Tajne nauczanie w powiecie proszowickim
referat Edwarda Widłaka (fragmenty)
Proszowice, 27-03-2010
Zaledwie umilkły działa na polach bitew, na obszarze Państwa Polskiego w 1939 roku, a już okupant hitlerowski przystąpił do akcji wynaradawiającej. Władze niemieckie dokonują rozstrzeliwań i osadzania w obozach koncentracyjnych tych wszystkich, którzy mogliby im w akcji wynaradawiającej przeszkodzić. Ostrze nienawiści hitlerowskiej zwrócone zostało do wszystkiego co polskie, a przede wszystkim przeciw inteligencji polskiej z profesorami Uniewersytetu Jagiellońskiego na czele. Giną najwięksi nasi naukowcy, niszczy się dobytek kulturalny Polski: biblioteki, muzea, pomniki naszej przeszłości. Zamknięte zostały szkoły wyższe i średnie. Dla "narodu niewolników", jakimi mieli być Polacy, wystarczyć miało szkolnictwo podstawowe z okrojonym do minimum programem nauczania, bez nauki historii i geografii, pozbawionych pomocy naukowych i podręczników. Jedynym "podręcznikiem" dozwolonym był, wydawany przez władze okupacyjne, "Ster". Młode pokolenie miało zapomnieć o swoim narodowym pochodzeniu. Przeciw tej wrogiej akcji wynaradawiającej stanęło patriotyczne nauczycielstwo polskie, uzbrojone w ideę miłości ojczyzny i narodu. Już od pierwszych dni okupacji rozwijać zaczynają się punkty tajnego nauczania na terenie całej Polski. W powiecie proszowickim tajne nauczanie odbywało się:
a) w ramach szkoły jawnej
b) w tajnych kompletach pozaszkolnych.
Tajne nauczanie w ramach szkoły jawnej odbywało się w ten sposób, że część poszczególnych lekcji przeznaczało się na podawanie wiadomości z historii i geografii. Nauka w tajnych kompletach odbywała się w salach szkolnych, a najczęściej w mieszkaniach prywatnych nauczycieli lub uczniów. Podręczniki zdobywano w różny sposób. Zbierano stare podręczniki leżące bezużytecznie w domach prywatnych lub zakupowano u patriotycznych antykwariuszy (np. na ulicy Szpitalnej w Krakowie). Nowe podręczniki drukowano w tajnej drukarni w Miechowie, a rozprowadzeniem ich zajmował się ówczesny nauczyciel z Miechowa - St. Pogoda.
Tajnym nauczaniem na poziomie szkoły powszechnej objętych zostało w powiecie proszowickim około 7000 dzieci, a na poziomie gimnazjum ogólnokształcącego około 600 młodzieży. Pierwsze komplety tajnego nauczania na terenie powiatu proszowickiego powstały w Proszowicach, Nowym Brzesku, Grębocinie, Smoniowicach i Żębocinie. Organizatorem tajnego nauczania w Proszowicach i okolicy był Wacław Pelc, członek Tajnej Komisji Oświaty, a zarazem prezes Tajnego Ogniska ZNP, kierownik Szkoły Powszechnej w Proszowicach. Tajne nauczanie w ramach szkoły jawnej prowadzone było w Proszowicach od września 1939 roku aż do chwili wyzwolenia w 1945 roku. Prowadzone było na poziomie szkoły powszechnej, oparte na przedwojennych programach. Tajne nauczanie na poziomie gimnazjum ogólnokształcącego prowadzone były od października 1939 roku w trzech kompletach. Lekcje odbywały się w mieszkaniach prywatnych, gdyż sale lekcyjne zajęte były przez władze okupacyjne. Nauczycielami w kompletach gimnazjalnych byli: Wacław Pelc, jego żona Leokadia Pelc, Helena Majewska, Kazimiera Bujakowska, Zofia Bujakowska, Jan Bujakowski, ks. Piotr Styczeń, ks. Józef Rybczyk oraz Leopold Bochnak - major wojska polskiego.
W Nowym Brzesku prowadzone było tajne nauczanie w zakresie I i II klasy gimnazjum ogólnokształcącego od 1 października 1939 roku. Nauka odbywała się w salach szkolnych. W okresie od 1940 roku do połowy 1942 roku tajną naukę prowadzono w domach prywatnych indywidualnie, a od września 1942 roku lekcje znów odbywały się w salach lekcyjnych. W godzinach nauki tajnej w klasach od strony dziedzińca odbywała się nauka gry na skrzypcach, której bywało przysłuchiwali się nieraz Niemcy, przypadkowo znajdujący się na terenie Nowego Brzeska, a w dalszych salach w tym czasie kontynuowano tajne nauczanie. Oprócz kompletów gimnazjalnych odbywało się również douczanie historii i geografii w zakresie szkoły powszechnej. Tajne nauczanie prowadzili nauczyciele: Stanisław Szymacha, Jan Szymacha, Tadeusz Klimek i Józef Półtorak. W tajnych kompletach uczyli: Józef Barański i Władysław Sroga.
(...)
W 1944 roku zorganizowane zostało tajne nauczanie w Stręgoborzycach w zakresie gimnazjum. Nauczanie tego kompletu trwało od 10 lipca do 27 grudnia 1944 roku. Do klasy I uczęszczało 7 uczniów, do klasy II - 4 uczniów, do klasy III - 3 uczniów. W powyższych kompletach uczyły następujące osoby:
- Zygmunt Siódmak - kierownik kompletu, uczył historii w klasach I-III po 3 godziny tygodniowo, języka niemieckiego po 4 godziny tygodniowo oraz łaciny po 4 godziny tygodniowo.
- Alicja Bryła - nauczycielka, uczyła w klasie I i II przyrody po 3 godziny tygodniowo oraz geografii w klasie I, II, III po 4 godziny tygodniowo.
- prof. Kazimierz Sosnowski uczył języka polskiego w klasach I-III po 5 godzin tygodniowo
- Zygmunt Siemieniec - student Akademii Górniczej uczył fizyki w klasie III po 3 godziny tygodniowo oraz matematyki w klasie I, II, III po 4 godziny tygodniowo.
Komplet podlegał Tajnej Komisji Oświaty i Kultury. Komisje tworzyli: prof. dr Jan Kulpa - wizytator na południową część powiatu proszowickiego, Wacław Górski - kierownik szkoły w Igołomii, Franciszek Pycia - nauczyciel z Wawrzeńczyc, Bryła Franciszek - kierownik szkoły w Stręgoborzycach. Od dnia 15 września 1944 roku do końca lutego 1945 roku odbywał się w szkole w Stręgoborzycach tajny Kurs Spółdzielczy, który prowadził Franciszek Dziadoń - z zawodu skarbowiec. Kurs zorganizowało Stronnictwo Ludowe. Wykładano następujące przedmioty: spółdzielczość, korespondencja handlowa, arytmetyka handlowa, towaroznawstwo, księgowość, geografia gospodarcza, maszynopisanie. Na zajęciach wykorzystywano 2 maszyny do pisania. (...) Na kurs uczęszczało 41 osób.
***
Południowa część powiatu wizytowana była przez tajnego wizytatora prof. dr Jana Kulpę, natomiast północna część powiatu - przez prof. Stefana Żytko.
Cały reprint referatu do pobrania kliknij na ikonę. 
Agnieszka Głowicka-Polkowska
|
