Wierni Testamentowi Polski Niepodległej

Wierni Testamentowi Polski Niepodległej - ppłk Anatol Sawicki

Dzisiaj jest środa, 24 kwietnia 2024 r. (115 dzień roku) ; imieniny: Bony, Horacji, Jerzego

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

tv.24ikp.pl

W.Nowiński - wrześniowe...

Magda K.-G. - prawo dla...

serwis IKP / działy autorskie / zachwyćmy się... (A.Powidzki) / Wierni Testamentowi Polski Niepodległej - ppłk Anatol Sawicki

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kursy walut
NBP	2023-01-24
USD	4,3341	+0,23%
EUR	4,7073	-0,24%
CHF	4,7014	-0,22%
GBP	5,3443	-0,38%
Wspierane przez Money.pl

Wierni Testamentowi Polski Niepodległej - ppłk Anatol Sawicki

Anatol Sawicki, Lubań jesieni 1947 roku, zdjęcie wykonano w zakładzie fotograficznym L. Górczyńskiego
(fot. lubanski.eu)

Proszowice, 5-05-2021

Niniejszy artykuł przybliża sylwetkę i drogę życia, jaką wybrał podpułkownik Anatol Sawicki - ostatni komendant Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego AK-WIN (Armia Krajowa - Wolność i Niezawisłość). Anatol Sawicki, swój los życia od młodzieńczych lat postanowił związać z wojskiem i został żołnierzem zawodowym. Służył w Armii Cesarstwa Rosyjskiego, Wojsku Polskim do 1939 roku - żołnierz września 1939 r. Brał czynny udział w konspiracyjnym ruchu oporu podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu, aż do tragicznej śmierci we wrocławskim więzieniu.

Anatol Sawicki zawsze marzył o Polsce wolnej i suwerennej nie bacząc na karierę, własną przyszłoś i dalszy swój los. Jego postępowanie wyznaczyły historyczne wzory patriotycznej służbie Ojczyźnie - znanych postaci - bohaterów polskich panteonów chwały i bohaterstwa.

Początek życia i kariery wojskowej Anatola Sawickiego, przed i po uzyskaniu niepodległości przez Polskę

     Nie jest zupełnie jasne gdzie urodził się Anatol Sawicki, zgodna jest tylko data urodzenia 14 października 1897 roku. Jako miejsce urodzenia źródła najczęściej wymieniają Warszawę, także Odessę i Berdyczów. Był synem Leona (architekta) i Teresy z domu Bayer.

     Anatol Sawicki mieszkał, wychowywał i kształcił się na terenie zaboru rosyjskiego. Do szkoły powszechnej i gimnazjum uczęszczał w Odessie w latach 1907-1913. Od 13 sierpnia 1916 roku służył w 48. Zapasowym Pułku Piechoty Armii Imperium Rosyjskiego, a potem w 1. Pułku Inżynieryjnym I Korpusu Polskiego w Rosji. Korpusem dowodził generał Józef Dowbor-Muśnicki. Od listopada 1918 roku służył w odrodzonym Wojsku Polskim, na początku w Twierdzy Modlin, jako zbrojmistrz. Jednocześnie podnosił swoje kwalifikacje wojskowe - został słuchaczem Szkoły Podoficerskiej Artylerii w Rembertowie.

     Po ukończeniu szkoły podoficerskiej służył w 10. Pułku Artylerii Konnej - od 27 lipca 1919 roku do 30 września 1922 roku. W szeregach tego pułku brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, m.in. w bitwie warszawskiej i bitwie pod Zamościem - po bitwie pod Zamościem został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po zakończeniu wojny trafił do Lwowa, gdzie 2 lipca 1921 roku złożył egzamin maturalny w II Państwowym Gimnazjum im. Karola Szajnochy.

     Anatol Sawicki w październiku 1922 roku został słuchaczem Oficerskiej Szkoły dla Podoficerów w Bydgoszczy (zapewne w przyjęcie do szkoły pomógł Krzyż Walecznych - wówczas odznaczenie to miało szereg przywilejów). Szkołę ukończył z 22. lokatą i 26 sierpnia 1924 roku został mianowany przez Prezydenta RP na stopień podporucznika w korpusie oficerów artylerii.

     Podporucznik Anatol Sawicki pierwszy oficerski przydział służbowy otrzymał do 22. Pułku Artylerii Lekkiej w Rzeszowie, gdzie zajmował m.in. stanowiska: dowódcy baterii i oficera administracyjno-materiałowego. 31 sierpnia 1926 roku został mianowany na stopień porucznika. W marcu 1931 roku został przeniesiony do 28. Pułku Artylerii Lekkiej w Zajezierzu pod Dęblinem na stanowisko dowódcy baterii, gdzie później awansuje na stanowisko adiutanta pułku. 1 stycznia 1936 roku został mianowany na stopień kapitana.

Czas II wojny światowej i konspiracja

     W marcu 1939 roku w dalszym ciągu pełnił służbę w 28. Pułku Artylerii Lekkiej w stopniu kapitana, na stanowisku oficera mobilizacyjnego. Po mobilizacji, w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku wykonywał zadania na stanowisku pomocnika oficera operacyjnego w szeregach Podlaskiej Brygady Kawalerii.

     Kapitan Anatol Sawicki uniknął niewoli, jednak 6 listopada 1939 roku w Dęblinie, został zatrzymany przez Niemców i uwięziony w obozie jenieckim w Radomiu, z którego zbiegł. Ukrywał się w miejscowości Płonka pod Krasnystawem. Wówczas wstępuje do organizacji podziemnej podporządkowanej dowództwu Polskich Sił Zbrojnych - Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Związek Walki Zbrojnej 14 lutego 1942 roku przekształcono w Armię Krajową (AK).

     Anatol Sawicki, od czerwca 1941 roku do maja 1942 roku pełnił funkcję komendanta Obwodu Krasnystaw ZWZ - AK, później został inspektorem rejonowym w Inspektoracie Chełm AK, funkcję tą pełni do końca września 1942 roku. Zagrożony aresztowaniem przez Niemców, został przeniesiony na teren Okręgu Lwów Armii Krajowej, gdzie od stycznia 1943 roku do 31 lipca 1944 roku, pełnił funkcję komendanta Inspektoratu Południowego Okręgu Lwów AK. Kierował m.in. walkami z bandami UPA (Ukraińska Powstańcza Armia - formacja zbrojna stworzona przez frakcję banderowską Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów) i Niemcami. 11 listopada 1943 roku został mianowany na stopień majora.

Okręg Lwów Armii Krajowej (styczeń - sierpień 1944)
(fot. dws-xip.pl)

     7 lipca 1944 roku komendant Obszaru Lwowskiego Armii Krajowej pułkownik Władysław Filipowski wydał rozkaz zawierający wytyczne do Akcji "Burza", które wprowadzały zmiany organizacyjne i nowy podział terytorialny obszaru lwowskiego Armii Krajowej. Zgodnie z nowym podziałem terytorialnym, sztab Inspektoratu Południowego Okręgu Lwów AK, którego komendantem jest mjr Anatol Sawicki, wykonuje zadania planu Akcji "Burza" w strukturach nowo powstałego III Podokręgu Lwów AK - w Zgrupowaniu "Wschód", gdzie odtwarzano 5. Dywizję Piechoty AK "Dzieci Lwowskie".

     19 lipca 1944 roku, major Anatol Sawicki - komendant Inspektoratu Południowego Okręgu Lwów AK, przeniósł się ze sztabem do Starego Sioła (Obwód "Bóbrka") i przejął obowiązki dowódcy części Zgrupowania "Wschód" - Oddziałów Leśnych 40. Pułku Piechoty, które stanowiły jeden z zalążków odtwarzanej 5. Dywizji Piechoty AK "Dzieci Lwowskie".

     25 lipca 1944 roku, po kolejnej udanej wspólnej akcji żołnierzy Zgrupowania "Wschód" i Armii Czerwonej przeciwko Niemcom, życzeniem (właściwie żądaniem) Rosjan było zgłoszenie się komendanta Zgrupowania w kwaterze sztabu wojsk radzieckich. Major Anatol Sawicki oddelegował na spotkanie komendanta Obwodu Bóbrka porucznika Pawła Jastrzębskiego ps. "Strzała" z grupą żołnierzy. Wtedy Oddział Zgrupowania został rozbrojony przez Rosjan, niektórym żołnierzom oddziału udało się zbiec, a także ukradkiem schować względnie uszkodzić oddawaną broń.

     Tego dnia późnym wieczorem, mjr Anatol Sawicki wraz ze sztabem Zgrupowania opuścił Stare Sioło - wszyscy w cywilnych ubraniach. W nocy z 25/26 lipca, łączniczki przeprowadziły sztab komendy Zgrupowania do Lwowa. Po odejściu sztabu rozpoczęły się aresztowania żołnierzy AK, a część z nich została wcielona do Armii Czerwonej.

     Dopóki trwały walki o Lwów, w mieście panował radosny nastrój, panowała współpraca między dowództwem Armii Krajowej, a dowództwem wojsk radzieckich. walczących o Lwów. Jednak w nocy z 26 na 27 lipca 1944 roku, bez udziału jednostek zbrojnych Armii Krajowej, wojska radzieckie całkowite oczyściły miasto z wojsk niemieckich.

     W piątek, 28 lipca 1944 roku z murów Lwowa zniknęły biało-czerwone flagi, a pojawiły się jasnoniebieskie plakaty z ostatnim rozkazem komendanta Południowo-Wschodnich Sił Zbrojnych w Kraju - generała Władysława Filipkowskiego (płk Filipkowski miał zgodę - rozkaz z Komendy Głównej AK na używanie stopnia generała w negocjacjach z władzami radzieckimi).

     Generał Władysław Filipowski przystał na żądanie władz radzieckich dotyczące złożenia broni i rozwiązania wszystkich oddziałów Armii Krajowej obszaru lwowskiego, gdyż wcześniej miał informację z Komendy Głównej AK o podstępnym rozbrojeniu przez wojska radzieckie oddziałów Armii Krajowej w Wilnie i aresztowaniach w akcji pk. "Ostra Brama". Generał Władysław Filipowski we Lwowie chciał nie dopuścić do przypadków niepotrzebnego przelewu krwi i wydał natychmiast odpowiedni rozkaz podległym oddziałom pod nadzorem władz radzieckich.

Żołnierze!

Walka konspiracyjna ukoronowana przeciw niemieckim powstaniem została zakończona. Było to pierwsze Wasze zadanie. Ofiary poniesione były ciężkie. Setki żołnierzy, dziesiątki oficerów poległo w walce.

Dziesiątki kobiet oddało życie w ofiarnej służbie. Kobiety i dziewczęta polskie bohaterstwem swoim wzniosły się ponad wszelka pochwałę. Ich gorący patriotyzm już dziś tworzy legendę, która przejdzie do następnych pokoleń.

Praca ta została skończona. Z wyższego rozkazu rozwiązuję z dniem 28 VII 1944 oddziały Armii Krajowej i żegnam Was żołnierze.

Obecnie zaczyna się drugi okres - walki w szeregach wojska.

Broń dotychczas posiadaną należy zdać, jako mało użyteczną. Do walki w polu otrzymacie nowoczesne i dobre uzbrojenie. Macie możliwość wstąpienia do oddziałów polskich. Po dojrzałym namyśle i wzięciu pod rozwagę jednolitej opinii społeczeństwa - stwierdzam, że jest to jedyne dla nas wyjście.

Żołnierze!

Żywię nadzieję, że spotkamy się znów na polu walki z odwiecznym wrogiem Narodu Polskiego.

Komendant Południowo-Wschodnich Sił Zbrojnych w Kraju. Lwów 28 VII 1944

Po wyzwoleniu Lwowa, współpraca Armii Krajowej Obszaru Lwowskiego z Armią Czerwoną zakończyła się podstępnym aresztowaniem dowódców i sztabów obszaru lwowskiego Armii Krajowej oraz masowym aresztowaniem oficerów i żołnierzy AK. Major Anatol Sawicki ps. "Młot" uniknął aresztowania we Lwowie i nie ujawnił się po Akcji "Burza".

Anatol Sawicki - Wierny Testamentowi Polski Niepodległej

Zarówno Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie generał broni Kazimierz Sosnkowski, jak i Komendant Główny Armii Krajowej generał dywizji Tadeusz Komorowski - "Bór" liczyli się z możliwością, że do chwili wkroczenia wojsk radzieckich na tereny Polski nie zostaną nawiązane stosunki dyplomatyczne ze ZSRR. Obawiali się również, że stosunek Rosjan do ujawniających się w ramach Akcji "Burza" oddziałów AK może być wrogi. Dlatego już w końcu 1943 roku przewidywali konieczność wcześniejszego utworzenia nowej tajnej organizacji (w miejsce AK), która pozostałaby w ukryciu.

     Nową organizację nazwano "Niepodległość" - kryptonim "NIE" ("NIE" całkowicie zastąpiła Armię Krajową po jej formalnym rozwiązaniu 19 stycznia 1945 roku, rozkazem gen. Leopolda Okulickiego). 27 lipca 1944 roku komendantem głównym organizacji "NIE" został gen. Leopold Okulicki ps. "Niedźwiadek", który współpracował w organizowaniu organizacji "NIE" z gen. Augustem Emilem Fieldorfem ps. "Nil".

     Na komendanta "NIE" w Obszarze III Południowo-Wschodnim został wyznaczony podpułkownik dyplomowany Feliks Janson dotychczasowy szef sztabu Komendy Obszaru Południowo-Wschodniego Armii Krajowej. Nie ujawnił się on podczas Akcji "Burza", a po objęciu dowództwa Komendy Obszaru używał pseudonimu "Rajgras". W pierwszych dniach sierpnia 1944 roku, ppłk dypl. Feliks Janson - jeszcze jako szef sztabu - wydał rozkazy likwidujące strukturę sztabu Komendy Obszaru Południowo-Wschodniego Armii Krajowej.

     W nowej organizacji "Niepodległość", majorowi Anatolowi Sawickiemu pod koniec sierpnia 1944 roku powierzono pełnienie obowiązków komendanta Okręgu Lwów "NIE", w związku z wyjazdem na Rzeszowszczyznę komendanta Okręgu Lwów "NIE" ppłk Franciszka Rekuckiego ps. "Topór", któremu groziło aresztowanie przez NKWD (NKWD - Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR, był centralnym organem władzy bezpieczeństwa. Na terenach zajętych przez Armię Czerwoną w Polsce NKWD zajmowało się m.in. zwalczaniem AK).

     W marcu 1945 roku, przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego prowadzący rozmowy związane z utworzeniem Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej - którego powstanie przewidywały postanowienia konferencji jałtańskiej - zostali podstępnie aresztowani na polecenie władz ZSRR i wywiezieni do Moskwy.

     Wśród zatrzymanych był komendant główny "NIE" generał Leopold Okulicki - "Niedźwiadek", również w marcu aresztowany został pierwszy organizator "NIE" generał Emil Fieldorf - "Nil". Uznano zatem, że organizacja "NIE" została zdekonspirowana i rozwiązano organizację. Na jej miejsce w maju 1945 roku decyzją Naczelnego Wodza, powołano Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ).

     Utworzenie w czerwcu 1945 roku Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN), powstałego na zasadach dyktowanych przez Rosjan (Józefa Stalina) i uznanie TRJN przez Amerykanów i Anglików oraz wycofanie przez nich poparcia dla Rządu Polskiego na Uchodźstwie zmusiło działaczy podziemia do przewartościowania stawianych sobie celów. Tym bardziej, że opinia międzynarodowa nie zareagowała na fakt skazania w Moskwie przywódców Podziemnego Państwa Polskiego, aresztowanych w marcu 1945 roku.

     Działacze niepodległościowego podziemia uznali, że jedyną drogą na przywrócenie Polsce niepodległości, a jej obywatelom swobód demokratycznych, jest walka polityczna i zwycięstwo w mających odbyć się wyborach parlamentarnych. Dlatego w sierpniu 1945 roku podjęto decyzje o rozwiązaniu Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ).

     Natomiast już 2 września 1945 roku utworzono Zrzeszenie "Wolność i Niezawisłość" ("WiN"). Początkowo pełna nazwa organizacji brzmiała: Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji "Wolność i Niepodległość". Ustalono, że "WiN" nie będzie organizacją wojskową lecz polityczno-społeczno-wychowawczą. Organizatorami Zrzeszenia byli oficerowie Armii Krajowej "Wierni testamentowi Polski Podziemnej", którzy podjęli "polityczną walkę" o niezawisłość Ojczyzny, za którą walczyli i ginęli żołnierze ZWZ-AK.

     Polecenie rozwiązania struktur organizacji "NIE" we Lwowie zostało wydane 20 maja 1945 roku. Dowódcy organizacji lwowskiej, a wraz z nimi żołnierze "NIE" zaczęli opuszczać Lwów i Małopolskę Wschodnią, trwało to do połowy grudnia 1945 roku. Kierownictwo lwowskiego "NIE" wyjeżdżało indywidualnie, głównie do Krakowa. Major Anatol Sawicki, poszukiwany przez NKWD, jako jeden z ostatnich, 7 grudnia 1945 roku wyjechał do Krakowa, gdzie zamieszkał i ukończył kurs księgowego.

     Mieszkając w Krakowie, major Anatol Sawicki nie stracił łączności z oficerami organizacji zlikwidowanego Okręgu Lwów "NIE" i wspólnie z kapitanem Marianem Jędrzejewskim - pełniącym nieformalnie funkcję komendanta Lwowa, zwrócili się do Zarządu Głównego WiN, za pośrednictwem kierownictwa Obszaru Południowego WiN, o uznanie ich sieci organizacyjnej jako eksterytorialnej i udzieleniu organizacji pomocy finansowej oraz legalizacji członków. Uzyskawszy zgodę, nowa organizacja lwowska przyjęła nazwę Eksterytorialny Okręg Lwowski AK-WiN. Sieć tworzyli byli żołnierze struktur Okręgu Lwów AK, osiedlający się w ówczesnych województwach: krakowskim, śląsko-dąbrowskim i wrocławskim.

     Komendę Okręgu (funkcję prezesa) objął Anatol Sawicki - "Młot", "Cybulski", "Kowalski", a szefem organizacyjnym został Marian Jędrzejewski - "Stanisław", "Jan", "Macierzanka", "Zygmuntowski". Komendantowi podlegało "Miasto" ("Garnizon") i dwa inspektoraty: "Bóbrka" i "Gródek Jagielloński". Taka struktura organizacyjna wynikała z potrzeby zachowania tożsamości. Było to także pewnym zabezpieczeniem przed przeniknięciem w organizacyjne szeregi podstawionych agentów przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (potocznie UB), a jednocześnie wzmacniało wzajemne zaufanie ludzi, znających się z poprzedniej działalności (W różnych źródłach są podawane bardzo różne wersje struktury eksterytorialnego okręgu lwowskiego AK-WiN, wynikające zapewne z chęci nie ujawniania przez przesłuchiwanych rzeczywistych struktur).

     W styczniu i lutym 1946 roku zaczęto zbierać wnioski awansowe i odznaczeniowe dla żołnierz AK, przy czym awanse i odznaczenia przyznano z datą wsteczną 15 grudnia 1945 roku. Anatol Sawicki, zostaje mianowany na stopień podpułkownika z datą wsteczną 15 grudnia 1945 roku.

     Wiosną 1946 roku Anatol Sawicki przeprowadził się z Krakowa do miasta powiatowego Lubań (wówczas Lubań Śląski) na Dolnym Śląsku, gdzie pod swoim prawdziwym nazwiskiem Anatol Sawicki (w konspiracji używał dwóch innych nazwisk: Anatol Dębski i Jerzy Zarębski oraz czternastu konspiracyjnych pseudonimów: Cybulski, Chopin, Dąb, Jozef, Konar, Kordecki, Korona, Kowalski, Mars, Matejko, Młot, Siwy, Tarcza, Wiktor), podjął pracę w Powiatowym Urzędzie Ziemskim, później w Banku Gospodarstwa Spółdzielczego przy ul. Magistrackiej (dzisiaj ul. Bankowa 9b - obecnie siedziba Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej).

legitymacja służbowa Anatola Sawickiego, wydana przez Bank Gospodarstwa Spółdzielczego - Oddział w Lubaniu
(fot. facebook.com/naszeluzyce)

W Lubaniu, Anatol Sawicki jako prezes Eksterytorialnego Okręgu Lwów AK-WiN, nadal prowadził aktywną działalność konspiracyjną.

Rozbicie Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego AK-WiN

     Główna operacja "rozpracowania" konspiracji lwowskiej AK była realizowana w latach 1947-1956 przez oficerów Wydziału II Departamentu III Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie pod kryptonimem "Radwan". Kryptonim został przyjęty z pseudonimów pierwszego aresztowanego we Wrocławiu w końcu września 1947 roku jednego z konspiratorów lwowskich, szefa komórki legalizacyjnej Okręgu Lwów - Jana Brodzisza.

     Pierwsze, tragiczne w skutkach dla całej organizacji aresztowania konspiratorów Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego AK-WiN nastąpiły we Wrocławiu zupełnie przypadkowo. Ich przyczyną było złamanie (zaniedbanie) zasad bezpieczeństwa konspiracji przez działaczy komórki legalizacyjnej, którzy źle zabezpieczyli swoje podręczne archiwum (kenkarty, czyste blankiety zaświadczeń, legitymacje instytucji państwowych, pieczęcie nagłówkowe i okrągłe urzędów państwowych, urzędów radzieckich i polskiego MSZ i inne). Zostały one ukryte w walizce z fałszywym nazwiskiem i zdjęciem właścicielki dokumentu w gruzach budynku przy ul. Parkowej we Wrocławiu (w pobliżu Hali Stulecia).

     26 września 1947 roku dwaj szabrownicy, jakich wielu wówczas grasowało po Dolnym Śląsku, penetrując gruzowisko odkryli walizkę - wydarzenia potoczyły się błyskawicznie. Nieudana próba szantażu i uzyskania pieniędzy od właścicieli walizki - pracowników lwowskiej "legalizacji", zakończyła się przekazaniem "znaleziska" Milicji Obywatelskiej. Milicjanci nie bardzo wiedzieli, co mają zrobić z "fałszerzami dokumentów" i walizką, więc natychmiast zawiadomili o tym Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu.

     Jeszcze tego samego dnia wieczorem grupa operacyjna UB weszła do mieszkania (kontaktowego) przy ul. Parkowej. W ciągu kilku godzin w zorganizowanym "kotle" aresztowano kilka osób ściśle związanych z komórką legalizacyjną, m.in. Jana Brodzisza. Przewieziono ich do siedziby Wydziału III WUBP przy ul. Podwale we Wrocławiu, gdzie zostali poddani wielogodzinnym przesłuchaniom i konfrontacjom identyfikującym ich prawdziwe nazwiska, akowską przeszłość, pełnione w podziemiu funkcje i znane kontakty. W następstwie przesłuchań nastąpiły pierwsze aresztowania akowskich konspiratorów (w Krakowie, Gliwicach i Zakopanem). Kolejne precyzyjne aresztowania, związane z operacją "Radwan" oraz prowadzonym w WUBP we Wrocławiu śledztwie, nastąpiły wiosną i latem 1948 roku.

     Większość osób uwięziono dzięki informacjom uzyskanym w trakcie śledztwa, po złamaniu działaczy podziemia lwowskiego lub wymuszeniu zeznań na osobach szantażowanych często obietnicami zwolnienia najbliższych.

Aresztowanie ostatniego komendanta Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego AK-WiN

Największy sukces w operacji "Radwan" odnotowali funkcjonariusze UB z Wrocławia w Lubaniu na Dolnym Śląsku, zatrzymując "człowieka numer jeden" na liście ściganych działaczy konspiracji lwowskiej Armii Krajowej. We wtorek, 16 marca 1948 roku około godziny 16.00, funkcjonariusze UB weszli do tamtejszego Banku Gospodarstwa Spółdzielczego przy ówczesnej ulicy Magistrackiej, gdzie aresztowali pracującego przy okienku głównego księgowego (poszukiwanego przez nich Anatola Dębskiego).

Anatol Sawicki, ostatnie jego zdjęcie oznaczone sygnaturą WUBP 214/48 wykonane przez WUBP we Wrocławiu
(fot. lubanski.eu)

     Starszy pan, skromny urzędnik, wobec zatrzymania także jego rodziny przyznał się, że jest ostatnim komendantem Okręgu Lwów AK, podpułkownikiem Anatolem Sawickim ps. "Cybulski".

     Jednocześnie funkcjonariusze UB przeprowadzili szczegółową rewizję w mieszkaniu Sawickich, mieszczącym się na pierwszym piętrze w Banku GS, gdzie przebywała żona i córka Anatola Sawickiego. Zabrali wszystkie zdjęcia przedwojenne i z okresu wojny oraz dokumenty, w tym dużo fałszywek. Córce udało się ukryć jedną fałszywkę dokumentu ojca. Gdy przeszukiwano mieszkanie, Anatol Sawicki cały czas był przetrzymywany na parterze w banku, a po trwającej cztery godziny rewizji w mieszkaniu, został przewieziony do siedziby Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lubaniu, gdzie był przesłuchiwany.

     Później (prawdopodobnie dopiero 23 marca 1948 r.) Anatola Sawickiego przewieziono do Wydziału Śledczego Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa we Wrocławiu, gdzie został poddany ciężkiemu śledztwu. Torturowany i bity w celu wymuszenia zeznań, był doprowadzony do takiego stanu, że nie mógł poruszać się o własnych siłach.

     Według oficjalnego komunikatu, podczas jednego z przesłuchań w nocy z 8 na 9 sierpnia 1948 roku, nie mogąc znieść dalszych tortur, wykorzystał nieuwagę przesłuchujących i wyskoczył przez okno z trzeciego piętra budynku, usiłując popełnić samobójstwo. W stanie agonalnym został przewieziony do szpitala wojskowego, gdzie zmarł kilka godzin później.

     W rzeczywistości najprawdopodobniej został skatowany podczas przesłuchania. Obrażenia, które stwierdził lekarz dokonujący obdukcji (żebra wbite w wątrobę, rany po obcasach butów na klatce piersiowej) wykluczały upadek z wysokości i wskazywały na celowe maltretowanie. Potwierdza to relacja żony, która widziała ciało wydane do pochowania, oraz oględziny szczątków, po przeprowadzonej ekshumacji w latach osiemdziesiątych.

Epilog

Ostatni komendant lwowskiej Armii Krajowej został pochowany na cmentarzu Świętej Rodziny we Wrocławiu. W 1987 roku, rodzina jego szczątki przeniosła na cmentarz w Wieluniu.

grób Anatola Sawickiego w Wieluniu
(fot. Grobonet)

Pośmiertnie zrehabilitowano podpułkownika Anatola Sawickiego, uczynił to Sąd Wojewódzki we Wrocławiu 11 marca 1965 roku. Przywrócono mu odznaczenia: Krzyż Virtuti Militari V klasy oraz Srebrny Krzyż Zasługi (inne odznaczenia Anatola Sawickiego: Krzyż Niepodległości - 1937 r., Krzyż Walecznych - 1920 r.). W 2006 roku prezydent RP nadał podpułkownikowi Anatolowi Sawickiemu pośmiertnie Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Tablice upamiętniające ostatniego komendanta Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego AK można zobaczyć we w Wrocławiu, Zielonej Górze, Wieluniu i Lubaniu

Wrocław i Zielona Góra - Tablica upamiętniająca ppłk Anatola Sawickiego znajduje się wewnątrz kościoła pw. Świętej Rodziny we Wrocławiu. Tablicę odsłonięto 8 czerwca w 1997 roku. Drugi egzemplarz tablicy (duplikat) znajduje się w kościele w Zielonej Górze.

tablica upamiętniająca ppłk Anatola Sawickiego wewnątrz kościoła pw. Świętej Rodziny we Wrocławiu
(fot. Andrzej Powidzki)

Tablicę zaprojektowała, wykonała i doprowadziła do jej odsłonięcia Joanna Domaszewska ps. "Hanka", "Jaśka" (ur. 06.07.1925 r. - zm. 12.10.2020 r.). Autorka tablic podczas wojny była lwowską łączniczką i kurierką AK. W końcowej fazie Akcji "Burza" przeprowadziła majora Anatola Sawickiego ps. "Młot" ze Starego Sioła do Lwowa. Po wojnie artystka rzeźbiarka. Od 1980 roku wykonywała nieodpłatnie tablice i medale upamiętniające walkę żołnierzy AK, NIE, WiN.

Wieluń - Tablica upamiętniająca Anatola Sawickiego znajduje się przy wejściu głównym do kościoła parafialnego pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Wieluniu. Tablicę odsłonięto w 1999 roku.

tablica upamiętniająca Anatola Sawickiego przy wejściu głównym do kościoła parafialnego w Wieluniu
(fot. nieobecni.com.pl)

Lubań - Tablica upamiętniająca ppłk Anatola Sawickiego na budynku dawnego Banku Gospodarstwa Spółdzielczego w Lubaniu, który znajdował się przy ówczesnej ul. Magistrackie 9 A, obecnie ulica Bankowa 9 A w Lubaniu. Tablicę odsłonięto 1 marca 2013 roku.