Przedwojenna kuźnia kadr Wojska Polskiego cz. II
 |
| Komorowo - kościół garnizonowy (fot. Andrzej Powidzki) |
Proszowice, 8-10-2016
Obiekty i pomniki na terenie dawnej Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie
W okresie międzywojennym Szkoła Podchorążych Piechoty w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej była kolebką wychowania patriotycznego przyszłych oficerów i lokalną dumą. W tym czasie Komorowo rozkwitało, Szkoła Podchorążych Piechoty inicjowała wiele imprez kulturalnych i towarzyskich. Koszarom nadano nowoczesny estetyczny wygląd, przystosowując je dla potrzeb szkoły.
W latach 1926 - 1929 zbudowano Kościół Garnizonowy. Myśl jego budowy zrodziła się z chwilą przeniesienia do Komorowa Szkoły Podchorążych Piechoty (po przewrocie majowym), gdyż wykorzystywana dotychczas kaplica w kasynie okazała się za mała. Przeznaczono więc na ten cel, leżącą w obrębie koszar wojskowych łaźnię.
W czasie II wojny światowej, Kościół został splądrowany przez niemieckich żołnierzy, zniszczono m.in. organy. Zamieniono go na magazyn zbożowy, a następnie na szpital. Po wyzwoleniu, aż do marca 1960 roku, kościół nie posiadał stałego księdza kapelana i stał opuszczony. W marcu 1960 roku pierwszym stałym kapelanem został ks. kpt. Stanisław Pytkowski.
W 1966 roku przeprowadzono przy pomocy władz wojskowych generalny remont obiektu. W latach dziewięćdziesiątych wykonano przebudowę ołtarza posoborowego, w celu usytuowania celebransa za ołtarzem w czasie Mszy św. zwróconego twarzą do wiernych. W polichromii zdobiącej ściany boczne kościoła dominuje tematyka patriotyczna. Szczególną uwagę zwracają obrazy przedstawiające grupę podchorążych w strojach historycznych składających przysięgę.
Przed kościołem jest ustawiona piękna statua Matki Boskiej w koronie z umieszczoną pod nią odznaką SPP. Statua została ufundowana w 100. rocznicę wybuchu Powstania Listopadowego. Napis umieszczony na postumencie mówi o pięknych tradycjach religijno - patriotycznych: "W stuletnią Rocznicę Powstania Listopadowego Swej Patronce - Podchorążowie 1830 - 1930".
 |
| statua MB z odznaką SPP (fot. Andrzej Powidzki) |
W 1930 roku zbudowano odkryty basen pływacki. Był to jeden z najlepszych i najdłuższych basenów w kraju. Miał 50 metrów długości (plus brodzik) i 1 - 5 metrów głębokości, posiadał wieżę i trampolinę. Odbywały się tu mistrzostwa Polski w pływaniu. Basen obecnie jest zdewastowany i zarośnięty drzewostanem. Zbudowano również kort tenisowy, kino - teatr oraz rozpoczęto budowę hali sportowej
Również w 1930 roku z inicjatywy komendanta SPP płk dypl. Maksymiliana Milana - Kamskiego (02.05.1929 - 26.08.1930) zawiązano Komitet Obchodów 100. rocznicy Powstania Listopadowego, który zainicjował budowę mauzoleum ku czci wychowanków szkoły poległych za wolność ojczyzny oraz budowę pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego.
Ideę tą poszerzył kolejny komendant SPP płk dypl. Ludwik Bociański (27.08.1930 - 07.09.1934), którego staraniem powstał zespół pomników, wzdłuż głównej drogi komunikacyjnej na terenie szkoły. Pomniki wykonał artysta rzeźbiarz Wojciech Aleksander Durek w latach 1931 -1933. Pomniki nawiązują swymi motywami do chwały z dziejów oręża polskiego. Powstały pomniki: królów, hetmanów i dowódców Powstania Listopadowego. Inspirację ich stanowiły przede wszystkim obrazy i rysunki Jana Matejki, Juliusza i Wojciecha Kossaków oraz Walerego Eliasza Radzikowskiego. Fundatorami pomników była kadra i roczniki podchorążych opuszczające mury szkoły po promocji.
Pomniki miały wśród podchorążych wzbudzić głęboki patriotyzm, miłość do ojczyzny oraz dumę ze służby dla kraju, pełniły również funkcje dydaktyczne.
Na wielu z nich oprócz inskrypcji informujących o nich, widnieją patriotyczne sentencje np.: na pomniku hetmana koronnego Stefana Czarnieckiego - "Nam nie braknie serca abyśmy dali dowód męstwa bijąc się za całość Ojczyzny", "Nam powodem do dzieł wojennych jest miłość Ojczyzny by jej bronić do ostatniej kropli krwi", na pomniku hetmana wielkiego litewskiego Jana Chodkiewicza - "Walczymy dla ocalenia na potem życia i mienia pozostałych obywateli którzy na nas nadzieje swe położyli", czy na pomniku króla Jana III Sobieskiego - "Poświęcam i ofiaruję najdroższej Ojczyźnie moje ciało i życie, mienie i krew".
W 1944 roku wycofujący się Niemcy spalili większość budynków koszarowych, zostawiając jedynie kilka budynków. Z pożogi uratował się Kościół Garnizonowy, Dom Komendanta, Mauzoleum Wysockiego. Pomnik Józefa Piłsudskiego i pozostałe pomniki doznały niewielkich uszkodzeń. Nie zostało nic z dawnej świetności koszar
Po wojnie w 1944 roku na przełomie sierpnia i września, wojska radzieckie doszczętnie zniszczyły pomnik króla Stefana Batorego przedstawiający scenę kajania się bojarów pod Pskowem - pomnik nie został odbudowany. Propaganda komunistyczna wskazywała na zniszczenie tego pomnika przez Niemców, którzy rzekomo mieli go pomylić z Hołdem Pruskim.
Czyn podchorążych z 1830 roku był kanonem, wokół którego budowano cały program patriotyczno - wychowawczy podchorążych. W 100. rocznicę Powstania Listopadowego sfinalizowano budowę mauzoleum - które stało się prawdziwym sanktuarium Szkoły Podchorążych Piechoty. Wnętrze mauzoleum zdobiło popiersie Piotra Wysockiego, jednego z bohaterów nocy 29 listopada 1830 roku - patrona Szkoły Podchorążych Piechoty.
Rzeźba została wykonana dla Szkoły Podchorążych Piechoty w 1926 roku przez byłego legionistę rzeźbiarza Aleksandra Żurakowskiego, miało to związek z powrotem szkoły do Komorowa. Popiersie z brązu, o wysokości około metra, stanęło na dwumetrowym cokole z granitu, na placu koszarowym. Z czasem, rzeźba została przeniesiona do nowo wybudowanego mauzoleum podchorążych i tam była do czasu wybuchu II wojny światowej.
Nie znana jest dalsza historia popiersia Piotra Wysockiego, w jaki sposób i przez kogo została rzeźba przewieziona do Warszawy. Popiersie zostało odnalezione w połowie 1978 roku, było zamurowane w jednej z grot w parku na tyłach Muzeum Narodowego. Stamtąd rzeźba trafiła do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, które eksponowało ją w swoim ogrodzie, a następnie, w 150. rocznicę wybuchu Powstania Listopadowego, 29 listopada 1980 roku uroczyście została odsłonięta w Łazienkach Królewskich, niedaleko budynku Podchorążówki.
 |
| Komorowo 2007 - pomnik Marszałka i mauzoleum, jeszcze z mieczami (fot. Andrzej Powidzki) |
Budynek Mauzoleum im. Piotra Wysockiego w Komorowie po wojnie został kompletnie zdewastowany i służył jako magazyn dla malarzy z Wojskowej Administracji Koszar, w tym czasie w mauzoleum zostały zniszczone marmurowe tablice z nazwiskami poległych oraz witraże w oknach.
Od 1989 roku o odnowienie zdewastowanego mauzoleum coraz mocniej upominały się Społeczny Komitet Absolwentów Szkoły Podchorążych Piechoty XVI i XVII Promocji, a także Koło Przyjaciół Szkoły Podchorążych Piechoty. Dzięki nim, ale także wskutek przychylności władz wojskowych oraz władz lokalnych administracyjnych i samorządowych, zawiązuje się Komitet Odbudowy Mauzoleum Podchorążych w Komorowie. Głównym powodem odbudowy mauzoleum było uczczenie i oddanie hołdu tysiąc trzystu oficerom - wychowankom SPP, którzy oddali swe życie "Za Honor i Ojczyznę".
26 listopada 1995 roku odbyła się uroczystość otwarcia odnowionego mauzoleum oficerów i podchorążych piechoty poległych w walkach o niepodległość Polski w latach 1794 - 1956. W odbudowanym Mauzoleum im. Piotra Wysockiego umieszczono 13. mosiężnych tablic z nazwiskami 1300. absolwentów i członków kadry SPP poległych na polach bitew w czasie wojny i zakatowanych w okresie do 1956 roku.
Niestety, obiekt, mauzoleum stał się miejscem bardzo "pożądanym" dla złodziei. W ciągu kilku lat skradziono z otoczenia mauzoleum dwukrotnie płytę pamiątkową z głazu przed basenem mauzoleum, rzygacz z basenu, dwa miecze znajdujące się na ścianie frontowej obiektu po obydwu stronach wejściowych drzwi. Wszystkie przedmioty wykonane zostały z mosiądzu.
 |
| mauzoleum już bez mieczy (fot. Andrzej Powidzki) |
W dniu kiedy tam byłem, tj. 26.08.2016 r. brakowało tych elementów, jest tylko niewielka tablica pamiątkowa na budynku mauzoleum z napisem: "Mauzoleum zniszczone przez władze PRL w 1950 roku zostało odbudowane patriotycznym czynem absolwentów Szkoły Podchorążych Piechoty i społeczeństwa oraz poświęcone i otwarte 26 listopada 1995 roku - Komorowo k/Ostrowi Mazowieckiej".
Pierwszym pomnikiem wzniesionym na terenie koszar SPP był pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego, który stanął w pobliżu mauzoleum. Został odsłonięty 7 sierpnia 1932 roku - za życia marszałka. Wykonano go w brązie, twórcą był rzeźbiarz legionista major Antoni Miszewski, pseudonimy: "Lubicz", "Pług", "Orski".
Pomnik Józefa Piłsudskiego na koniu, umieszczono na 3. metrowym cokole, którego boki przyozdobiły płaskorzeźby z brązu przedstawiające sceny z walk wojny polsko - bolszewickiej. Na cokole umieszczono napis: "I Marszałkowi Polski Józefowi Piłsudskiemu Szkoła Podchorążych 1932". Pomnik, pomimo lekkich uszkodzeń przetrwał wojnę. Choć oparł się zawierusze wojennej (Niemcy cenili Józefa Piłsudskiego za pobicie bolszewików i pomnika nie zniszczyli), poległ w czasach PRL-u. Za czasów stalinowskich, decyzją władz starostwa ostrowskiego, nieprzychylnie patrzących na legendę Wielkiego Marszałka, pomnik zburzono (wysadzono w powietrze) 19 marca 1950 roku, w dzień imienin Józefa Piłsudskiego.
 |
| (fot. Andrzej Powidzki) |
Z inicjatywy środowiska absolwentów byłej Szkoły Podchorążych Piechoty i społeczeństwa Ziemi Ostrowskiej pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego został odbudowany i po niemalże pół wieku, 19 września 1999 roku powrócił na swoje miejsce. Rekonstrukcję pomnika wykonał artysta rzeźbiarz Andrzej Renes.
Dziś w Komorowie można podziwiać najwspanialszy pomnik Józefa Piłsudskiego w Polsce, który stał się również miejscem uroczystości o charakterze patriotycznym, organizowanych przez społeczeństwo Ziemi Ostrowskiej i dowództwo Garnizonu Komorowo.
 |
pomnik Józefa Piłsudskiego (fot. Andrzej Powidzki)
|
 |
| tablica na cokole pomnika (fot. Andrzej Powidzki) |
W tym samym czasie również doszczętnie zniszczono pomnik kapelana Legionów Polskich ks. bpa Władysława Bandurskiego - 29 listopada 2003 roku miało miejsce odsłonięcie nowego pomnika. Pomnik znajduje się obok kościoła garnizonowego pw. św. Jozafata BM. Przedstawia bp. Władysława Bandurskiego w otoczeniu dwóch legionistów, jego prawa ręka wzniesiona jest ku górze. Na sutannę biskupa narzucony jest płaszcz legionisty. Na pomniku widnieje sentencja "Oddaj coś winien ojczyźnie".
 |
| odbudowany pomnik bpb. Władysława Bandurskiego (fot. Andrzej Powidzki) |
Naprzeciwko pomnika Józefa Piłsudskiego, po drugie stronie głównej drogi biegnącej przez teren dawnych koszar (obecnie ul. płk. dypl. Ludwika Bociańskiego), znajduje się Dom Komendanta . Budynek nie uległ zniszczeniu podczas wojny i po wojnie urządzono w nim przedszkole, które zgodnie z rozkazem MON zostało zlikwidowane 31 sierpnia 2003 roku. Po likwidacji przedszkola, planowano tam urządzić Izbę Pamięci Szkoły Podchorążych Piechoty i siedzibę Koła Przyjaciół Szkoły Podchorążych Piechoty. Niestety, Agencja Mienia Wojskowego przekazała nieodpłatnie Dom Komendanta wraz z dużą działką Gminie Ostrów Mazowiecka w zamian za zapewnienie dzieciom żołnierzy zawodowych miejsc w nowo tworzonym przedszkolu samorządowym. Gmina sprzedała ten piękny obiekt prywatnemu właścicielowi, który urządził tam restaurację.
 |
| dom komendanta szkoły (fot. Andrzej Powidzki) |
Aleja Powstania Listopadowego
Aleja Powstania Listopadowego przed wojna nosiła nazwę Piotra Wysockiego. Znajduje się na terenie dawnych koszar I Batalionu (Baonu) Szkoły Podchorążych Piechoty. Powstała na okoliczność obchodów 100. rocznicy wybuchu Powstania Listopadowego.
Aleja Powstania Listopadowego obsadzona jest świerkami w dwóch rzędach. Pomniki z żelazobetonu prezentujące postaci z powstania i jednocześnie upamiętniające miejsca bitew ustawione są pomiędzy rzędami świerków, w regularnych odstępach, trzy po wschodniej trzy po zachodniej stronie alei.
Centralnym pomnikiem, zamykającym Aleję Powstania Listopadowego od południa jest pomnik przedstawiający patrona szkoły Piotra Wysockiego. Jego trójboczny cokół, z postacią umieszczoną pośrodku na postumencie, zamyka kompozycyjnie i widokowo aleję.
 |
| pomnik Piotra Wysockiego (fot. Andrzej Powidzki) |
Po lewej stronie (wschodniej) ustawiono kolejno pomniki: pierwszy od strony drogi głównej (ul. płk. dypl. Ludwika Bociańskiego) przedstawia generała Ignacego Prądzyńskiego - Iganie 10 IV 1831 wraz z generałem Wojciechem Chrzanowskim, za nim pomnik generała brygady Józefa Bema - Ostrołęka 26 V 1831 i pomnik majora Waleriana Łukasińskiego - Więzień Rosji 1822 - 1868.
 |
pomnik gen. Ignacego Pantaleona Prądzyńskiego i gen. Wojciecha Chrzanowskiego (fot. Andrzej Powidzki)
|
 |
pomnik gen. Józefa Zachariasza Bema (fot. Andrzej Powidzki)
|
 |
| pomnik mjr. Waleriana Łukasińskiego (fot. Andrzej Powidzki) |
Po przeciwnej stronie (zachodniej), znajdują się pomniki: pierwszy od strony ulicy głównej pomnik generała dywizji Józefa Dwernickiego - Stoczek 14 II 1831, za nim pomnik dyktatora Grzegorza Józefa Chłopickiego - Grochów 25 II 1831 i pomnik generała brygady Józefa Longina Sowińskiego - Wola 6 IX 1831 r.
 |
pomnik gen. Józefa Dwernickiego (fot. Andrzej Powidzki)
|
 |
pomnik Józefa Grzegorza Chłopickiego (fot. Andrzej Powidzki)
|
 |
| pomnik gen. Józefa Longina Sowińskiego (fot. Andrzej Powidzki) |
Wpływ warunków atmosferycznych oraz brak opieki konserwatorskiej sprawiły, że pomniki w Alei Powstania Listopadowego zaczęły się rozsypywać. Widać to na załączonych zdjęciach.
Gmina Ostrów Mazowiecka informuje, że 27 lipca 2016 roku został rozstrzygnięty przetarg na wykonanie prac konserwatorskich pomników znajdujących się w Alei Powstania Listopadowego na terenie koszar I Batalionu Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie i w połowie sierpnia br. rozpoczęto prace konserwatorskie i restauratorskie przy siedmiu pomnikach, które zostaną zakończone 31 sierpnia 2017 roku.
Stało to się możliwe dzięki przejęciu w 2014 roku przez gminę od wojska Alei Powstania Listopadowego. Po skomunalizowaniu działki z pomnikami, w 2015 r. wykonana została dokumentacja na remont i złożono wniosek do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o dofinansowanie zadania - otrzymano dotację w kwocie 80 000,00 złotych, natomiast całkowita wartość zadania wynosi 142 644,57 złotych.
Dzięki działaniom gminy pomniki w Alei Powstania Listopadowego zostaną zabezpieczone, zachowane i utrwalone dla przyszłych pokoleń, przypominając o historii tego miejsca.
Aleja Królów i Hetmanów Polskich
Tak zwana Aleja Królów i Hetmanów Polskich znajduje się na terenie dawnych koszar II Batalionu (Baonu) Szkoły Podchorążych Piechoty. Aleja obsadzona jest drzewami w dwóch rzędach o różnym składzie gatunkowym: kasztanowce i brzozy. Pomniki z żelazobetonu ustawione są w regularnych odstępach, za wewnętrznym rzędem drzew. Po wschodniej stronie alei znajdują się cztery pomniki oraz trzy po stronie zachodniej (brak pomnika Stefana Batorego).
Centralnym pomnikiem, zamykającym Aleję Królów i Hetmanów Polskich od południa jest pomnik przedstawiający króla Polski Bolesława Chrobrego. Jego półkolisty cokół, z postacią króla po środku umieszczoną na postumencie, zamyka kompozycyjnie i widokowo aleję.
 |
| pomnik króla Bolesława Chrobrego (fot. internet/ppłk Jacek Sobkowiak) |
Po lewej stronie (wschodniej) ustawiono kolejno pomniki: pierwszy od drogi głównej (ul. płk. dypl. Ludwika Bociańskiego) pomnik hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego - Wyspa Alsen 1658 r., pomnik króla Władysława Łokietka - Płowce 1331 r., pomnik króla Jana III Sobieskiego - Wiedeń 1683 r. i pomnik hetmana i kanclerza koronnego Stanisława Żółkiewskiego - Cecora 1620 r.
 |
pomnik hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego (fot. Andrzej Powidzki)
|
 |
pomnik króla Władysława Łokietka (fot. internet/ppłk Jacek Sobkowiak)
|
 |
pomnik króla Jana III Sobieskiego (fot. internet/ppłk Jacek Sobkowiak)
|
 |
| pomnik hetmana i kanclerza koronnego Stanisława Żółkiewskiego (fot. internet/ppłk Jacek Sobkowiak) |
Po przeciwnej stronie (zachodniej) znajdują się pomniki: pierwszy od drogi głównej pomnik hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza - Kircholm 1605 r., pomnik króla Władysława Jagiełły - Grunwald 1410 r. dalej stał pomnik króla Stefana Batorego - Psków 1581-1582 (zniszczony w 1944 r.), następny pomnik przedstawia hetmana wielkiego koronnego Jana Amora Tarnowskiego - Obertyn 1531 r.
 |
pomnik hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza (fot. internet/ppłk Jacek Sobkowiak)
|
 |
pomnik króla Władysława Jagiełły (fot. internet/ppłk Jacek Sobkowiak)
|
 |
pomnik Kajanie bojarów pod Pskowem został zniszczony (fot. internet)
|
 |
| pomnik hetmana wielkiego koronnego Jana Amora Tarnowskiego (fot. internet/ppłk Jacek Sobkowiak) |
Pomniki wolnostojące
Walka Kraka ze smokiem - jest to fontanna, znajduje się na południowy wschód od Alei Królów i Hetmanów Polskich, w miejscu gdzie dawniej odbywały się promocje podchorążych.
 |
Komorowo 1971 - fontanna Kraka (fot. Andrzej Powidzki)
|
 |
| pomnik Kraka (fot. internet/ppłk Jacek Sobkowiak) |
Stanisław Moniuszko - popiersie wybitnego kompozytora znajduje się przed obecnym Klubem Garnizonowym i być może było zapowiedzią na przyszłość, powstania nowej galerii postaci historycznych, których wyrzeźbienie przeszkodził wybuch II wojny światowej.
 |
| pomnik Stanisława Moniuszki (fot. Andrzej Powidzki) |
Pomniki z Alei Królów i Hetmanów Polski oraz pomnik Kraka walczącego ze smokiem i pomnik Stanisława Moniuszki zostały odrestaurowane w 2015 roku. Renowacja kosztowała ponad 1. milion złotych, a w pracach brał udział Szymon Durek - stryjeczny wnuk autora rzeźb.
Pomniki znajdujące się na terenie kompleksu koszar w Garnizonie Komorowo decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 07.11.2007 roku, zostały wpisane do rejestru zabytków ruchomych województwa mazowieckiego. Pomniki z Alei Królów i Hetmanów oraz pomnik Kraka walczącego ze smokiem, znajdują się na terenie zamkniętym i można je obejrzeć tylko po uzyskaniu wcześniejszej zgody dowódcy Jednostki Wojskowej 3470.
Natomiast pozostałe pomniki znajdują się poza terenem zamkniętym i na dzień dzisiejszy, można oglądać bez specjalnego zezwolenia. Zachęcam do odwiedzenia tego miejsca, przy okazji można zobaczyć wiele innych ciekawych miejsc znajdujących się w Ostrowi Mazowieckiej i okolicy.
opracowanie: Andrzej Powidzki
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Praca zbiorowa; Ostrów Mazowiecka - Z dziejów miasta i powiatu; KiW; Warszawa 1975
- J. Żabicki; Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia; Arkady; Warszawa 2010
- ponadto, wiadomości podane w artykule pochodzą z różnych źródeł sieci internetowej, prasy lokalnej oraz autopsji - autor będąc oficerem wojsk chemicznych WP, w latach 1971-1980 służył w Komorowie
|
