Nowobrzeskie cechy
część II
Nowe Brzesko, 24-04-2004
Okres Świąt Męki Pańskiej nastraja do szczególnej nostalgii. Wracają wspomnienia o tych co odeszli, o czasach, które bezpowrotnie minęły. Przy tej okazji warto wspomnieć o ludziach, którzy przed wiekami tworzyli historię naszej społeczności.
Powstanie nowobrzeskich cechów czyli zrzeszeń rzemieślniczych sięga kilkuset lat i jest niewątpliwie jednym z ciekawszych zjawisk społecznych minionych stuleci. Dotyczy ono bowiem nie tylko codziennych zajęć związanych z pracą zawodową, ale i trybu życia wyznaczonego przez statuty i przywileje cechowe.
Brzesko Nowe jako miasto lokacyjne na prawie magdeburskim w okresie swojej świetności zrzeszało rzemieślników w cechach: szewskim, krawieckim, rzeźniczym, spółaskim oraz tak zwanym rolniczym czyli brackim. Kiedy i w jakich okolicznościach powstały te organizacje dokładnie nie wiadomo. Cechy zrzeszające co najmniej 10 majstrów z danej branży powstały z pobudek czysto ekonomicznych. Stanowiły w małomiasteczkowej społeczności enklawę dla obrony swoich praw i interesów. Wspólnie ustalali produkcję, zaopatrzenie w towar i rynek zbytu broniąc obcym i czeladnikom dostępu do rzemiosła. Poza pracą zawodową prowadzili określone statutowo, niejednokrotnie huczne życie towarzyskie. Niewątpliwą zaletą tych organizacji była charytatywna praca związana z posługami kościelnymi.
Każdy cech miał w kościele pod opieką swój ołtarz, przed którym zbierał się na wspólnych modlitwach. Starszy cechu miał obowiązek siedzieć w pierwszej ławce przy swoim ołtarzu i pilnować go. Obok znajdowała się skrzynka cechowa ze światłem kościelnym (różnego rodzaju świece na określone uroczystości kościelne i parady miejskie) oraz obrazy, feretrony, chorągwie i poduszki. W nowobrzeskim kościele cech szewski opiekował się ołtarzem głównym z wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego, krawcy opiekują się ołtarzem bocznym Matki Boskiej Częstochowskiej, spółacy - Matki Boskiej Bolesnej, rzeźnicy - Serca Pana Jezusa, a bracia rolnicy czczą św. Annę Samotrzeć z ołtarza bocznego. W Brzesku Nowym rzemieślnicy obok prac związanych z wykonywaniem swojej profesji zajmowali się uprawą roli i hodowlą bydła często upodabniając się do stanu chłopskiego.
Pierwsze wzmianki o specjalnościach zawodowych pochodzące z przywileju lokacyjnego Brzeska Nowego w 1279 r wspominają o jatkach rzeźniczych, młynach, kramach z chlebem, łowieniu ryb siecią i na wędkę oraz nieokreślonej liczbie łaźni miejskich i klasztornych, co wskazuje na istnienie: rzeźników, młynarzy, piekarzy, rybaków i łaziebników (łazienników).
W 1397 r. jest mowa o rybaku z Brzeska Nowego - Janie Miotełka, a w 1428 r. o młynarzu z Brzeska Nowego. Rejestry poborowe dla miasta Brzeska Nowego z lat 1581 (1579), 1629, 1658 i 1680 wymieniają: dudziarzy, gorzelników, kijaków (przekupnie mięsem), kowali, krawców, tkaczy, płócienników, kuśnierzy, rzeźników i szewców. O randze brzeskich rzemieślników świadczą przywileje królów polskich nadane cechom. Krawcy działali na zasadzie przywileju Michała Korybuta Wiśniowieckiego z 1669 r. i Augusta II z 1697 r. Szewcy dostali przywilej w 1633 r. od Władysława IV, w 1669 r. od Michała Korybuta i w 1698 r. od Augusta II Mocnego.
Organizacje cechowe początkowo działały na zasadzie przywilejów lub statutów cechowych zatwierdzanych przez władze miasta, a od 1816 r. do okresu międzywojennego na zasadzie Instrukcyji wydanej przez cara Aleksandra I. Z czasem wszystkie organizacje cechowe działające na terenie gminy Nowe Brzesko przekształciły się w Bractwa przykościelne bazujące na strukturach cechowych. Wybierały swoje Rady Starszych, cechmistrza, podcechmistrza, skarbników, kluczykowych, chorążych, sąd polubowny itp. Skrupulatnie prowadzone księgi cechowe choć fragmentarycznie zachowane, a będące w posiadaniu aktualnych cechmistrzów dają nam znikomą wiedzę na temat minionej epoki.
Cech spółacki zwany wspólnym zrzeszał brzeskich rzemieślników, których było mniej niż 10 mistrzów z danej branży. Pierwsza wzmianka, to pieczęć cechowa z 1714 r. Do organizacji tej należeli: kowale, podkuwacze koni, koszykarze, kołodzieje, stelmachowie, cieśle, garncarze i stolarze. W okresie międzywojennym z tego cechu wyodrębnili się kowale i stolarze. Ci ostatni założyli odrębną organizacje pod nazwą: Cech stolarzy i pokrewnych zawodów rzemieślniczych grupy drzewnej chrześcijan w Brzesku Nowym obejmujący profesje: stolarstwo, kołodziejstwo, bednarstwo, rzeźbiarstwo w drewnie, koszykarstwo, tokarstwo w drewnie i wyrób instrumentów muzycznych. Oba cechy rozwiązano po wojnie, a rzemieślnicy powrócili do cechu spółackiego i jako Kościelne Bractwo Matki Boskiej Bolesnej pod opieką cechmistrza Mariana Kubika działa do dnia dzisiejszego.
Cech krawiecki- powstanie jego można wiązać z przywilejem królewskim z XVII w. Przypuszczalnie związani z nim mogli być: przędzalnicy, płóciennicy, kuśnierze, tkacze, krawcy o specjalnościach: jarmarcznych, miar męskich, damskich oraz czapnicy. Zachowany rejestr członków z 1856 r wymienia mistrzów krawieckich różnych specjalności. Do dnia dzisiejszego cech działa na zasadzie Bractwa Krawieckiego Matki Boskiej Częstochowskiej pod opieką honorowych cechmistrzy: S. Gorzałczany i G. E. Staniszewskich.
Cech rzeźniczy - zachowana dokumentacja pochodząca z 1856 r. wymienia 22 mistrzów kunsztu rzeźnickiego, ale zrzeszenia tego nie należy utożsamiać z tą datą, gdyż powstało ono o wiele wcześniej. Z organizacją tą można wiązać branże zawodowe bezpośrednio i pośrednio związane z produkcją mięsa tj.: kijaków (handlarzy mięsem), szlachtusów (zabijający zwierze), rzeźników, masarzy, wędliniarzy skupujących skóry, itp. Brzescy rzeźnicy działający do okresu powojennego przekształcili się w Bractwo Rzeźnicze Serca Jezusowego i pod opieką cechmistrzów Tadeusza Stępnia i Jana Sowy działają do dnia dzisiejszego.
Cech szewski - niewątpliwie jeden z najstarszych nowobrzeskich zrzeszeń rzemieślniczych, o czym świadczą przywileje królów polskich nadane temu cechowi przed 370 laty. Fragmentaryczne źródła historyczne mówią o randze i działalności jego członków, którzy zajmowali honorowe miejsca w kościele opiekując się ołtarzem głównym. Kronika parafialna w 1864 r. wzmiankuje o cechu szewskim, który odnowił ołtarz św. Mikołaja oraz figurki św. Wojciecha i św. Stanisława. Książka Legalna i Zapis Kwartników z przed wieku dają obraz ówczesnych stosunków społecznych związanych z pracą zawodową tej grupy. Cech przekształciwszy się w Bractwo Szewców Jezusa Ukrzyżowanego przed laty zaprzestał swojej działalności. Ołtarz główny pozostaje bez rzemieślniczej opieki.
Cech chłopski - czyli Bractwo św. Anny zrzesza w swoich szeregach rolników z Nowego Brzeska, Nękanowic, Szpitar, Mniszowa, Hebdowa, Gruszowa, Rudna i Przybysławic. Bractwo od początku swoją działalność opierało na organizacyjnych strukturach cechowych, chociaż z produkcją rzemieślniczą, szkoleniem młodzieży i wyzwalaniem czeladników nie miało nic wspólnego. Zachowane księgi brackie pochodzą z 1806 r. i zawierają ciekawe informacje dotyczące charytatywnej działalności jego członków. Organizacja działa do dzisiaj pod opieką brata Witolda Kwietnia.
Ta zanikająca, bracka działalność będąca spuścizną po brzeskich rzemieślnikach i rolnikach jest charakterystycznym świadectwem lokalnego tradycjonalizmu, który wszyscy powinniśmy szanować i pielęgnować.
opracowała: Iwona Pająk
|
|
|
