Interrex
 |
| herb interrexa (fot. wikipedia.org) |
16-09-2011
W roku 1046 Kazimierz Odnowiciel powołuje biskupstwo krakowskie które było bardzo rozległe (sięgało aż po rzekę Bug). W roku 1075 papież Grzegorz VII wymógł na Bolesławie Szczodrym podziału biskupstwa na diecezje i zwiększenie ilości biskupów (co nastąpiło po 1079 r.).
W latach 1325 -1329 diecezja małopolska dzieliła się na 5 archidiakonatów: Krakowski, zawichoski, sandomierski, radomski, lubelski. W skład archidiakonatu krakowskiego wchodziło 18 diakonatów. Wymienię tylko niektóre z nich: kazimierski, pleszkowski, pałecznicki, korczyński, czarnociński.
Diakonat Kazimierski od Wielkiej Kazimierzy zwany: "...sięgał od Cudzynowic na północ przez Kościelec, oba Brzeska, Wawrzeńczyce, Rachwałowice, Przemyków, (Koszyce), przekraczał Wisłę w dolinie dolnej Raby gdzie się kończy. Wedle znanych z 1326 r. spisów...". Diakonat pleszkowski stolicą diakonatu był Pleszów nad Wisła obejmował: Niegardów, Luborzyce, Proszowice, Igołomię, Ruszczę. Diakonat Pałecznicki ze stolicą w Pałecznicy obejmował: Mstyczów, Kalinę, Słaboszów, Racławice, Nasiechowice.
W 1326 r. w archidiakonacie krakowskim istniały następujące kolegiaty w: Skalbmierzu, Wiślicy, Opatowie, Kielcach. Prawdopodobnie również w Książnicach Wielkich. Klasztorne probostwa znajdowały się w: Zwierzyńcu, Imbramowicach, Krzyżanowicach, Busku, Hebdowie, Tyńcu, Sieciechowie, Łysogórze, Mstowie. Zmiany granic diakonatów i ich siedzib dokonał arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Zbigniew Oleśnicki herbu Dębno (ur. 1430 - zm. 1493) - arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski od 1481, gubernator Prus (capitaneus Prussiae Generalis), biskup kujawski, podkanclerzy koronny od 1473, sekretarz królewski.
Dekanat z Kazimierzy Wielkiej przeniesiony zostaje do Witowa (gmina Koszyce) zostaje dekanatem Witowskim w skład, którego wchodzi Kazimierza Wielka, Kazimierza Mała, dekanat pleszkowski. "...1470-80 dekanat Kazimierza Wielka vel Witów; 1529 dekanat Witów...". Stało się to prawdopodobnie za sprawą rodu Toporczyków (prawdopodobnie do tych zmian doprowadził ród hrabiów Morskich z Morska herbu Topór).
W latach 1595 - 1598 w dziele "Reformacyja w Polsce" pojawia się obraz dekanatów: Witowskiego w skład, którego wchodzi 13 kościołów, Proszowickiego w skład, którego wchodzi 29 kościołów.
Kościół w wiekach średnich odgrywał w Polsce bardzo ważna rolę. Był przewodnikiem dusz chrześcijańskich. Stanowił również dużą siłę polityczną, z która musiał liczyć się król lub książę.
Biskupi to dostojnicy kościoła. Pełnili w wiekach średnich ważne funkcje ministerialne w państwie np. prymas Polski przewodził radzie królewskiej. A w czasie gdy było bezkrólewie pełnił również funkcje interrexa (interrex patrz np. internet) przykładem może być kardynał Zbigniew Oleśnicki herbu Dębno.
Biskupi polscy w czasach pierwszych Jagiellonów bronili interesów narodowych przed sądami papieskimi również na soborach. Godzili interesy państwa z interesami kościoła. Podlegali sądom kościelnym stosującym prawo kanoniczne. Pozywali w sprawach wiary, o dziesięciny, mogli również pozywać osoby świeckie w tym również szlachtę.
Kościół cieszył się licznymi przywilejami majątkowymi np. pobór od chłopa dziesiątej części plonu (podatek ten pobierany był przez proboszczów). Szlachta uiszczała dowolnie wybranemu duchownemu dziesięcinę w pieniądzu lub ziarnie. W czasach pierwszych Jagiellonów dobra kościoła były zwolnione od świadczeń na rzecz króla. Podatki tego stanu były dobrowolne i nosiły nazwę "datek miłosierdzia". Zdarzało się, że "datek miłosierdzia" to wystawienie przez prymasa, arcybiskupa np. chorągwi rycerskiej na wyprawę wojenną.
Obsada godności kościelnych była sprawą wewnętrzną kościoła np.: "...Stanisław, opat klasztoru Norbertanów w Brzesku, potwierdza wybór Bartłomieja na opactwo w klasztorze Świętego Ducha w Nowym Sączu, wakujące po zrzeczeniu się tej funkcji przez Macieja opata, Brzesko, 22 IX 1419 r. ...". "...Mikołaj, opat i konwent klasztoru Norbertanów w Brzesku (alias Bethleem panis) mianuje Marcina, klucznika, prepozytem w klasztorze w Imbramowicach na miejsce opróżnione przez Nankera, który przeszedł do klasztoru w Zwierzyńcu, Brzesko, 27 XI 1422 r. ...".
Biskupami zostawali ludzie, którzy najczęściej byli związani z dworem królewskim. Szkoły w średniowieczu były prowadzone przez kościół, który pod swa opieką miał również szkoły parafialne, klasztorne, diecezjalne i w dużej części kształcił ludzi na własne potrzeby. Niektóre ze szkół były szkołami o międzynarodowej radze posiadały nazwę Studium generale, z której to nazwy wykształciły się średniowieczne uniwersytety np. Uniwersytet Jagielloński na którym pracowali magistrowie, doktorzy np. Stanisław ze Skalbmierza (ur. ok. 1365, zm. 9 stycznia 1431 w Krakowie - pierwszy rektor odnowionej w 1400 roku Akademii Krakowskiej, prawnik, kanonik kapituły katedralnej na Wawelu) głosił kazania w których poruszał "ideę dobra wspólnego".
"...To państwa są dla ludzi, a nie ludzie dla państw (...) A zatem dobrze urządzona jest jedynie ta Rzeczypospolita, która w rządzeniu posługuje się ustawami wypływającymi z prawa Bożego, albowiem państwo wtedy jest Boże, gdy siłą kierującą jest prawda, prawem - miłość bliźniego, reguła sprawiedliwości i równości...".
(Stanisław ze Skalbmierza, Sermones sapientiales).
Opracował: Paweł Staniszewski
ŹRÓDŁA:
- Państwo Pierwszych Jagiellonów; Wacław Uruszczak.
- Bolesław Szczodry i jego czasy; Stanisław Rosik.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.
- Kolekcja: Skarby z czasów Jagiellonów ze zbiorów Archiwów Głównych, Akt Dawnych.
|
