatecznego rozstrzygnięcia bitwy. Błyskawicznie sformowana grupa szturmowa w składzie czterech kompanii piechoty i 320 kosynierów, wsparta artylerią, która miała obezwładnić rosyjskie działa, natarła brawurowo na stanowiska baterii artylerii rosyjskiej zdobywając 12. armat.

Panorama Racławicka - Bartosz Głowacki czapką gasi lont armaty (fot. Andrzej Powidzki)

Panorama Racławicka - atakuje Kościuszko z pozostałymi kosynierami (fot. Andrzej Powidzki)

Przy zdobywaniu armat szczególną dzielnością wykazał się chłop Wojciech Bartosz (bardziej znany jako Wojciech Bartosz Głowacki), który pierwszy dopadł armat wroga i czapką zdusił płonący lont jednej z armat. Za nim na pozycję rosyjskich baterii wdarli się chłopi Stanisław Świstacki i Jędrzej Łakomski, którzy "wysiekli" kosami kanonierów i zdobyli drugą armatę.

Po dołączeniu pozostałych kosynierów, podjęto szturm na rosyjskie centrum, które uległo polskiej piechocie i kosynierom. Kosynierami dowodził generał Jan Feliks Slaski, wraz z kosynierami do natarcia ruszył sam Naczelnik. Podjęty szturm przyniósł oczekiwany efekt. Rozbite siły oddziału gen. A. Tormasowa wycofywały się przez Racławice na wschód. Był to ważny moment w bitwie, gdyż jej przedłużenie mogło się zakończyć niepowodzeniem.

Panarama Racławicka - do walki ruszają pozostali kosynierzy (fot. Andrzej Powidzki)

Panorama Racławicka - modlitwa i tragedia rodzinna (fot. Andrzej Powidzki)

Głównodowodzący wojskami rosyjskimi gen. F. Denisow, przybył ze swoim głównym oddziałem pod Racławice około godz. 19.00. Widząc pogrom oddziału gen. A. Tormasowa, wobec braku znajomości terenu oraz zbliżającej się nocy, nie zdecydował się na podjęcie walki i wycofał wojsko rosyjskie do Racławic. Bitwa pod Racławicami zakończyła się pełnym zwycięstwem polskich powstańców.

Odniesione zwycięstwo w pierwszej bitwie powstania na polach Racławic i Dziemięrzyc miało bardzo duże znaczenie moralne i propagandowe, bowiem stanowiło impuls do działań powstańczych w innych terenach Polski. Do insurekcji przyłączyły się m.in. oddziały z Lubelszczyzny i zachodniego Wołynia, a 17 kwietnia 1794 r. wybuchło powstanie w Warszawie. Niestety, to nie przyniosło zwycięstwa powstaniu, które kilka miesięcy później upadło. W 1795 roku dokonał się ostateczny upadek Rzeczypospolitej. Polska na kolejne 123. lata utraciła swoją niepodległość.

Racławickie dziedzictwo kulturowe - pomnik historii

Zwycięstwo pod Racławicami ma charakter symboliczny. Bitwa ta stanowi przełomowy w historii Polaków moment, kiedy zaczął się rodzić nowoczesny naród polski. Naród, z którym zaczęli się utożsamiać chłopi, będący najliczniejszą grupą społeczną na ziemiach polskich. W XIX i na początku XX wieku to właśnie oni decydowali o sile Polaków, którzy w 1918 roku wywalczyli upragnioną wolność.

Od narodzin "racławickiej victorii" w 1794 roku, aż po dzień dzisiejszy pole bitewne jest miejscem pamięci narodowej i wielokrotnie było świadkiem wielu politycznych manifestacji. Granica pola bitewnego obejmuje: rozłogi wsi Racławice, Dziemięrzyce i Janowiczki.

teren historycznej Bitwy Racławickiej (źródło: Z dziejów oręża polskiego...)

Miejsce to zostało uznane za pomnik historii za sprawą rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 r. W rozporządzeniu zarządzono co następuje:

§ 1. Uznaje się za pomnik historii "Racławice - teren historycznej Bitwy Racławickiej", położony w gminie Racławice, w województwie małopolskim.

§ 2. Celem ochrony pomnika historii wymienionego w § 1 jest zachowanie unikatowych wartości historycznych, przestrzennych, materialnych i niematerialnych, symbolizujących wiarę społeczeństwa w możliwości ocalenia państwowości i Rzeczypospolitej, a przez wyróżniający się udział chłopów jednoczący wszystkie stany w obronie sprawy narodowej w 1794 roku.

Na tym terenie położone są obiekty o wartości historycznej związane z "victorią racławicką": Kopiec Kościuszki, grodzisko, pomnik Bartosza Głowackiego, cmentarz "Bratnie Mogiły", dwór i park w Janowiczkach oraz inne obiekty o wartości historycznej: willa Walerego Sławka i dwór w Dziemięrzycach.

Kopiec Kościuszki - znajduje się na wzgórzu Zamczysko w Janowiczkach. Usypany w 1934 r. dla upamiętnienia Bitwy Racławickiej i innych walk o niepodległość Polski. Pomysł usypania kopca narodził się podczas wielkiej manifestacji niepodległościowej w 100. rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki, która miała miejsce 15 października 1917 roku, a w której uczestniczyło ok. 100. tysięcy obywateli. Podczas manifestacji znany chłopski działacz z Kongresówki, pochodzący z Pojałowic Mateusz Manterys - poseł do I Dumy Państwowej Imperium Rosyjskiego - odczytał uchwaloną rezolucję, w której m.in. była mowa o tym, że jeśli Polska odzyska wolność, to w wolnej Polsce, w miejscu odniesionego zwycięstwa nad Rosjanami, na wzgórzu racławickim zostanie usypany kopiec dla upamiętnienia wszystkich zrywów o odzyskanie wolności oraz upamiętnienia wielkiej manifestacji w rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. Prace przy sypaniu kopca rozpoczęto w okresie letnim 1926 roku i trwały do roku 1934.

tablica w parku przy dworze w Janowiczkach (fot. Andrzej Powidzki)

Grodzisko na wzgórzu znanym "Zamczysko" - na początku XIV wzniesiona została pierwsza na tym terenie drewniana siedziba obronna. Cypel zwany Zamczyskiem został oddzielony przekopanym rowem, a dookoła zbocza usypano ziemny wał, powstała w ten sposób sucha fosa. Na środku tak utworzonego dziedzińca wzniesiono drewnianą, kwadratową wieżę, którą wkrótce zastąpiono budynkiem murowanym z kamienia, częściowo podpiwniczonym. Do czasów obecnych zachowały się jedynie ślady murów. Na szczycie wzgórza posadzono 5. lip na cześć pięciu generałów walczących w powstaniu kościuszkowskim: Tadeusza Kościuszki, Antoniego Józefa Madalińskiego, Kazimierza Małachowskiego, Józefa Wodzickiego i Józefa Zajączka. Pośród tych lip stał krzyż, który był postawiony przez młodzież uczestniczącą w manifestacji pod przywództwem Stefana Żeromskiego w maju 1918 r. Krzyż ten na skutek zmurszenia drewna przewrócił się. W roku 1982, nocą, w ukryciu ustawiono na jego miejscu nowy krzyż z dębu.

Kopiec Kościuszki i grodzisko (fot. Andrzej Powidzki)

Pomnik Bartosza Głowackiego - Wojciech Bartosz Głowacki bohater Insurekcji Kościuszkowskiej w bitwie pod Racławicami 4 kwietnia 1794 r. uczestniczył w dowodzonym przez gen. Tadeusza Kościuszkę natarciu kosynierów na baterię artylerii rosyjskiej. Za męstwo i odwagę okazaną w walce mianowany został przez gen. T. Kościuszkę na stopień chorążego Regimentu Grenadierów Krakowskich. W związku z nominacją na oficera zmienił nazwisko z chłopskiego Bartosz na Głowacki. Do legendy znanej w całej Polsce przeszedł epizod bitwy, kiedy Bartosz czapką ugasił lont odpalonej rosyjskiej armaty. Zmarł w Kielcach 9 czerwca 1794 roku w wyniku ran odniesionych, w przegranej przez wojsko polskie bitwie pod Szczekocinami przeciwko połączonym siłom armii rosyjskiej i pruskiej 6 czerwca 1794 roku.

pomnik Bartosza Głowackiego (fot. Andrzej Powidzki)

Autorem pomnika Bartosza Głowackiego, wykonanego z brązu, jest prof. Marian Konieczny z Krakowa. Uroczystość odsłonięcia pomnika była połączona z obchodami 200. rocznicy Insurekcji Kościuszkowskiej i miała miejsce 22 maja 1994 roku. Aktu odsłonięcia dokonał ówczesny premier Waldemar Pawlak. Pomnik o wysokości 10,5 metra stoi u stóp wzgórza na którym usypany został "Kopiec Kościuszki", na przedpolu dworu w Janowiczkach.

Cmentarz "Bratnie Mogiły" - w Dziemięrzycach, znajdują się dwie mogiły poległych w Bitwie Racławickiej. Oznaczone krzyżami oraz pamiątkowymi tablicami wzniesionymi w latach 60 - tych XX wieku.

cmentarz Bratnie Mogiły (fot. Andrzej Powidzki)

Polegli chłopi i żołnierze w bitwie racławickiej nie byli grzebani na cmentarzu, chowano ich na polach bitewnych, gdzie zginęli. Czasami obok grobu sadzono drzewo, które miało upamiętniać mogiłę. Dawniej na polach i łąkach było widać wiele krzyży i kopców mogilnych. Stawiane krzyże z drewna, po kilku latach ulegały zmurszeniu i ślad mogiły znikał z pól, łąk i pamięci ludzkiej. Dlatego powstały te oznaczone krzyżami oraz pamiątkowymi tablicami, groby poległych w bitwie racławickiej kosynierów i żołnierzy regularnych wojsk.

Przy drodze z Dziemięrzyc do Marchocic (po lewej stronie) znajdują się dwa kopce mogilne, które oddalone są od siebie zaledwie kilkadziesiąt metrów. Na frontowych zboczach kopców, na betonowej podstawie umieszczone są tablice z czarnego granitu z godłem Polski i napisem: "W hołdzie bohaterskim kosynierom i żołnierzom regularnych wojsk koronnych Rzeczypospolitej uczestnikom insurekcji kościuszkowskiej poległym w bitwie racławickiej 4 kwietnia 1794 r. w walce o wolność i niepodległość Polski". Po lewej stronie tablic znajdują się metalowe znicze. Znajdują się tam też żeliwne, ażurowe krzyże na betonowym postumencie. Ponadto, jeden z kopców usypany jest wokół drzewa, na drugim też rosło drzewo, ale zostało ścięte wiosną w 2001 roku, gdyż było bardzo spróchniałe. Otoczenie kopców mogilnych oraz prowadzące do nich przez pole ścieżki wyłożone są kostką brukową.

tablica na kopcah Bratnich Mogił (fot. Andrzej Powidzki)

Dwór w Janowiczkach - wraz z otaczającym go parkiem usytuowany jest w środkowej części wsi, po wschodniej stronie drogi prowadzącej z Racławic do Dziemięrzyc. W jego pobliżu znajduje się pomnik Bartosza Głowackiego oraz Kopiec Kościuszki. Dwór powstał na przełomie XVIII i XIX wieku. W tym okresie dwór był budynkiem drewnianym, kryty gontem. Z dworem związany był folwark murowany wraz z zabudowaniami gospodarczymi. W drugiej połowie XIX wieku nastąpiła przebudowa budynku. Ostateczna forma dworu po następnej przebudowie w około 1930 roku zachowała się do obecnych czasów.

dwór w Janowiczkach (fot. Andrzej Powidzki)

kapliczka w parku przy dworze w Janowiczkach (fot. Andrzej Powidzki)

     Park przy dworze zachował swoje historyczne granice, lecz pierwotna kompozycja została całkowicie zatarta. Reliktem kompozycji parku jest lipa licząca około 300 lat, pod którą, jak głosi legenda odpoczywał po bitwie gen. Tadeusz Kościuszko. W parku znajduje się również wybudowana drewniana, zabytkowa kapliczka, która jest po renowacji. Postawiona została po 1848 roku w miejscu zatartej mogiły kosynierów poległych w Bitwie Racławickiej.

     Na skraju parku otaczającego zabytkowy budynek dworu w Janowiczkach znajduje się kopiec mogilny, zwieńczony drewnianym krzyżem. Przed kopcem umieszczona jest kamienna tablica o nieregularnym kształcie z napisem: "MOGIŁA POLEGŁYCH W BITWIE 4 KWIETNIA 1794 R".

     Obok zobaczyć możemy pamiątkowa tablicę umieszczoną na kamiennym postumencie z napisem: "Dnia 16 sierpnia 2002 r. Papież Jan Paweł II podczas ostatniej pielgrzymki do Ojczyzny ucałował ziemię pobraną z pól bitewnych Racławic".

mogiła kościuszkowców w parku przy dworze w Janowiczkach (fot. Andrzej Powidzki)

w park przy dworze w Janowiczkach (fot. Andrzej Powidzki)

Willa Walerego Sławka - trzykrotnego premiera II Rzeczypospolitej, znajduje się w Janowiczkach niedaleko pomnika Bartosza Głowackiego. Willa wzniesiona została w latach 1934-1935 z przeznaczeniem na dom letni podpułkownika WP Walerego Sławka, wybitnego męża stanu, parlamentarzysty i premiera rządu w Polsce międzywojennej. Willa nawiązuje wyglądem do architektury polskich dworów. Jest budynkiem jednokondygnacyjnym z użytkowym poddaszem, wykonana z cegły i kamienia.

Willa wzniesiona została za zebrane pieniądze przez przyjaciół Walerego Sławka wywodzących się z dawnej Organizacji Bojowej PPS, skupionych w Bezpartyjnym Bloku Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego. W lipcu 1935 roku w obecności władz państwowych przekazano willę honorowemu obywatelowi Racławic, premierowi Waleremu Sławkowi.

Dwór w Dziemięrzycach - usytuowany w południowej części wsi przy jednej z dróg na wschód od szosy Racławice - Janowiczki - Dziemięrzce - Marchocice. Klasyczny dworek szlachecki wzniesiony w 1914 roku na miejscu starszej budowli istniejącej w tym miejscu w połowie XIX wieku. Po północnej stronie dworu znajduje się teren po dawnych zabudowaniach folwarcznych, po stronie południowej fragment dawnego parku.

Racławice - Ofiarowanie willi Waleremu Sławkowi (fot. NAC)

dwór w Dziemięrzycach - obecnie (fot. zbiory autora)

Krzyż - widoczny na obrazie Panorama Racławicka stoi przy skrzyżowaniu dróg na Wzgórku Dziemięrzyckim. Z tego miejsca Wojciech Kossak i Jan Styka szkicowali teren do swojej Panoramy Racławickiej. Pod tym krzyżem znajduje się także mogiła kosynierów. Stary krzyż zmurszały, rozleciał się i w roku 1986 z okazji udostępnienia zwiedzającym Panoramy Racławickiej we Wrocławiu został wiernie odtworzony przez Racławickie Towarzystwo Kulturalne.

opracowanie: Andrzej Powidzki