Herb Szreniawa
|
herb Szreniawa (fot.wojtek.onlinesc.net) |
Proszowice, 24-11-2007
Szreniawa (Krzywaśń, Occele, Ocele, Śrzeniawita, Śrzeniawa, Śrzeniewta, Śreniawa) jest herbem szlacheckim stanowiącym charakterystyczny znak rodowy ustalony według określonych reguł heraldycznych.
W założeniu jest znakiem niepowtarzalnym, jednak może się nim posługiwać - w heraldyce polskiej - wiele rodów tzw. herbownych, tworzących w konsekwencji charakterystyczny dla polskiej heraldyki ród herbowy, grupujący rodziny czasem ze sobą wcale nie spokrewnione.
Herb Szreniawy charakteryzuje:
"Rzeka srebrna w polu czerwonym w skos, czyli jak S przewrócone płynąca. Na hełmie lew bez korony między dwiema trąbami myśliwymi, u każdej z nich cztery dzwonki wiszą. Jedni go familianci tak zażywają, że na wierzchu rzeki kładą krzyż i to zowią Śreniawa, drudzy bez krzyża rzekę noszą i chcą to mieć Drużyną. Inni lwa na hełmie nie zażywaja, ale tylko same trąby."
Kasper Niesiecki, Herbarz, VIII, 468-469
|
herb Drużyna (wikipedia) |
Herb Drużyna jest pierwotną wersją herbu Szreniawa. Występuje w Klejnotach Długoszowych, herbarzyku Marka Ambrożego i Stemmata Polonica, które podają pole czerwone (bez klejnotu). Natomiast zapiski z 1473r. oraz dokument Zygmunta I z 1529r. przypisują mu pole błękitne. Najstarsza zapiska z tą proklamą pochodziła z 1385r., w późniejszych nazywany jest Krzwaśnym (symbolizującym: kij, laskę zakrzywioną w obu końcach w kształcie litery S, będącą oznaką godności kapłańskiej). Klejnot pojawił się dopiero u Paprockiego. Herb często był mylony z Byliną i Śreniawą. Pierwotnie według Semkowicza godło Śreniawitów i Drużynów miało przedstawiać "Krzywań pastorału". Długosz był pierwszym, który użył określenia "rzeka". Dopiero w 1468 r. w zapiskach sądowych pojawiła się nazwa "rzeka z krzyżem".
Często łączono Drużynę ze Śreniawą myląc ich pieczęcie. Wielu autorów sądziło iż liczne osady leżące nad Śreniawą są spokrewnione, wychodzące z jednego pnia, wskazując na Drużynów jako starszą linię. Natomiast Długosz w "Klejnotach" wyraźnie je rozdzielił, podkreślając, iż są to dwa odrębne rody: Drużynowie mieli być skłonni do rozlewu krwi, zaś Śreniawici skłonni do gniewu, zamiłowani w psach i łowach. Jako przykład Długosz przypisał morderstwo św. Stanisława rodom Jastrzębców, Strzemieńców i Drużynom.
|
herb Szreniawa (polonium.de) |
Ród Drużynów dość szybko przestał występować w źródłach. W XVI wieku pojawiło się jeszcze klika domów w powiecie wiślickim, na Podolu i Wołyniu; później i one znikły. Prawdopodobnie większość Drużynów połączyła się ze Śreniawitami, cześć być może przeszła do innych rodów.
Herbem Śreniawa pieczętowało się około 100 rodzin (m.in. domy Kmitów, Lubomirskich , Stadnickich, Lasockich, Maciejowskich, Potockich czy Prandotów), nieliczne odmiany występowały na Litwie.
Ciekawym przykładem jest pieczęć z 1379r Jakusza sędziego wojewody krakowskiego. Herb Szreniawa jest herbem ponadczasowym , pomimo upływu lat ciągle jest obecny we współczesnym świecie. Możemy go zaobserwować nie tylko w herbach wielu miast, ale także na budynkach wielu zabytków, o czym świadczą poniższe przykłady.
W herbie Wiśnicza zauważamy herb Drużyny czyli godło herbu założyciela miasta Stanisława Lubomirskiego.
|
herb Nowego Wiśnicza (wikipedia) |
Użyczenie przez Lubomirskiego własnego herbu rodowego samorządowi Wiśnicza było ukoronowaniem prac nad stworzeniem nowego miasta. Na podstawie decyzji króla miasto miało funkcjonować na podstawie przepisów prawa magdeburskiego. W myśl jego zasad władzę w mieście sprawowali wójt z ławnikami oraz burmistrz z rajcami. Ten wizerunek herbu miasta utrzymał się bez zmian od XVII w. Godło nadane miastu przez założyciela zachowywali także późniejsi właściciele, bez względu na zmieniającą się przynależność państwową tych terenów.
W 1634 r. z polecania Wawrzyńca (Laurentius) Zabłockiego, wójta (adovocatus) wiśnickiego, założono księgę ławniczą miasta Wiśnicza, gdzie na pergaminowej oprawie tej księgi umieszczono w owalnym, ozdobnym medalionie godło herbu Szreniawa bez krzyża, w otoku napis: FRUSTRA VIVIT QUI NEMINI PRODEST (Próżno żyje, kto nikomu nie pomaga). Powyżej herbu umieszczono napis "Acta advocatiatia et scabinorum oppidi Visnicz", poniżej litery LZ AW, oznaczające inicjatora powstania tej księgi.
|
herb Rynarzewa (wikipedia) |
W jednej z największych wsi, w której herbie możemy zauważyć herb Szreniawy jest Rynarzewo położone 8 km na płn.-wsch. od Szubina na trakcie bydgoskim, przy ujściu rzeki Gąsawska do Noteci. Symbolizuje on ród, który upamiętnił się do dnia dzisiejszego, czego dowodem jest właśnie herb, a którym od 1420 r. zarządzał Janusz z Rynarzewa, podkoniuszy kaliski z rodu Szreniawitów.
Znana jest tylko jedna zachowana pieczęć miejska Rynarzewa z wizerunkiem jego herbu. Wykonany nią odcisk, uwierzytelnił dokument z roku 1713. W polu pieczęci znajduje się owalna tarcz herbowa w kartuszu, w tarczy krzywaśń, a na niej od czoła krzyż kawalerski zaćwiczony.
Symbol omawianego herbu znajduje się również w sztandarze Zespołu Szkół w Rynarzewie.
|
herb Horyńca Zdroju (wikipedia) |
Herb Szreniawy jako swój herb przyjęła również gmina Horyniec-Zdrój położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, na pograniczu Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i Roztocza Wschodniego.
Na polowaniach bywał tu król Jan III Sobieski i korzystał - jak głosi legenda z dobroczynnych właściwości horynieckich źródeł mineralnych.
Gmina ta posiada wiele atrakcji turystycznych. Jedną z nich jest położony w centrum Horyńca kościół zdrojowy. Gdzie nad wejściem do świątyni znajduje się właśnie Szreniawa, herb Stadnickich - fundatorów świątyni.
|
herb Jawornika Polskiego (jawornikpolski.itl.pl) |
Kolejną zawierająca w swym herbie godło Szreniawy jest gmina Jaworniki położona w środkowo wschodniej części województwa podkarpackiego i południowo zachodniej części powiatu przeworskiego.
|
kościół p.w. św. Stanisława bpa. (tarnowskie.koscioly.sl.pl) |
W Szczepanowie w powiecie brzeskim (województwo małopolskie) znajduje się kościół p.w. św. Stanisława bpa. Gdzie w polu środkowym, szerszym, lekko wysuniętym i zaakcentowanym trójkątnym przyczółkiem, jest półkolista arkada, w której widzimy portal marmurowy z herbem Drużyny w kartuszu.
Kościół ten został wzniesiony w 1781r. z fundacji Stanisława Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego w miejsce pierwotnego, drewnianego z 1511 r. Według tradycji na miejscu gdzie niegdyś stał dom Welisława i Bogny, rodziców św. Stanisława.
Z herbem Drużyny możemy również spotkać się zwiedzając zamek w Dobczycach położony około 30 kilometrów na południe od Krakowa, nad rzeką Rabą. Zbudowany został w stylu gotyckim na planie nieregularnym przez Kazimierza Wielkiego w XIV wieku. Był siedzibą starostów niegrodowych, a godność tę piastowali przedstawiciele znamienitych rodów:Wierzynków, Moskrzowskich, Lanckorońskich, Lubomirskich i Jordanów. Zamek rozbudowali w XVI i na początku XVII w. Lubomirscy, nadając mu cechy budowli renesansowej. Herb Lubomirskich jest na jednym z portali w zamku.
|
barokowa brama wjazdowa do pałacu Lubomirskich w Dąbrowie Tarnowskiej (mik.krakow.pl) |
Podziwiając zabytki gminy miejsko-wiejskiej Dąbrowa Tarnowska w województwie małopolskim, w powiecie dąbrowskim, możemy zauważyć wielu miejscach herb Drużyny m.in. na: barokowej bramie wjazdowej do pałacu Lubomirskich, marmurowym obeliksu fundacji Lubomirskich.
Ktokolwiek zwiedza Wilanów, w przejściu od kościoła do pałacu, zatrzymuje się przed wspaniałym Mauzoleum hr. Potockich w stylu ostrołukowym ozdobionym czterema lwami trzymającymi herbowe tarcze rodzin Potockich i Lubomirskich.
Z herbem Szreniawy związana jest również: Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Klasztor Dominikanów, Zamek w Pieskowej Skale.
opracowała: Agnieszka Kurkiewicz
|