Nepomuki w Donosach i Skorczowie
 |
figura św. Jana Nepomucena przy dróżce pomiędzy stawami w Donosach
(fot. Zdzisław Kuliś) |
Donosy, 22-06-2020
W początkach czerwca br. pisałem wspomnienie o 470. letniej figurze św. Jana w Chruszczynie Wielkiej. Tym razem chcę napisać o dużo młodszej figurze św. Jana Nepomucena i trochę historii o Janie Nepomucenie.
185. letnia figura w Donosach gm. Kazimierza Wielka
Otóż figura św. Jana Nepomucena jest posadowiona w miejscowości Donosy przy bocznej drodze prowadzącej niegdyś do dworu, a biegnącej groblą pomiędzy stawami. Figura ta jest wykonana z kamienia prawdopodobnie pińczowskiego, pobielona jak wszystkie na Ponidziu figury Jana Nepomucena. Rysy są nieco zatarte przez czas, ale w dużym stopniu przez nieumiejętne bielenie gęstym wapnem. Jeszcze dziewięć lat temu, kiedy robiłem zdjęcia do albumu "Mieszkać wśród Świętych" napisy były czytelne, natomiast teraz już nie.
Cechą charakterystyczną figur na Ponidziu jest to, że w większości są zbudowane z kamienia pińczowskiego, a kamień pińczowski cechuje to, że po wydobyciu jest bardzo miękki, do tego stopnia, że można go z powodzeniem rżnąć nawet piłą ręczną do drzewa. Natomiast z biegiem czasu kamień ten twardnieje, czym dłużej, tym jest twardszy i dlatego ma zastosowanie w rzeźbiarstwie i wykonywaniu różnych ozdób w budownictwie. Dlatego też był wykorzystywany między innymi do rzeźbienia figur przydrożnych.
Na Ponidziu figur św. Jana Nepomucena jest 54.
Święty Jan Nepomucen w Donosach trzyma na lewej ręce krzyż, jest w kanciastym birecie, ma brodę, aczkolwiek nie wielką, ubrany w niezbyt długą szatę, prawdopodobnie komżę, zwrócony przodem ku wschodowi, a tyłem na zachód. Z napisu wynika, że jest ufundowana przez Mariana i Anielę Potockich w 1835 roku, ale z jakiej intencji? Nie można znaleźć źródła historycznego na ten temat. Czy Potoccy Mieszkali w Donosach?
W kościele pw. Podwyższenia Krzyża św. w Kazimierzy Wielkiej znajduje się tablica pamiątkowa z epitafium: Jan i Marianna z Rusieckich Mieroszewscy dziedzice wsi Odonowa Emilii córce swey w kwiecie wieku na dniu 13 września roku 1835 zmarłey, kamień ten na znak nieukoionego żalu polecaiąc ią modlitwom przechodnia położyli.
A zatem zachodzi pytanie, czy rok ufundowania figury św. Jana Nepomucena w Donosach nie jest w jakimś sensie związany z rokiem śmierci Emilii Miroszewskiej, czy Potoccy nie byli z nimi spokrewnieni? W roku 1835 dwór w Odonowie był własnością Herszla Słomnickiego, który w drugiej połowie XIX wieku nabył Stanisław Postawka i w tymże czasie mieszkał już we dworze w Donosach, gdzie przeniósł się z Gabułtowa w którym mieszkał od początku XIX wieku.
Rozważając intencję ufundowania figury św. Jana Nepomucena w Donosach należy nadmienić, że taka sama figura jest na początku wsi Skorczów w odległości około dwóch kilometrów od tej w Donosach.
 |
| figura św. Jana Nepomucena w Skorczowie (fot. Zdzisław Kuliś) |
Przy drodze i moście nad dopływem rzeczki Małoszówki stoi kamienna rzeźba Jana Nepomucena ustawiona na wysokim cokole. Całość otacza metalowy płotek. Jak niemal wszystkie figury w okolicy, także i ten Jan pomalowany został na biało. Obiekt jest nieco zniszczony czasem, a także nieco ukryty - stoi poniżej poziomu drogi, zasłonięty roślinnością. Figura ta kiedyś stała na poziomie wiejskiej błotnistej drogi, ale kiedy w latach 60 - tych ubiegłego wieku budowano drogę Kazimierza Wielka - Kraków przez Proszowice, drogę tę podniesiono o około 2 metry, wybudowano betonowy most i w ten sposób św. Jan Nepomucen znalazł się dużo poniżej poziomu drogi.
Trochę historii o św. Janie Nepomucenie
Wśród wielu przydrożnych kapliczek, które od wieków ozdabiają zakątki naszego regionu, często spotykamy wykutą w kamieniu lub wyrzeźbioną w drewnie charakterystyczną postać. Brodaty mężczyzna w kanciastym birecie, trzymający w rękach krzyż i palmę, to Jan Nepomucen. Figury stawiano w pobliżu rzek, stawów lub jezior, bo według ludowej tradycji ten czeski święty chronił przed klęską powodzi wsie i miasta, łąki, pola i zasiewy. Z tego też powodu bywał nazywany Janem od wody.
Patron ten był w stanie uzdatnić wodę do picia, a poza tym mógł chronić przed powodzią. Zwyczaj stawiania przydrożnych figur i kapliczek był dawniej popularny i uzasadniony wierzeniami. Tak więc na pagórkach stał św. Antoni, bo chronił przechodniów przed zgubą, a domostwa przed złodziejami, z pagórka widać bowiem dokładnie, co się dzieje dookoła. Na traktach leśnych św. Mikołaj bronił podróżnych przed wilkami. Św. Józef w opłotkach był patronem dobrej rodziny - pisał Jerzy Fijałkowski o dawnych zwyczajach związanych z ludowym kultem świętych.
Jan Nepomucen, choć obcokrajowiec, stał się wśród naszego ludu jednym z najbardziej popularnych świętych. Patron mostów, przepraw, także opiekun życia rodzinnego, orędownik dobrej spowiedzi, sławy i honoru. Proszono go również o obronę przed obmową, zniesławieniem i pomówieniem. Zachowane do dziś jego wizerunki są nieodłącznymi elementami zabytkowej małej architektury regionu. Spotykamy je oczywiście w całym kraju.
Kim był Jan Nepomucen?
Czechem, który żył w XIV stuleciu. Naprawdę nazywał się Jan Welflin. Pochodził z Pomuka, obecnego Nepomuka, miasteczka niedaleko Pragi. Stąd, rzecz jasna, jego przydomek. Jan był spowiednikiem żony króla czeskiego Wacława. Według tradycji w 1393 r. poniósł męczeńską śmierć za odmowę ujawnienia tajemnicy spowiedzi, a ciało zamordowanego księdza zrzucono z mostu Karola do Wełtawy. Wieść o mękach, jakim był poddawany Jan Nepomucen, często ubarwiana, rozchodziła się między ludźmi w następnych wiekach. W XVII stuleciu jego kult rozpowszechnił się poza granicami Czech, trafiając oczywiście także do Polski.
Jak rozpoznać Nepomuka?
Warto znać kilka najistotniejszych atrybutów Jana z Nepomuka. Przedstawiany jest najczęściej z krucyfiksem w lewej, palmą - symbolem męczeństwa - w prawej ręce. Twarz świętego zdobi broda i wąsy, zaś głowę nakrywa kanciasty biret. Znane są, co prawda, przypadki, że święty trzyma swój biret w dłoni - wystarczy zobaczyć Nepomuka w Czerwonym Moście na przedmieściach Końskich. Ma też sutannę i białą komżę, często spod komży wystaje stuła spowiednika. Czasami Nepomucen ma też książkę - symbol wiedzy teologicznej.
opracowanie: red.
|
|
|
