Kazimierza Wielka do 1985 roku - Z dziejów miasta cz. II

	pomóżcie!!! ;)
	Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie felietonów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt! skarby@24ikp.pl. Inne kontakty z nami: TUTAJ! Redakcja IKP

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Kazimierza Wielka do 1985 roku - Z dziejów miasta cz. II

groby na cmentarzu parafialnym w Kazimierzy Małej żołnierzy poległych pod Gabułtowem (fot. zbiory autora)

Kazimierza Wielka, 23-02-2018

Siódmego września 1939 roku po walkach w rejonie Proszowic do Kazimierzy Wielkiej dotarła 55 Dywizja Piechoty Wojska Polskiego, wchodząca w skład Armii "Kraków".

Jednocześnie od strony Skalbmierza zbliżała się niemiecka jednostka pancerno - motorowa usiłująca zająć Kazimierzę Wielką z marszu. W wyniku walki szpica sił niemieckich została odparta, natomiast Kazimierza Wielka stała się celem ostrzału artyleryjskiego. W trakcie przeprawy dywizji przez Nidzicę w kierunku Jakuszowic, jednostki polskie zostały zaatakowane od strony Wojciechowa. Po kilkugodzinnych walkach siły polskie przeszły Nidzicę w kierunku Zięblic, pozostawiając na placu boju kilkudziesięciu poległych żołnierzy, unieruchamiając jednakże nieprzyjacielowi 3 czołgi.

Rozpoczął się okres okupacji

     26 października 1939 roku, po utworzeniu Generalnej Guberni, władzę od wojska przejęła niemiecka administracja cywilna. Kazimiera Wielka stała się siedzibą komisariatu ziemskiego (Landkomissariaten), będącego częścią starostwa miechowskiego. Wszystkie ważniejsze urzędy zostały obsadzone przybyłymi z Rzeszy Niemcami. Dla bezpieczeństwa utrzymano w Kazimierzy Wielkiej posterunek żandarmerii, a także straż kolejową (Bahnschutz). Czasowo stacjonował także Wenrmacht. W 1941 roku utworzono również obóz pracy.

     W 1942 roku rozstrzelano 217 Żydów obojga płci w tym również dzieci. Mimo represji okupanta społeczeństwo Kazimierzy Wielkiej rozpoczyna pracę konspiracyjną.

     Już w 1940 roku powstaje placówka Związku Walki Zbrojnej, a później Armii Krajowej. Dowódcą dostał por. "Zbigniew", a następnie Franciszek Palus "Bałtycki". Placówka należy do obwodu Pińczów, wchodzącego w skład Inspektoratu Miechów. Kazimierza Wielka jako siedziba podobwodu oznaczona została kryptonimem "Kasia".

     Do podobwodu Kazimiera Wielka należały placówki: Kazimierza Wielka - "Kasztan", Koszyce - "Konwalia", Dobiesławice - "Dalia", Czarnocin - "Czeremcha".

obelisk koło Gabułtowa wybudowany w początkach XX wieku (fot. zbiory autora)

     Także od roku 1940 w Kazimierzy Wielkiej prowadzili pracę konspiracyjną działacze Stronnictwa Ludowego "Roch". Kazimierza Wielka znalazła się w rejonie II "Piast", który wszedł w skład obwodu pińczowskiego Batalionów Chłopskich.

     W gminie Kazimierza Wielka utworzono także Oddział Specjalny BCh, a w miejscowości znajdował się centralny punkt łączności dla powiatu pińczowskiego. Mieścił się on w domu Felicji Kowalskiej ps. "Felutka".

     W 1943 roku Kazimierza Wielka znalazła się również w dzielnicy "Wulkan", podokręgu miechowskiego Polskiej Partii Robotniczej (Okręg Miechów).

     Pewne próby tajnej działalności podejmowali także harcerze. Oficjalnie działała placówka Rady Głównej Opiekuńczej - udzielająca pomocy żołnierzom polskim przebywającym w obozach jenieckich.

Istniejące w Kazimierzy Wielkiej i okolicach organizacje podziemne nasiliły swą działalność antyokupacyjną. W terenie wykonywały takie akcje jak:

karania chłostą osób gorliwie współpracujących z okupantem,
niszczenia bimbrowni,
niszczenia dokumentów w urzędach gminnych.

     Ponadto wykonywano akcje na magazyny zbożowe, tartaki i mleczarnie pracujące na rzecz okupanta niszcząc sprzęt i zabierając zgromadzone materiały. Za zerwanie szyldu na Arbeitsamcie i żandarmerii w Kazimierzy Wielkiej, nałożono na gminę kontrybucję w wysokości 5.000 złotych - wzmocniono również posterunek żandarmerii. Do Kazimierzy Wielkiej przybył oddział pościgowy policji nazwany przez ludność "Mordkomando".

     Latem 1944 roku w miarę zbliżania się frontu oddziały konspiracyjne wzmogły swą działalność. W lipcu uderzył na posterunek żandarmerii w Kazimierzy Wielkiej oddział B.Ch. Tomasza Adrianowicza "Pazura" w celu odbicia aresztowanych wcześniej bechowców. Akcja ta nie przyniosła sukcesu. Do Kazimierzy Wielkiej Niemcy skierowali oddział nacjonalistów ukraińskich.

     Tymczasem w dniach 24-26 lipca oddziały partyzanckie rozbiły posterunki w Racławicach, Nowym Korczynie i Działoszycach. Niemcy poczuli się zagrożeni. Dyrektor cukrowni H.Hermann w trakcie ucieczki wpadł w ręce partyzanckie. Oddział niemiecki stacjonujący w Kazimierzy Wielkiej udał się w kierunku Krakowa.

     27 lipca oddział A.K. Mariana Miklaszewskiego "Odwet" wspomagany przez BCH rozbroił 28 nacjonalistów ukraińskich przebywających w szkole powszechnej. Władzę cywilną objął delegat sądu na powiat pińczowski, przewodniczący powiatowej trójki S.L. "Roch" Józef Dąbkowski "Dąb". Służbę milicyjną pełnili żołnierze BCh. Te wyzwolone samorzutnie tereny nazwano Kazimiersko - Proszowicką Rzeczpospolitą Partyzancką.

     Z oddziałami AK i BCh stacjonującymi w Kazimierzy Wielkiej nawiązała kontakt grupa AL Z.Bieszczanina "Adama" rozlokowana w rejonie lasów chroberskich. Po okresie paniki Niemcy przystąpili do likwidacji republiki.

zamulone stawy w centrum miasta na tle ówczesnej Cukrowni Łubna lata 50-te ubiegłego wieku, tu powstał późniejszy zalew miejski (fot. zbiory autora)

     5 sierpnia niemieckie zgrupowanie zaatakowało Skalbmierz. Na pomoc miastu wyruszyły wszystkie okoliczne oddziały AK, BCh, i AL, również oddział AK z Kazimierzy Wielkiej pod dowództwem por. F.Palusa "Bałtyckiego." Przy pomocy dwóch czołgów radzieckich Niemcy zostali wyparci z miasta, ale nasze oddziały partyzanckie poniosły jednak duże straty.

     Mimo, że w planach zgrupowania niemieckiego było pacyfikowanie wszystkich miejscowości od Skalbmierza po Koszyce i mimo że następnego dnia niemieckie oddziały ponownie przybyły do Kazimierzy Wielkiej, to jednak do pacyfikacji nie doszło.

     W styczniu 1945 roku okupanci przystąpili do demontażu urządzeń cukrowni. W wyniku celowego opóźniania tych prac przez załogę, Niemcy nie zdążyli wywieść urządzeń z zakładu. Jednakże rozstrzelano 5 robotników.

15 stycznia 1945 roku Kazimierza Wielka została "wyzwolona" przez Armię Radziecką.

Kazimierza Wielka w Polsce Ludowej

     W okresie powojennym Kazimierza Wielka została siedzibą gminy. Z dniem 13 listopada 1954 roku uzyskuje prawa osiedla. 1 stycznia 1956 roku Kazimierza Wielka staje się siedzibą powiatu. Rozpoczyna się szybki rozwój osiedla, w wyniku którego z dniem 1 stycznia 1959 roku Kazimierza Wielka otrzymała prawa miejskie. Powstają nowe dzielnice miast - wokół osi ulic Partyzantów i Broniewskiego.

Liczba ludności wzrasta: 1946 rok - 3.182 osób, 1960 rok - 4.643, 1967 - 5.306, 1984 - 5.705.

     Podstawową bazą rozwoju rolnictwa kazimierskiego stał się dekret o reformie rolnej, na podstawie którego 185 rodzin otrzymało ziemię po parcelacji majątku Łubieńskich. Na części gruntów utworzono Stację Selekcji Roślin. Pracę doświadczalną tej placówki kontynuował później Ośrodek Hodowli Tytoniu. Najstarszy zakład miasta cukrownia "Łubna" w okresie powojennym przeszedł gruntowną modernizację oraz został znacznie rozbudowany.

     Powstało szereg nowych zakładów: Kazimierskie Zakłady Terenowe Produkcji Materiałów Budowlanych, Spółdzielnia Ogrodniczo - Pszczelarska, Wytwórcza Spółdzielnia Pracy, Powiatowy Związek GS "Samopomoc Chłopska", Spółdzielnia Kółek Rolniczych.

nowo wybudowany zalew lata 60-te ubiegłego wieku (fot. zbiory autora)

     Zorganizowano i doskonalono służbę zdrowia, oświatę i kulturę. W późniejszych latach przybył nowy zakład Unitra - Lamina. Działalność handlową na terenie Kazimierzy Wielkiej prowadziła początkowo Spółdzielnia Spożywców "Spólnota", od 1957 roku - Rejonowa Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu. W końcu lat pięćdziesiątych przybyło Kazimierzy Wielkiej dróg bitych, dzięki czemu miasto uzyskało szereg połączeń komunikacyjnych przez PKS. W związku z tym koleje państwowe zlikwidowały przewozy pasażerskie.

     Już w marcu 1945 roku rozpoczęła działalność Szkoła Powszechna. W tymże samym miesiącu, w budynku byłych właścicieli cukrowni zorganizowano gimnazjum. Pierwszym dyrektorem został kierownik tajnego nauczania z okresu okupacji - docent Stanisław Tyc. W 1949 roku utworzona została Publiczna Szkoła Zawodowa (średnia). Z powodu trudności lokalowych i kadrowych po trzech latach szkołę zlikwidowano.

     W 1959 roku oddano do użytku Szkołę Podstawową Nr.2 (przemianowaną w 1971 roku na szkołę specjalną), a w 1962 roku nowy gmach Liceum Ogólnokształcącego. W 1968 roku miastu przybyła kolejna placówka - Szkoła Podstawowa Nr.3. Wybudowano również dwa przedszkola oraz Państwowy Dom Dziecka (1972).

     Po wojnie rozwinął się również ożywiony ruch kulturalny. Powstały teatry amatorskie - najpierw przy gimnazjum, następnie przy cukrowni i ZNP. Zespół ten prowadzony przez prof. Stanisława Podgórskiego wystawił szereg sztuk, między innymi "Mazepa" - Słowackiego, "Warszawianka" - Wyspiańskiego, "Niemcy" - Kruczkowskiego. Sukcesy odnosił również zespół wokalno - muzyczny świetlicy cukrowni "Łubna" pod kierunkiem E. Zawilińskiego.

     W 1956 roku powstaje kino "Uciecha", w 1969 roku - Powiatowy Dom Kultury. Wyróżnił się w nim szczególnie kabaret "Gulon" i Dyskusyjny Klub Filmowy "Bumerang". Istniejąca od 1949 roku Gminna Biblioteka Publiczna, w 1956 roku zostaje przemianowana na Powiatową Bibliotekę Publiczną. Prężną działalność rozwijają organizacje młodzieżowe.

sprzęt pływacki przy molo lata 60-te ubiegłego wieku (fot. zbiory autora)

     W roku 1947 utworzony zostaje Hufiec ZHP, w 1957 roku Zarząd Powiatowy ZMW, w 1959 roku Oddział PTTK. Działają również PCK, TWP, powstaje ZBOWiD. Wybudowano stadion sportowy KS "Sparta". W 1960 roku wybudowano Ośrodek Zdrowia. W 1979 roku oddano do użytku szpital.

     Na wielką skalę rozwinęły się czyny społeczne. Dzięki nim oddano do użytku w 1959 roku Park XV-lecia, w 1961 roku ośrodek sportów wodnych, w 1968 roku - amfiteatr w parku. Największym przedsięwzięciem było wybudowanie w latach 1965-1968 sali widowiskowej na przeszło 500 miejsc.

Od 1975 roku Kazimierza Wielka stanowi siedzibę jednostek administracyjnych miasta i gminy.

    Za udział mieszkańców w walkach partyzanckich z niemieckim okupantem Rada Państwa nadała miastu Kazimierza Wielka w dniu 24 kwietnia 1985 roku Krzyż Partyzancki.

KONIEC.

Zdzisław Kuliś