Zaślubiny Polski z Bałtykiem - Mrzeżyno i Kołobrzeg 1945


Proszowice, 17-03-2017

     W marcu 1945 roku żołnierze 1 Armii Wojska Polskiego dotarli do wód Bałtyku, odzyskując dostęp do morza, po prawie sześciu latach niemieckiej okupacji. Podczas wyzwalania Pomorza i odzyskiwania niepodległości 17 i 18 marca 1945 roku w Mrzeżynie i Kołobrzegu odbyły się największe uroczystości nawiązujące do symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem.

Zaślubiny w Mrzeżynie - 17 marca 1945 r.

     Polscy żołnierze już 8 i 9 marca 1945 roku doszli do morza Bałtyckiego w rejonie wsi Grzybowo, znajdującej się na zachód od Kołobrzegu i tam zatknęli biało - czerwoną flagę w dnie Bałtyku. Spontanicznych zaślubin dokonali żołnierze z 16 Pułku Piechoty. Kilka dni później miały miejsce kolejne spontaniczne zaślubiny z morzem: 12 marca w Mrzeżynie - o których nie wiele wiadomo poza tym, że brała w nich udział 4 Brygada Artylerii Pancernej, natomiast 15 marca w Dziwnówku - ślubowali żołnierze 2 Warszawskiej Dywizji Piechoty wchodzącej w skład 1 Armii Wojska Polskiego.

Jednak najwięcej wiadomo o uroczystości zaślubin z morzem w Mrzeżynie, zorganizowanej 17 marca 1945 roku przez 1 Warszawską Samodzielną Brygadę Kawalerii, która działała w strukturach 1 Armii Wojska Polskiego.

Borujsko - Żeńsko, pomnik upamiętniający ostatnią szarżę polskiej kawalerii (fot. J. Leszczełowski)

     Brygada wsławiła się przeprowadzeniem ostatniej w historii jazdy polskiej szarżą kawaleryjską na pozycje niemieckie we wsi Borujsko, stanowiące część trzeciej linii umocnień Wału Pomorskiego - było to 1 marca 1945 roku. Po czym formacja ta brała udział w walkach o Gryfice. Biorąc pod uwagę nieznaczną odległość Gryfic od Morza Bałtyckiego z pomysłem zorganizowania ceremonii zaślubin z morzem wystąpił zastępca dowódcy 1 Warszawskiej Samodzielnej Brygady Kawalerii do spraw polityczno - wychowawczych major Stanisław Arkuszewski. Dowództwo brygady postanowiło zorganizować zaślubiny z Bałtykiem 17 marca 1945 roku na plaży w Mrzeżynie. W programie uroczystości nawiązano do ceremonii zaślubin z 1920 roku w Pucku z udziałem wojsk gen. Józefa Hallera. Obecne były delegacje zaślubinowe z 2 i 3 Pułku Ułanów i 4. Dywizjonu Artylerii Konnej oraz żołnierze reprezentujący 2 Dywizję Piechoty im. Jana Henryka Dąbrowskiego. W uroczystościach gościnnie wziął udział oddział kawalerii Armii Czerwonej dowodzony przez kpt. Ronwalajewa, który wówczas stacjonował w Trzebiatowie.

Według relacji przygotowanej dla gazety frontowej, przez naocznego świadka uroczystości, kwatermistrza brygady rotmistrza Jana Karaśkiewicza, uroczystość zaślubin miała następujący przebieg.

     Na plaży stanął słup graniczny pomalowany w pasy biało - czerwone, do niego przymocowane były dwie szable ułańskie. Kawaleria Odrodzonego Wojska Polskiego dokonała uroczystego aktu zaślubin z morzem. Ułani po pokonaniu wydm wjechali w morze. Tekst roty ślubowania czytał major Stanisław Arkuszewski, a słowa roty w ślad za nim powtarzały szeregi polskich ułanów. Ułani wyciągnęli szable i zaczęli powtarzać rotę ślubowania: Ślubuję Ci, Morze Polskie, że ja, żołnierz Ojczyzny, wierny syn Narodu swego, nigdy Cię nie opuszczę. Ślubuje Ci, że zawsze będę kroczył tą drogą, którą mnie wola Demokracji Polskiej, wyrażona przez Krajową Radę Narodową i Rząd Tymczasowy, do Ciebie przywiodła. Niezachwianie stać będę na Twojej straży. W Twej obronie nie poszczędzę ani krwi - ani życia, by nigdy nie oddać Cię Niemcom. Przywrócone Ojczyźnie na wieki pozostaniesz Polskie. (Ten tekst ślubowania dowództwo armii opracowało na potrzeby oficerów wychowawczo - politycznych i zwykłych żołnierzy. Tekst został opublikowany w gazecie frontowej "Zwyciężymy" 10 marca 1945 r.).

     Po wypowiedzeniu ostatniego słowa ślubowania i oddaniu salw honorowych przez baterie 4. Dywizjonu Artylerii Konnej, zaległa zupełna cisza i po chwili nastąpił najbardziej podniosły moment uroczystości zaślubin. Z szyku kawalerii, wyjechało dwóch zasłużonych ułanów: kapral Sochaczewski i starszy ułan Kobylański. Odebrali oni od majora Arkuszewskiego dwa złote pierścienie i wjechali na swych kasztanach w wodę Bałtyku. Tam po słowach: W imieniu Narodu Polskiego biorę Cię Bałtyk w nasze wieczyste władanie - wrzucili pierścienie do morza. Po tym akcie żołnierze odśpiewali Rotę - Nie rzucim ziemi skąd nasz ród,...

Mrzeżyno 2016 - pomnik upamiętniający zaślubiny (fot. Andrzej Powidzki)

     O wydarzeniu tym przypomina mrzeżyński pomnik zaślubin z morzem. Pomnik znajduje się na zalesionej wydmie na wschód od portu w Mrzeżynie. Główną jego część stanowi wielki głaz z umieszczoną na nim tablicą pamiątkową, na której widnieje piastowski orzeł i napis: W TYM MIEJSCU 17 MARCA 1945 WRZUCAJĄC PIERŚCIENIE W FALE BAŁTYKU ŻOŁNIERZE I WARSZAWSKIEJ BRYGADY KAWALERII WOJSKA POLSKIEGO ŚLUBOWALI WIECZYSTĄ WIERNOŚĆ POLSKIEMU MORZU. Obok głazu stoją maszty z proporcami. Maszty symbolizują lance kawaleryjskie z proporczykami pododdziałów brygady biorących udział w zaślubinach.

     Odsłonięcie pomnika odbyło się w 1970 roku. Pomnik powstał dla uczczenia 25. rocznicy wyzwolenia Ziem Zachodnich i Północnych i zaślubin z morzem 1 Warszawskiej Samodzielnej Brygady Kawalerii Wojska Polskiego.

Zaślubiny w Kołobrzegu - 18 marca 1945 r.

fort Ujście z latarnią morska (fot. Andrzej Powidzki)

      Fakt dotarcia do Morza Bałtyckiego oddziałów Wojska Polskiego w rejonie Kołobrzegu i zdobycia miasta Kołobrzeg, zrodził w dowództwie 1 Armii WP decyzję o powtórzeniu zaślubin Polski z morzem z roku 1920, w celu podkreślenia odwiecznego związku Polski z Bałtykiem. Zaślubiny to był symbol, który przemawiał do żołnierzy i wzmacniał ich patriotyzm oraz wiarę w słuszność walki.

     Po zakończeniu walk o Kołobrzeg 18 marca 1945 r., jeszcze w tym samym dniu, dowództwo 1 Armii WP zdecydowało o zorganizowaniu w Kołobrzegu centralnej uroczystość zaślubin Wojska Polskiego z Morzem Bałtyckim z zastosowaniem ceremoniału wojskowego, a na gospodarza uroczystości wyznaczono 7 Pułk Piechoty z 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta.

     Uroczystości zaślubin nadano wysoką rangę zapraszając do udziału delegacje oddziałów i przedstawicieli sztabów z obu polskich armii walczących na froncie wschodnim. Dowódcą 1 Armii WP był gen. Stanisław Popławski, a 2 Armii WP gen. Karol Świerczewski, ale główni dowódcy armii tradycji zaślubin nie znali. Dlatego najważniejszymi osobami na uroczystości byli ich zastępcy do spraw polityczno - wychowawczych: ppłk Piotr Jaroszewicz i ppłk Edmund Pszczółkowski.

Uroczystość odbyła się 18 marca 1945 roku o godzinie 16:00. Obok gruzów latarni morskiej na tarasie i stoku fortu Ujście, stanęli żołnierze 7 Pułku Piechoty i delegacje żołnierzy z oddziałów 1 i 2 Armii WP, które były w pobliżu Kołobrzegu.

     Uroczystość zaślubin w Kołobrzegu rozpoczęła się od złożenia meldunku dowódcy 1 Armii Wojska Polskiego generałowi Stanisławowi Popławskiemu, po czym na tarasie fortu Ujście, odprawiono żałobną mszę polową za poległych. Nabożeństwo celebrował ksiądz kpt. Alojzy Dudek - kapelan 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta.

Kołobrzeg 18.03.1945 - przemawia dca 7 Pułku Piechoty mjr Stanisław Russijan (fot. 4 Archiwum Muzeum WP w Warszawie- autor nieznany)

     Po mszy, przy dźwiękach hymnu narodowego wciągnięto na maszt flagę państwową. Po czym przemówił do żołnierzy zastępca 1 Armii Wojska Polskiego do spraw polityczno - wychowawczych ppłk Piotr Jaroszewicz (późniejszy premier PRL w latach 1970 - 1980), przypominając dzieje ojczyste nad Bałtykiem, zaczynając od pierwszych Piastów. Mówiąc o ostatnim wydarzeniu - zdobyciu Kołobrzegu przez żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego - powiedział do nich: Zapamiętajcie sobie. To jest historia. Kiedyś o tym dzisiejszym dniu przyszłe pokolenia będą mówić ze czcią. Jak my mówimy o naszych wielkich przodkach. Wy tworzycie historię jak niegdyś tworzył ją Chrobry i Krzywousty. Tworzycie ją, bo poszliście słuszną drogą, prostą drogą od Oki do Bałtyku, a nie okrężną przez piaski Iranu i bagna Włoch. Dlatego zdobyliście Kołobrzeg - cytuje go Stefan Tetmajer w gazecie frontowej "Zwyciężymy". Propaganda ówczesna nie wspomina o zdobywaniu ziem niemieckich. Oficerowie polityczni powtarzali żołnierzom, ze wyzwalają prastare polskie ziemie.      Następnymi mówcami byli: dowódca 3 Dywizji Piechoty ppłk Stanisław Zajkowski , dowódca 7 Pułku Piechoty mjr Stanisław Russijan oraz zastępca dowódcy 2 Armii WP ppłk Edmund Pszczółkowski.

     Po przemówieniach i odznaczeniu 40. żołnierzy Krzyżem Walecznych, na trybunę wszedł kapral Franciszek Niewidziajło z 7 Pułku Piechoty i donośnym głosem mówił do żołnierzy: Przyszliśmy, Morze, po ciężkim i krwawym trudzie. Widzimy, że nie poszedł na darmo nasz trud. Przysięgamy, że Cię nigdy nie opuścimy. Rzucając pierścień w Twe fale biorę z Tobą ślub, ponieważ Tyś było i będziesz zawsze nasze.

Kołobrzeg - pirs z falochronem (fot. Andrzej Powidzki)

     Po przemówieniu kapral Franciszek Niewidziajło wziął od dowódcy pierścień, zszedł z trybuny i w asyście dwóch żołnierzy udał się w kierunku pirsu. Wszedł na kamienny mur prawego falochronu (wschodniego) i poszedł ku wejściu do portu, gdzie przy oddanym salucie z salw armatnich rzucił do morza zaślubinowy pierścień. Do odegrania symbolicznej roli podczas ceremonii wyznaczył go dowódca pułku.

     Uroczystość Zaślubin Polski z Bałtykiem z 18 marca 1945 roku upamiętnia modernistyczny pomnik odsłonięty 3 listopada 1963 roku w Kołobrzegu. Pomnik stoi w nieco innym miejscu, niż zorganizowano uroczystość. Miejscem gdzie odbyła się ceremonia to fort Ujście z latarnia morską.

Kołobrzeg - pomnik upamiętniający zaślubiny - widok od morza (fot. Andrzej Powidzki)
Kołobrzeg - pomnik upamiętniający zaślubiny - widok od południowej strony (fot. Andrzej Powidzki)

     Pomnik przedstawia grupę wojów Chrobrego i żołnierzy polskich z różnych wieków, którzy walczyli o polskość ziem nadbałtyckich. Stoją w zwartej grupie, a za nimi jest drzewiec - maszt, z którego długą wstęgą wieje flaga. Opadając zanurza się w morskiej wodzie - jest to widok od strony zachodniej. Gdy patrzymy na pomnik od strony południowej, opadający do wody sztandar tworzy otwór w kształcie bramy - okna, a w tle widzimy plażę i morze - ma to symbolizować okno na świat, które Polska zyskała dzięki powrotowi nad Bałtyk.

     Powierzchnię pomnika zdobią liczne mozaiki i inskrypcje naskalne z motywami nawiązującymi do tysiącletniej tradycji oręża polskiego z sentencjami: NA PAMIĄTKĘ SYMBOLICZNEGO AKTU ZAŚLUBIN POLSKI Z BAŁTYKIEM W DNIU 18 MARCA 1945 ROKU, STULECIA MINĘŁY I ZNÓW NAD TWOIM BRZEGIEM STOIMY BYLIŚMY TU I BĘDZIEMY, POMNIK ODSŁONIĘTY W LISTOPADZIE 1963 ROKU, orzeł piastowski pod którym widnieje napis WIECZNA CHWAŁA I WDZIĘCZNOŚĆ PIERWSZEJ ARMII WOJSKA POLSKIEGO I BRACIOM RADZIECKIM ZA KREW PRZELANĄ W IMIĘ WOLNOŚCI.

pierścień 70 lat zaślubin z morzem (fot. Cezary Spigarski)

Gdynia - tablica na murze Muzeum Marynarki Wojenne w Gdyni upamiętniająca ponowne zaślubiny Polski z morzem (fot. Michał Lipka)

Na płytach kamiennych, które leżą u podnóża pomnika, upamiętniono wszystkie jednostki Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej walczące o wyzwolenie Kołobrzegu w 1945 roku.

18 marca 2015 roku, w 70. rocznicę kołobrzeskich zaślubin Polski z Bałtykiem, symbolicznie powtórzono zaślubiny, podczas uroczystości nadania falochronowi na pirsie wschodnim wejścia do portu nazwy: "Falochron Wschodni im. Kpr. Franciszka Niewidziajły". Zaślubin dokonał wnuk Franciszka Niewidziajły - Roman Frankiewicz, wrzucając do morza specjalnie przygotowany pierścień. Na falochronie została umieszczona tablica pamiątkowa.

W czasie PRL-u, to właśnie w Kołobrzegu, przy tym pomniku rocznice zaślubin Polski z Bałtykiem były oficjalnie obchodzone. Po 1989 roku obchody rocznicowe zaślubin Polski z Bałtykiem wróciły do Pucka.

     W marcu 1945 roku nad Bałtykiem dochodziło do wiele spontanicznych i podobnych uroczystości zaślubin z morzem we wszystkich pododdziałach i oddziałach 1 Armii Wojska Polskiego walczących na wybrzeżu. W tym miejscu pragnę przypomnieć jeszcze o zaślubinach z udziałem 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte - na pewno większość Polaków wątek tych zaślubin pamięta z serialu pt.: "Czterej pancerni i pies".

Kołobrzeg - pomnik Sanitariuszki (fot. Andrzej Powidzki)

     28 marca 1945 roku, w Gdyni żołnierze polskiej 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte czołgami przejechali ulicami Gdyni w stronę plaży, gdzie wjechali do odzyskanego polskiego morza. Znajdujący się na miejscu ksiądz Krefta poświęcił dwa pierścienie. Dowódca kompanii czołgów kpt. Achwaczow w towarzystwie płk Malutina wrzucił jeden pierścień do morza, symbolicznie powtarzając gest gen. Józefa Hallera z 1920 roku. Dziś o tym wydarzeniu przypomina tablica pamiątkowa umieszczona na murze Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni. Z kolei w Gdańsku dwaj polscy czołgiści ppor. Bronisław Wilczewski i chor. Zbigniew Michel zatknęli flagę na Dworze Artusa. Gdańsk wrócił po 150 latach do Polski.

opracowanie: Andrzej Powidzki   


ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
  1. Cezary Leżański; Ostatnia szarża; Śląsk 1972
  2. Hieronim Kroczyński; Zaślubiny Polski z morzem; wyd.2; Kołobrzeg Le Petit Cafe 2000

  3. koszalin7.pl
  4. szczecin.wyborcza.pl/szczecin; Z archiwum Sz. zaślubiny z morzem
  5. oficynamorska.pl

Artykuł pochodzi ze strony: Internetowego Kuriera Proszowskiego
Zapraszamy: https://www.24ikp.pl/autorskie/zachwycic/20170317zaslubiny1945/art.php