Ziemia Proszowska

	pomóżcie!!! ;)
	Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie felietonów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt! skarby@24ikp.pl. Inne kontakty z nami: TUTAJ! Redakcja IKP

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Ziemia Proszowska

Proszowice, 12-05-2020

     Okres neolitu w dziejach człowieka jest tym, kiedy min. zaczął uprawiać ziemię i hodować zwierzęta. Prowadząc prymitywną gospodarkę rolną silnie odczuwał różnice w plonach w zależności od tego, na jakiej gospodaruje ziemi. Stąd te najurodzajniejsze, w tym czarnoziemy były gęsto zaludnione. W Polsce mamy około 1% czarnoziemów z czego znacząca część zalega nasz region. One zadecydowały, że możemy mówić o jednolitym kulturowo regionie, od zarania dziejów państwa polskiego, a nawet wcześniej do dziś dnia.

     Termin Ziemia Proszowska wykształciła tradycja kilku wieków kultury polskiej. Używali go min. Ludwik Hieronim Morstin i Adam Grzymała Siedlecki. Znanym powiedzeniem ilustrującym tą myśl są słowa króla Zygmunta Starego do Kanclerza Jana Łaskiego, który po powrocie z Jerozolimy w celach religijnych przywiózł ziemię, wyraził się żartobliwie: Lepiej uczyniłbyś, gdybyś Ziemią Proszowską posypał mazowieckie piaski, a przeto mielibyśmy większą korzyść. Ten fragment cytuję za Panem prof. Feliksem Kirykiem.

     Bogate dowody na ciągłość osadnictwa w okresie prehistorycznym, po okres wczesnopiastowski, dostarczają odkrycia dokonane na tzw. "Szlaku Nadwiślańskim", szczególnie w rejonie Igołomi. Wykopaliska na terenie Ziemi Proszowskiej wskazują, że teren ten, na długo przed Mieszkiem I był gęsto zaludnionym i aktywnie uczestniczył w budowie nie tylko wczesnopiastowskiego etapu, lecz także państwa Wiślan.

polne drogi w wąwozach lessowych, stanowiły o krajobrazie proszowskiej czarnoziemu, fragment drogi Za Gajem będącej kontynuacja ulicy Biały Krzyż w Proszowicach, na jego wysokiej skarpie woda wydrążyła głęboką jamę
(fot. zbiory autora)

     O gęstym zaludnieniu tego regionu w tym okresie, pośrednio świadczy duża ilość osad służebnych, szczególnie w rejonie wyznaczonym Słomnikami - Proszowicami - Skalbmierzem i Nowym Brzeskiem. To między innymi, Słomniki, Szczytniki, Koniusza, znaczącym ośrodkiem w tamtym okresie było Stare Brzesko, jako gród.

     Proszowice do rangi miasta awansowały za panowania Kazimierza Wielkiego. Władca ten uczynił to zapewne w obawie, że ważny gospodarczo region wymyka mu się spod kontroli. Skalbmierz, Miechów, Nowe Brzesko i Wawrzeńczyce były miastami duchownymi. Czym to groziło, pamiętał zapewne wydarzenia z okresu panowania ojca, który musiał prowadzić ciężkie walki z wójtem Albertem i biskupem Muskatą, znajdującymi poza Krakowem oparcie w Wawrzeńczycach i klasztorze Bożogrobców w Miechowie. Położenie Proszowic na ważnym szlaku komunikacyjnym z Krakowa na Wiślicę i do Lublina oraz z Zagłębia Solnego na Słomniki i do Torunia i Wielkopolski sprawiły, że wyrosły one na silny ośrodek ekonomiczny i polityczny.

     Trzecia ćwierć XIV stulecia była okresem dokonującej się pod okiem króla intensywnej budowy miasta. Proszowice zostały włączone w obręb dóbr stołowych króla. Znajdował się w nich dwór królewski. Musiał on być zapewne okazałym skoro niemal zawsze, ktoś w nim przebywał z królewskiej rodziny, np. Władysław Jagiełło przyjmował w nim zagranicznych posłów, silnie z Proszowicami związana była królowa Elżbieta Łokietkówna - siostra Kazimierza Wielkiego. Zaglądała tu dość często królowa Jadwiga i inni. Przy dworze istniał folwark dostarczający wszelkich produktów rolnych bezpośrednio na stół królewski.

     Z początkiem XV wieku Proszowice stały się siedzibą powiatu. W okresie wcześniejszym odbywały się tu sądy ziemskie. Do Proszowic już z końcem XIV wieku ściągała licznie okoliczna szlachta na terminy sądowe, a w niedalekiej przyszłości, bo z końcem XV wieku, na sejmiki szlacheckie województwa krakowskiego i zjazdy szlachty celem okazania gotowości bojowej.

     Na sejmikach proszowskich zapadały ważne decyzje dla wewnętrznej i zewnętrznej polityki kraju. Proszowice i region stały się wówczas jednym z centrów życia politycznego i gospodarczego w Rzeczpospolitej. Pomyślnemu rozwojowi gospodarczemu regionu w epoce Piastów i Jagiellonów towarzyszył rozwój kulturalny. W XV wieku istniały tu szkoły przy każdej niemal parafii. Większość ich istniała już w początkach XIV wieku.

     O wysokim poziomie nauczania w proszowskiej szkole, a tym samym rozumieniu potrzeby oświaty przez mieszczaństwo, świadczy stosunkowo duża ich ilość na Akademii Krakowskiej w latach 1400-1516.

     W późniejszym okresie liczba proszowian jeszcze bardziej rosła. Duża była w tym zasługa plebanów, często wybitnych profesorów Akademii Krakowskiej. Niewątpliwie najwybitniejszym z nich był Jan Sacranus z Oświęcimia - wieloletni rektor Uniwersytetu Krakowskiego, dyplomata, pisarz, był jedną z najznakomitszych postaci na Akademii Krakowskiej, na przełomie XV i XVI wieku. Jego zasługą jest wybudowanie i wyposażenie szpitala dla ubogich w Proszowicach. Budynek ten istnieje do dziś jako Ośrodek Zdrowia. Równie wybitnych plebanów, profesorów Akademii Krakowskiej miała Koniusza.

     Znajdujemy tu nazwiska, Bernarda Wapowskiego - wybitnego historyka i geografa, autora pierwszej mapy Polski i Litwy, pozostającego w bliskich kontaktach z Mikołajem Kopernikiem, o czym świadczy tablica w kopalni soli w Wieliczce upamiętniająca ich wspólny pobyt i miejscowa legenda, przekazana autorowi przez Pawła Blitka z Posądzy, jakoby w Koniuszy gościł on wielkiego astronoma. Proboszczami w Koniuszy byli również, Anzelm Ephorius - profesor medycyny, słynny lekarz krakowski, Jakub Nejmanowicz - przez 16 lat rektor Akademii, Andrzej Lipiewicz - profesor matematyki, wydawał on słynne Kalendarze Krakowskie. W okresie Sejmu Czteroletniego, proboszczem był jego wybitny działacz, Hugo Kołłątaj.

     W przeddzień bitwy pod Racławicami, 3 kwietnia 1794 roku wieś i plebania gościła T. Kościuszkę i jego armię. Tu Jan Ślaski ściągnął z ówczesnego powiatu proszowskiego blisko 2 tysiące kosynierów, w tym Bartosza Głowackiego z pobliskich Rzędowic, Stanisława Świstackiego z Zakrzowa i Jędrzeja Łakomskiego z Proszowic. Do dziś dnia w plebańskim ogrodzie zachował się ośmiokątny, kamienny stół, przy którym według tradycji miał zasiadać Kościuszko, najprawdopodobniej konfrontując z tego miejsca mapę Karola de Perthesa z doskonale widoczną z tego miejsca panoramą okolicy, a w lesie, zatracający z każdym rokiem bogatą koronę, dąb T. Kościuszki przy którym Naczelnik stojąc rankiem 4 kwietnia dokonywał przeglądu swojej armii przemieszczającej się na nieznane sobie jeszcze pola Janowiczek, Dziemierzyc i Racławic, gdzie zapiszą się złotymi zgłoskami w historii Polski.

     Naczelnik Insurekcji, na kilkanaście dni przed przysięgą na Rynku Krakowskim 24 marca 1794 roku, przebywał w klasztorze Norbertanów, podobnie jak kilkaset lat wcześniej Władysław Łokietek, w walce ze zbuntowanym Krakowem, pod wodzą wójta Alberta i biskupa Muskaty. W odnowionym dziś klasztorze przez Ojców Pijarów, zachowany został refektarz i pokój w którym gościł T. Kościuszko. Z klęską Insurekcji następuje ostateczny rozbiór Polski. Ziemia Proszowska wchodzi w skład zaboru austriackiego. Mimo krótkiej obecności na tym terenie, Austriacy zdążyli opracować mapy, zinwentaryzować przejęte dobra i sprzedać je, tak jak dobra królewskie na Zagrodach. O perfekcyjnym przejmowaniu zagrabionego regionu, świadczy fakt, że zdążyli przejąć wiele podstawowych dokumentów z dziejów miast powiatu. Zapewne część z nich do dziś znajduje się w archiwach Lwowa i Wiednia.

     W wyniku zwycięskiej kampanii wojsk księcia Józefa Poniatowskiego w 1809 roku, terytorium stworzonego w 1807 roku Księstwa Warszawskiego, między innymi, powiększone zostało o nasz region. Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku, były powiat proszowski wszedł w skład Królestwa Polskiego. Do wybuchu I wojny światowej Ziemia Proszowska leżąca na peryferiach wielkiego imperium rosyjskiego pozostała na uboczu gwałtownych zmian związanych z rozwojem kapitalizmu. Nie bez znaczenia była tu polityka strategiczna caratu świadomie zaniedbująca rozwój swoich peryferii.

     Ludność regionu brała aktywny udział we wszystkich ruchach narodowo-wyzwoleńczych i społecznych. Powstanie Styczniowe, obok Insurekcji 1794 roku, to godna postawa społeczności Ziemi Proszowskiej. Świadczą o tym patriotyczno-religijne procesje do Racławic, liczny udział młodzieży wszystkich grup społecznych w oddziałach Apolinarego Kurowskiego, generała Mariana Langiewicz i innych, czy tez fundacja wielu religijnych figur, których symbolika wyraża patriotyzm.

     Rewolucja z lat 1905- 1907, zwana też powstaniem, w miastach i wsiach ówczesnego powiatu miechowskiego, przebiegała burzliwie. W listopadzie 1905 roku, w zabudowaniach dworskich na Zagrodach odbył się kilkutysięczny wiec. Powszechnie żądano języka polskiego w urzędach i szkołach. W Proszowicach utworzono "Rzeczpospolitą Proszowską", w której funkcję ministra oświaty objął, jeszcze w sile wieku, proboszcz Bronisław Mieszkowski (pierwowzór postaci księdza katechety z powieści St. Żeromskiego "Syzyfowe Prace"). Z udziałem księdza B. Mieszkowskiego doszło do burzliwych wydarzeń w ówczesnej szkole. Inspektor Oświaty w Miechowie z oburzeniem odnotował fakt wywożenia na taczkach kierownika szkoły który gorliwie realizował treści prawowiernego nauczania. Z tego okresu, za lata 1869-1906, zachowała się księga wizytacji szkoły.

     Okres okupacji, podobnie jak w całym kraju, to czas nadzwyczaj trudnych warunków życia w którym każdy dzień mógł przynieść tragedię rodzinie. W tych warunkach intensywnie rozwinął się ruch oporu, którego symbolem jest zaistniała na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku Rzeczpospolita Kazimiersko - Proszowicka lub Rzeczpospolitą Partyzancką. To szczególnie piękna karta w dziejach mieszkańców Ziemi Proszowskiej.

opracował: Henryk Pomykalski