Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie felietonów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
W Archiwum Muzeum Narodowego w Krakowie, zachował się zapis filmu, który dokumentuje dość ciekawą wycieczkę przedstawicieli krakowskiej instytucji do Proszowic. Emblematyczny "historyk sztuki" - porzuca więc skrupulatne śledzenie plam pozostawionych przez dawnych mistrzów na deskach i płótnach i wyrusza w teren, badać zainteresowania i potrzeby kulturalne lokalnych środowisk: rolniczego (mieszkańcy powiatu proszowickiego) i robotniczego (mieszkańcy górniczego Jaworzna).
Film zatytułowany "Muzealny rekonesans" powstał w 1964 roku, w ramach działań Pracowni Badań Socjologicznych Muzeum, kierowanej przez prof. Tadeusza Gołaszewskiego i jest próbą rejestracji stanu zastanego w wybranych środowiskach, w których następnie pracownicy tej instytucji rozpoczęłoby działania edukacyjne. Jego celem było (cytując zachowany opis scenariusza) upowszechnianie kultury przez nawiązywanie kontaktu wychowawczego ze społeczeństwem" a także: "rozpoznanie potrzeb kulturalnych środowiska wiejskiego, przypomnienie pracownikom, że przed rozpoczęciem działań oświatowych należy przeprowadzić rozpoznanie socjologiczne.
Proszowice 1964 (fot. ujęcie z filmu)
Proszowice 1964 (fot. ujęcie z filmu)
Ten nienajlepiej zachowany film, z komentarzem przypominającym tembr głosu i ironiczny entuzjazm komentatora Polskiej Kroniki Filmowej, jest dziś świadectwem pewnych czasów - przekonania o wychowawczej roli muzeum, potrzebie wyjścia poza mury instytucji, spotkania przyszłego odbiorcy w jego miejscu życia, zobaczenia jego potrzeb i okoliczności obcowania z kulturą. Jest tu też nieco irytujący ton wyższości, dysponentów "wysokiej" kultury. O tym, co lokalne mówi się z pewnym (ukrytym za pozornym, naukowym obiektywizmem) pobłażaniem.
Nowe Brzesko 1964 (fot. ujęcie z filmu)
Nowe Brzesko 1964 (fot. ujęcie z filmu)
Mimo to dokument jest bardzo interesujący, także z punktu widzenia mieszkańców odwiedzanych miejscowości. Kamera utrwaliła pewne miejsca i ludzi, których już nie ma. Zarejestrowało atmosferę małego miasteczka z poł. lat 60. XX w., a także typową zabudowę bez agresywnych reklam i szyldów, rynek, sposób życia mieszkańców wsi ziemi proszowskiej. Można tu zobaczyć dom kultury w budowie, właśnie oddane nowoczesne osiedle mieszkaniowe, budowę szpitala. Utrwalono wygląd eleganckiej kawiarni z pięknym wystrojem wnętrza w stylu modnego dziś designu z lat 60.
Zamierzenia realizatorów dobrze oddaje opis scenariusza:
Proszowice - wiejski ośrodek powiatu rolniczego. Zwrócono uwagę na elementy tradycjonalne oraz funkcje społeczno-gospodarcze środowiska. Rynek z charakterystycznym pomnikiem Tadeusza Kościuszki, utrwalono dzień targowy: sprzedaż wyrobów miejscowego drobnego rzemiosła, ale także przedmiotów swoistej "jarmarcznej" artystycznej twórczości ludowej.
w drodze do Łyszkowic (fot. ujęcie z filmu)
p.Solarz z Łyszkowic prezentuje stary strój ludowy (fot. ujęcie z filmu)
Historyk sztuki nawiązuje kontakt z miejscowymi działaczami kultury i zwykłymi mieszkańcami miasta, przyszłymi odbiorcami działalności muzeum.
Ekipa socjologiczna wyrusza do wsi powiatu proszowickiego obserwując przejawy życia kulturalnego u gospodarczego, docierając do świetlic i do mieszkań rolników, wypytując o pozostałości dawnej sztuki ludowej i śledząc, czy coś z nowoczesności dociera tutaj.
Kolejno sfilmowane zostały wsie: Brzesko Nowe, ongiś miasteczko, czego ślad można odnaleźć w napisie na figurze sakralnej" "Wdzięczni mieszczanie", Łyszkowice - gdzie miłośnik tradycji wiejskich pokazuje dawne stroje krakowskie i śpiewa miejscowe piosenki. W Szpitarach zwiedzamy typowe wnętrze chłopskiej chałupy, oglądając wielką orientalną tkaninę nad łóżkiem, którą gospodarz przywiózł ze Stambułu, gdzie go zapędził los wojenny.
Kowala 1964 (fot. ujęcie z filmu)
Rozmowa z panem Henrykiem Pomykalskim, pozwala dziś na rozpoznanie niektórych miejsc i osób. Ekipa filmowa gości na przykład w domu profesora Mieczysława Lewandowskiego - działacza oświatowego i nauczyciela. Profesor pokazuje pracownikom muzeum swoje obrazy, kamera rejestruje wystrój wnętrza przedstawiciela miejscowej inteligencji. W innym z kadrów widzimy przedstawicieli proszowickiego ZMW, którzy rozmawiają z pracownikami muzeum o planowanych wspólnych działaniach. Wiemy, że zainicjowano już wówczas założenie Muzeum Ziemi Proszowickiej (pierwsza idea powstania instytucji, którą zrealizowano w latach 80.). W 1968 w proszowickim Powiatowym Domu Kultury zorganizowano też wystawę obrazów ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie zatytułowaną "Polskie malarstwo historyczne".
W planach Pracowni Badań Socjologicznych było dopisanie ciągu dalszego tej historii. Miały powstać kolejne dwa odcinki filmu - pokazujący działania edukacyjne muzeum w rozpoznanym wcześniej środowisku oraz trzeci, ukazujący efekty tej pracy, czyli rozszerzenie potrzeb kulturalnych mieszkańców środowiska wiejskiego.
Szpitary 1964 (fot. ujęcie z filmu)
Szpitary (fot. ujęcie z filmu)
Dziś tamten wyszperany w archiwum obraz jest przede wszystkim dokumentem historycznym. Pokazany obraz przeszłości jest niepełny, nieco zmanipulowany, nasiąkniety ideologią. Warto jednak do niego wrócić. Chcielibyśmy zatem w pewnym sensie domknąć "monografię dynamiczną" środowiska rolniczego Proszowic, zapoczątkowaną przez naszych kolegów ponad 50 lat temu. Wciąż warto zadawać sobie pytania, które oni sobie zadawali wówczas: jakie są kulturalne potrzeby naszych odbiorców? skąd i z jakimi oczekiwaniami przyjeżdżają do muzeum?
Dlatego jesteśmy zainteresowani rekonstrukcją okoliczności tamtych badań, dopowiedzeniem tego, co w filmie nie zostało powiedziane. Jeśli dysponują Państwo jakimiś informacjami dotyczącymi współpracy Muzeum Narodowego w Krakowie z mieszkańcami ziemi proszowskiej w latach 60 oraz okoliczności powstawania opisanego filmu, bardzo prosimy o kontakt: djedruch@muzeum.krakow.pl lub z redakcją Internetowego Kuriera Proszowickiego kontakt@24ikp.pl.
